نقش محصول سیب زمینی در توسعه اقتصاد تجاری بلژیک
بلژیک بزرگترین صادرکننده محصولات سیب‌زمینی منجمد در جهان است که سالانه حدود 6 میلیون تن تولید و 4.5 میلیون تن از این محصول را فرآوری و ۹۰ درصد آن را صادر می‌کند. محصولات سیب‌زمینی فرآوری شده از بلژیک به بیش از ۱۵۰ کشور در سراسر جهان ارسال می‌شوند. در سال ۲۰۲۳، ارزش صادرات سیب زمینی فقط به کشورهای اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، رومانی و پرتغال 85 میلیون یورو بوده است.
امروزه سیب زمینی سرخ کرده منجمد بلژیکی به یک فرهنگ جهانی تبدیل گردیده و به سرعت در حال فتح بازارهای آسیا و آمریکاست. همزمان موسسات و دستگاههای تجاری این کشور مشغول برند سازی جهانی این محصول می‌باشند. اخبار و تحولات روزانه این کالا در رسانه‌های این کشور حاکی از موفقیت تجاری بلژیک در این خصوص می‌باشد.
تقریباً 49 درصد از صادرات سیب‌زمینی فرآوری شده بلژیک اکنون فراتر از اروپا، به آسیا به عنوان یک بازار با رشد سریع در حال ظهور می رود. در شرق و جنوب شرقی آسیا، بلژیک در حال حاضر تقریباً به تمام بازارهای کلیدی این مناطق صادرات دارد. ژاپن با واردات بیش از ۴۱۰۰۰ تن در سال ۲۰۲۴، در صدر منطقه قرار دارد و پس از آن کره جنوبی (۲۲۰۰۰ تن)، مالزی (۱۷۰۰۰ تن) و فیلیپین، اندونزی، ویتنام و تایوان قرار دارند. سنگاپور، با بخش خدمات غذایی پیشرفته خود، رتبه هشتم را در واردات منطقه‌ای از بلژیک دارد.
مهمترین مزارع کشت سیب زمینی در شمال بلژیک در منطقه فلاندر واقع شده است. این مناطق در کنار سایر صنایع بالا دستی نظیر دارو و تجهیزات پزشکی، پتروشیمی و امور شیلات و بندری، اکنون به قبله تولید سیب‌زمینی سرخ‌کرده منجمد در دنیا تبدیل شده است. این منطقه با ظهور شرکت های بزرگی نظیر کلاربوت، اگریستو و لوتوسا رونق گرفته است. سطح زیر کشت این محصول در سال جاری با افزایش قابل توجه روبه رو گردید. در سال جاری (2025) سطح زیر کشت مزارع، ۶ درصد افزایش یافت و اکنون ۱۰۶۰۰۰ هکتار مزارع سیب‌زمینی در این کشور وجود دارد. روزانه 100 دستگاه کامیون و تریلر از شرکت‌هایی مانند کلاربوت و آگریستو از جاده‌های فلاندر شرقی و غربی عبور می‌کنند تا نیاز کارخانه‌های فرآوری سیب‌زمینی را تامین کنند. اینک سیب‌زمینی در فلاندر به یک تجارت میلیارد دلاری تبدیل شده است. فلاندر آب و هوای مناسبی برای سیب‌زمینی دارد. این منطقه دارای آب و هوایی نه خیلی گرم و نه خیلی سرد، باران کافی و خاک‌های رسی که آب را حفظ می‌کنند و حاوی مواد مغذی زیادی هستند، می‌باشد.
پس از جنگ جهانی دوم، تنوع رژیم غذایی نظیر گوشت، غلات، سبزیجات و میوه‌های خارجی، مصرف سیب‌زمینی را کاهش داد. با بهره گیری از بذر، کودهای مصنوعی و آفت‌کش‌ها، عملکرد در هکتار تقریباً برای همه محصولات کشاورزی به طور قابل توجهی افزایش یافت. به دنبال این پیشرفت ها، عملکرد تولید سیب زمینی نیز با 50 تن در هکتار، به یک فرصت استثنایی تبدیل شد.
علیرغم بالا رفتن میزان تولید در هکتار، عدم موفقیت در یافتن بازارهای صادراتی برای اصل محصول سیب زمینی، معضل بزرگی است که همچنان بدون حل باقی مانده است. مشکل اساسی در حمل و نقل آن است که کالا را فاسد می‌کند. حمل و نقل سیب‌زمینی در مسافت‌های طولانی، برخلاف غلات، چندان سودآور نیست. این در حالی است که قیمت آن نیز پائین می‌باشد.
بنابراین بلژیک به سمت فراآوری این محصول (توسعه سیب زمینی منجمد) روی آورده است. اساس این سیاست در سال 1980 بنا گذاشته شد و از نظر فنی امکان فرآوری محصولات غذایی در مقیاس بزرگ فراهم گردید. در این سالها، انجماد و سپس فروش آنها در بخش فریزر سوپرمارکت فراهم شد. مزیت بزرگ برای کاربر نهایی این است که محصولات منجمد تازه می‌مانند و می‌توانند برای مدت طولانی نگهداری شوند. همچنین استفاده از آنها آسان‌تر است.
در دسامبر ۱۹۸۷، راف و پسرش، یان کلاربوت، با دریافت وام میلیونی، یک کارخانه ۵۰۰۰ متر مربعی برای تولید و نگهداری سیب‌زمینی سرخ‌کرده منجمد در نیوکرکه (فلاندر جنوب غربی) احداث کردند. خانواده کلاربوت پیش از این یک شرکت دسته‌بندی و بسته‌بندی سیب‌زمینی در ویتشات را اداره می‌کردند. سپس شرکت اگریستو، که اکنون رتبه پنجم جهان را داراست، متولد شد. شرکت این در حالی است که لوتوسا ۱۰ سال قبل از آن تاسیس گردید. در سال 2020، بزرگترین بازیگر جهان، مک‌کین کانادایی، لوتوسا را با ۲۲۵ میلیون یورو خریداری کرده است. در عین حال، اگریستو و کلاربوت در طول بحران کرونا از مرز یک میلیارد یورو گردش مالی در سال عبور کردند ( در آن زمان، تقاضا برای سیب‌زمینی سرخ‌کرده منجمد در سوپرمارکت‌ها بسیار بالا بود). در سال ۲۰۲۳، بلژیک ۳.۹ میلیارد یورو سیب‌زمینی سرخ‌کرده منجمد صادر کرد. این رشد به دلیل وجود مشتری امکان‌پذیر گردید.
میزان مصرف سیب زمینی در بلژیک بالا نیست. بازار مصرف سیب‌زمینی تازه در بلژیک هنوز ۱۸ کیلوگرم برای هر نفر در سال است، اما مصرف سیب‌زمینی سرخ‌کرده سالانه در سراسر جهان، ۲ تا ۳ درصد افزایش می‌یابد. حمل و نقل سیب‌زمینی سرخ‌کرده منجمد نیز بسیار سودآورتر از سیب‌زمینی معمولی است، زیرا دوام و ماندگاری آنها بسیار طولانی‌تر است و ارزش مالی بیشتری دارد. هر کسی که یک کیسه سیب‌زمینی سرخ‌کرده منجمد را از سوپرمارکتی در عربستان سعودی می‌خرد، احتمال زیادی دارد که سیب‌زمینی در جایی در مزرعه‌ای در فلاندر غربی کشت شده باشد. نزدیکی به بنادر فلاندر برای صادرات سیب‌زمینی سرخ‌کرده نیز نقش مهمی در موفقیت دارد.
همزمان با توسعه بازارهای جهانی برای سیب زمینی سرخ کرده بلژیکی، دانش بشری نیز در زمینه کشت و برداشت این محصول گسترش یافته است. کشت سیب‌زمینی به خاک زیادی نیاز دارد. در گذشته، شرایط بر این بود که فقط هر هفت سال یکبار برای یک مزرعه، امکان کشت وجود داشت. سپس این زمان به پنج سال رسید و اکنون هر سه سال یکبار امکان پذیر است و بلژیک در حداکثر ظرفیت تولید قرار دارد.
برای کشاورزان، کشت سیب‌زمینی در سال‌های اخیر بسیار جذاب بوده است. یک مزرعه سیب‌زمینی به راحتی ۱۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ یورو در هکتار محصول داده است که پس از کسر هزینه‌ها، این معامله منجر به چندین هزار یورو سود شده است. این در حالی است که دامنه این سود برای محصولاتی مانند گندم یا ذرت، از چند صد یورو فراتر نمی رود. کشاورزان همچنین سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در زمینه انبارداری کرده اند. به آنها امکان می‌دهد سیب‌زمینی‌های خود را در زمان مناسب با بالاترین قیمت بفروشند. البته آنها نمی‌توانند تمام سیب‌زمینی‌ها را پس از برداشت در سپتامبر و اکتبر، ذخیره کنند. در این صورت، تأمین‌کنندگان متعدد در فلاندر، مانند شرکت های برداشت کننده، تریلرها، انبارهای ذخیره‌سازی یا مواد بسته‌بندی به میدان می آیند که منجر به رونق بازار می‌شود.
یکی از معضلات کشت سیب زمینی در فلاندر، مسائل زیست محیطی است. کشت سیب زمینی، فضای مراتع را کاهش می دهد. این در حالی است که تنوع زیستی در مراتع بالا بوده و نیازمند فضای حیاتی است. از آنجایی که دوره‌های کشت سیب زمینی به از 7 سال به 3 سال کاهش پیدا کرده است. این بدان معناست که برای یک هکتار سیب‌زمینی اضافی باید سه برابر مراتع به زمین زراعی تبدیل شود تا تنوع زیستی حفظ گردد. از سوی دیگر، غده‌های سیب زمینی به آفت‌کش‌های زیادی نیاز دارند که این امر نیز بر محیط زیست فشار می‌آورد و بر جمعیت حشرات و پرندگان تأثیر می‌گذارد. بنابراین، فدراسیون محیط زیست فلاندر غربی، کشاورزان سیب‌زمینی کار را به دلیل غلظت بیش از حد بالای بقایای آفت‌کش‌ها در آب‌های زیرزمینی مقصر می‌داند. علاوه بر عوامل فوق، آبیاری مزارع سیب‌زمینی در طول خشکسالی نیز بر آب‌های سطحی رودخانه‌ها و جوی‌ها فشار وارد می‌کند.
یکی از چالش های اخیر که بخش تجاری بلژیک با آن روبه رو می‌باشد، بازاریابی جهانی محصول سیب زمینی سرخ کرده در آستانه وقوع جنگ تجاری با آمریکاست. این احتمال وجود دارد که روند کار مختل و صادرات به ایالات متحده دشوارتر گردد. علاوه بر آن، رقابت در بازار آسیا نیز مورد تهدید می‌باشد. اگرچه شرکت اگریستو در حال ساخت کارخانه‌ای در هند می‌باشد، اما صادرات به آسیا با رقابتی سخت مواجه خواهد شد که نیازمند روش های نوین در فرآوری محصول و ارائه آن به بازار می‌باشد.