رشد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آسیای مرکزی

سرمایه گذاری خطر پذیر Venture Capital معمولاً توسط شرکت‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا سرمایه‌گذاران خصوصی برای راه اندازی استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا که ممکن است آینده روشن و پتانسیل رشد بالایی داشته باشند، انجام می شود اما ریسک زیادی نیز متوجه آن‌ها است.

بر اساس گزارش "سرمایه خطرپذیر در آسیای مرکزی 2024"، فعالیت‌های استارت‌آپی در این منطقه، به‌ویژه در کشورهای قزاقستان و ازبکستان، رشد چشمگیری داشته است. این رشد را می‌توان به افزایش حمایت‌های دولتی، بهبود زیرساخت‌های فناوری، و افزایش تمایل سرمایه‌گذاران بین‌المللی نسبت داد. با این حال، محدودیت‌های زیرساختی، کمبود سرمایه‌گذاران داخلی و عدم شفافیت در معاملات همچنان چالش‌هایی هستند که باعث می‌شوند بسیاری از کارآفرینان به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.

بررسی روند سرمایه‌گذاری خطرپذیر در منطقه، چالش‌های آن و فرصت‌های پیش‌رو: 

وضعیت کنونی سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آسیای مرکزی

بر اساس گزارش اخیر، مجموع حجم معاملات VC در چهار کشور قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال 2024 به 95 میلیون دلار رسید که نسبت به سال قبل 7 درصد رشد نشان می‌دهد. این افزایش ناشی از علاقه فزاینده سرمایه‌گذاران به بازارهای نوپای منطقه و بهبود شرایط اقتصادی در برخی از این کشورها است. رشد سرمایه‌گذاری در این منطقه نشان‌دهنده افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران بین‌المللی به پتانسیل اقتصادی و نوآوری‌های فناورانه در آسیای مرکزی است.

با این وجود، توزیع سرمایه در میان این کشورها نابرابر بوده و دو کشور قزاقستان و ازبکستان همچنان قطب‌های اصلی این حوزه محسوب می‌شوند. این مسئله به دلیل تفاوت‌های قابل توجه در سیاست‌های حمایتی دولت، میزان توسعه زیرساخت‌ها و جذابیت بازارهای محلی برای سرمایه‌گذاران است.

 

قزاقستان و ازبکستان: قطب‌های استارت‌آپی آسیای مرکزی

قزاقستان و ازبکستان به عنوان مراکز اصلی فعالیت‌های استارت‌آپی در آسیای مرکزی شناخته می‌شوند:

قزاقستان و ازبکستان به عنوان مراکز اصلی فعالیت‌های استارت‌آپی در آسیای مرکزی شناخته می‌شوند و بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. این دو کشور با سیاست‌های حمایتی دولت، بهبود زیرساخت‌های فناوری و افزایش تعامل با سرمایه‌گذاران بین‌المللی، توانسته‌اند اکوسیستم استارت‌آپی پویایی را ایجاد کنند. در ادامه، وضعیت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در هر یک از این کشورها بررسی می‌شود.

قزاقستان: بازار پیشرو با چالش‌های جدید

قزاقستان با داشتن یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای منطقه، همواره در مرکز توجه سرمایه‌گذاران خطرپذیر بوده است. این کشور دارای بیش از 1000 استارت‌آپ فعال است که در حوزه‌هایی مانند فناوری مالی (FinTech)، هوش مصنوعی، تجارت الکترونیک، سلامت دیجیتال و لجستیک فعالیت دارند.

نوسانات در حجم سرمایه‌گذاری

بر اساس گزارش‌ها، حجم معاملات VC در قزاقستان در سال 2023 به 80 میلیون دلار رسید، اما در سال 2024 با کاهش 11 درصدی به 71 میلیون دلار کاهش یافت. این کاهش ممکن است به چندین عامل وابسته باشد، از جمله:

افزایش محدودیت‌های قانونی برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی که باعث کاهش تمایل سرمایه‌گذاران بین‌المللی شده است.

کاهش رشد اقتصادی کشور که بر توانایی جذب سرمایه و ایجاد فرصت‌های جدید تأثیر گذاشته است.

رقابت منطقه‌ای با کشورهای همسایه که باعث انتقال سرمایه‌ها به بازارهای دیگر شده است.

مراکز نوآوری و پارک‌های فناوری در قزاقستان

دولت قزاقستان در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی برای ایجاد پارک‌های فناوری و مراکز نوآوری انجام داده است. مرکز نوآوری آستانه (Astana Hub) یکی از مهم‌ترین این مراکز است که میزبان بیش از 500 استارت‌آپ بوده و برنامه‌های متعددی برای حمایت از کارآفرینان ارائه می‌دهد. این مرکز از طریق ارائه مشوق‌های مالیاتی، تسهیلات آموزشی و فرصت‌های شبکه‌سازی توانسته است به یک قطب مهم استارت‌آپی در منطقه تبدیل شود.

چالش‌های اصلی اکوسیستم استارت‌آپی در قزاقستان

با وجود رشد قابل‌توجه، قزاقستان همچنان با چند چالش اساسی مواجه است:

وابستگی زیاد به سرمایه‌گذاران خارجی: درصد بالایی از سرمایه‌گذاری‌های VC در این کشور توسط سرمایه‌گذاران بین‌المللی انجام می‌شود، در حالی که مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی هنوز محدود است.

عدم ثبات سیاست‌های دولتی: تغییرات مداوم در قوانین مالیاتی و سیاست‌های سرمایه‌گذاری، برخی از سرمایه‌گذاران را نسبت به سرمایه‌گذاری در این کشور مردد کرده است.

تمرکز سرمایه در استارت‌آپ‌های بزرگ‌تر: بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر به استارت‌آپ‌های شناخته‌شده‌تر اختصاص می‌یابد و استارت‌آپ‌های کوچک‌تر برای جذب سرمایه با مشکلاتی مواجه هستند.

 

ازبکستان: رشد سریع و جذابیت برای سرمایه‌گذاران

ازبکستان در سال‌های اخیر یکی از سریع‌ترین رشدها را در جذب سرمایه خطرپذیر در آسیای مرکزی داشته است. این کشور در سال 2024 موفق شد 69.5 میلیون دلار سرمایه VC جذب کند، در حالی که این میزان در سال 2023 تنها 6.3 میلیون دلار بود. این افزایش 11 برابری نشان‌دهنده تغییرات اساسی در سیاست‌های اقتصادی و حمایت دولت از استارت‌آپ‌ها است.

اصلاحات دولتی و حمایت از سرمایه‌گذاری

دولت ازبکستان مجموعه‌ای از اصلاحات اقتصادی را برای تسهیل سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی اجرا کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کاهش مالیات بر شرکت‌های نوپا: بسیاری از استارت‌آپ‌های ثبت‌شده در ازبکستان از تخفیف‌های مالیاتی و تسهیلات بانکی ویژه بهره‌مند شده‌اند.

حمایت از سرمایه‌گذاران خارجی: دولت قوانین مربوط به مالکیت خارجی را ساده‌تر کرده و شرایط مطلوب‌تری برای سرمایه‌گذاری بین‌المللی فراهم کرده است.

راه‌اندازی مراکز نوآوری: ازبکستان با تأسیس پارک‌های فناوری مانند "IT Park Uzbekistan" شرایط مساعدی را برای رشد استارت‌آپ‌های فناورانه فراهم کرده است.

زمینه‌های اصلی سرمایه‌گذاری در ازبکستان

بخش‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری در ازبکستان شامل موارد زیر است:

فین‌تک (FinTech): بانکداری دیجیتال و راهکارهای پرداخت الکترونیکی رشد سریعی داشته‌اند.

کشاورزی هوشمند (AgriTech): فناوری‌های نوین در زمینه بهینه‌سازی تولیدات کشاورزی توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران را جلب کرده است.

هوش مصنوعی و داده‌کاوی: افزایش حمایت‌های دولتی از توسعه فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، فرصت‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری ایجاد کرده است.

مزایای سرمایه‌گذاری در ازبکستان

برخلاف قزاقستان که با چالش‌هایی در ثبات سرمایه‌گذاری مواجه است، ازبکستان به دلیل سیاست‌های بازتر اقتصادی و حمایت‌های مستقیم دولتی، به عنوان یک مقصد جذاب برای سرمایه‌گذاران خطرپذیر شناخته می‌شود. برخی از مهم‌ترین مزایای سرمایه‌گذاری در این کشور عبارت‌اند از:

مقررات ساده‌تر برای تأسیس استارت‌آپ‌ها: فرآیند ثبت شرکت و جذب سرمایه در ازبکستان ساده‌تر از بسیاری از کشورهای همسایه است.

توجه ویژه به جذب سرمایه خارجی: دولت به سرمایه‌گذاران خارجی مشوق‌هایی مانند تسهیلات مالیاتی و حمایت‌های قانونی ارائه می‌دهد.

رشد سریع تجارت الکترونیک و فناوری‌های دیجیتال: بازار داخلی ازبکستان با افزایش استفاده از اینترنت و گوشی‌های هوشمند، به یکی از جذاب‌ترین بازارهای نوظهور منطقه تبدیل شده است.

 

چالش‌های موجود در اکوسیستم استارت‌آپی ازبکستان

با وجود رشد سریع، ازبکستان نیز با چالش‌هایی در مسیر توسعه اکوسیستم استارت‌آپی خود مواجه است:

کمبود نیروی انسانی متخصص: بسیاری از استارت‌آپ‌ها برای جذب نیروی کار ماهر با مشکل روبه‌رو هستند.

ریسک‌های قانونی برای سرمایه‌گذاران خارجی: برخی سرمایه‌گذاران هنوز در مورد پایداری قوانین سرمایه‌گذاری در این کشور تردید دارند.

زیرساخت‌های مالی محدود: با اینکه سرمایه‌گذاری‌ها در حال افزایش است، اما هنوز بانک‌ها و موسسات مالی محلی ظرفیت کافی برای حمایت از استارت‌آپ‌ها را ندارند.

 

وضعیت سرمایه‌گذاری در قرقیزستان و تاجیکستان

در حالی که قزاقستان و ازبکستان به عنوان دو قطب اصلی سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آسیای مرکزی شناخته می‌شوند، قرقیزستان و تاجیکستان همچنان در مراحل ابتدایی توسعه اکوسیستم استارت‌آپی خود قرار دارند. میزان سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر در این دو کشور در مقایسه با همسایگان بزرگ‌ترشان بسیار کمتر است و همچنان با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند، از جمله کمبود سرمایه داخلی، ضعف زیرساخت‌های دیجیتال و محدودیت‌های قانونی.

قرقیزستان: اکوسیستم نوپا با چالش‌های زیرساختی

قرقیزستان به عنوان یکی از کوچک‌ترین اقتصادهای منطقه، تعداد محدودی استارت‌آپ و جذب سرمایه‌گذاری خطرپذیر پایینی دارد. در سال 2024، این کشور تنها 2.8 میلیون دلار سرمایه‌گذاری VC جذب کرده است که نشان‌دهنده نیاز به توسعه بیشتر اکوسیستم استارت‌آپی است.

عوامل محدودکننده رشد سرمایه‌گذاری در قرقیزستان

نبود سرمایه‌گذاران داخلی قوی: بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در استارت‌آپ‌های قرقیزستان، توسط سرمایه‌گذاران خارجی صورت می‌گیرد و سرمایه‌گذاران داخلی هنوز نقش پررنگی در این حوزه ندارند.

زیرساخت‌های فناوری ضعیف: در حالی که شهر بیشکک، پایتخت قرقیزستان، دارای اتصال اینترنت مناسبی است، بسیاری از مناطق دیگر کشور هنوز با محدودیت‌های اینترنتی و کمبود مراکز فناوری روبه‌رو هستند.

نبود حمایت‌های دولتی کافی: برخلاف ازبکستان که حمایت‌های دولتی گسترده‌ای از استارت‌آپ‌ها انجام داده، قرقیزستان هنوز برنامه‌های حمایتی مشخصی برای جذب سرمایه و تسهیل فضای کارآفرینی ارائه نکرده است.

فرصت‌های رشد برای استارت‌آپ‌های قرقیزستان

حوزه فین‌تک (FinTech): با توجه به نیاز مردم به خدمات مالی دیجیتال، برخی از استارت‌آپ‌های حوزه فین‌تک در حال رشد هستند.

کشاورزی هوشمند (AgriTech): با توجه به وابستگی بالای اقتصاد قرقیزستان به کشاورزی، سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های هوشمند کشاورزی می‌تواند آینده امیدوارکننده‌ای داشته باشد.

گردشگری دیجیتال: قرقیزستان به عنوان یک کشور با طبیعت بکر، می‌تواند از طریق پلتفرم‌های دیجیتالی گردشگری و هتل‌داری آنلاین رشد کند.

تاجیکستان: رشد تدریجی اما با چالش‌های قانونی

تاجیکستان با وجود اینکه از نظر اقتصادی وضعیت مشابهی با قرقیزستان دارد، در سال 2024 توانسته است 6.6 میلیون دلار سرمایه خطرپذیر جذب کند که تقریباً دو برابر قرقیزستان است. این کشور به دلیل موقعیت استراتژیک و افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی، رشد آرام اما پایداری را در حوزه استارت‌آپی تجربه کرده است.

دلیل افزایش جذب سرمایه در تاجیکستان

سرمایه‌گذاری‌های خارجی در زیرساخت‌های دیجیتال: دولت تاجیکستان در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا با جذب سرمایه‌گذاران خارجی، بهبود شبکه اینترنت و خدمات دیجیتال را تسریع کند.

حمایت نسبی دولت از استارت‌آپ‌ها: در حالی که هنوز برنامه‌های حمایتی جامع در این کشور وجود ندارد، برخی تسهیلات مالیاتی و قانونی برای استارت‌آپ‌ها فراهم شده است.

تمرکز بر صنایع نوظهور مانند انرژی‌های تجدیدپذیر و تجارت الکترونیک: با توجه به منابع آبی غنی این کشور، برخی استارت‌آپ‌های حوزه انرژی سبز و استارت‌آپ‌های تجارت الکترونیک توانسته‌اند توجه سرمایه‌گذاران را جلب کنند.

چالش‌های اصلی استارت‌آپ‌ها در تاجیکستان

محدودیت‌های قانونی برای جذب سرمایه خارجی: برخی قوانین مالی و اداری پیچیده باعث می‌شود سرمایه‌گذاران خارجی تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری در این کشور داشته باشند.

نبود مراکز نوآوری و پارک‌های فناوری: برخلاف قزاقستان و ازبکستان، تاجیکستان هنوز فاقد مراکز فناوری و اکوسیستم سازمان‌یافته برای حمایت از استارت‌آپ‌ها است.

کمبود متخصصان حوزه فناوری و کارآفرینی: بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به دلیل نبود فرصت‌های شغلی مناسب در کشور، مهاجرت کرده و در کشورهای دیگر مشغول به کار می‌شوند.

 

چالش‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آسیای مرکزی

مهاجرت کارآفرینان به خارج از منطقه: یکی از مشکلات اساسی در اکوسیستم استارت‌آپی آسیای مرکزی، خروج استعدادها از منطقه است. بسیاری از کارآفرینان برای دستیابی به منابع مالی و فرصت‌های بهتر به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند.حضور و راه اندازی بیش از 200 استارت‌آپ آسیای مرکزی در ایالات متحده، 50 شرکت در بریتانیا و حدودا 20 استارت‌آپ در عربستان سعودی خود شاهد این مدعا است.این روند نشان می‌دهد که کشورهای منطقه هنوز شرایط مناسبی برای حفظ و توسعه استارت‌آپ‌ها فراهم نکرده‌اند.

کمبود شفافیت در معاملات سرمایه‌گذاری: یکی از موانع بزرگ در جذب سرمایه‌گذاری، عدم شفافیت در معاملات است. در قزاقستان، حدود 50 درصد از معاملات VC تحت عنوان "محرمانه" طبقه‌بندی شده‌اند که به معنای عدم دسترسی عمومی‌به اطلاعات آن‌ها است. این مسئله می‌تواند باعث کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی شود و رشد بازار را کند نماید.

عوامل تسریع‌کننده رشد سرمایه‌گذاری در منطقه

به گفته مورات عبدالرخمانوف، رئیس شرکت MA7 Ventures مستقر در قزاقستان، چند عامل کلیدی توسعه بازار آسیای مرکزی را تسریع می‌کنند:

افزایش تعداد استارت‌آپ‌ها و مدل‌های کسب‌وکار جهانی: بسیاری از استارت‌آپ‌های منطقه از ابتدا با رویکرد گسترش بین‌المللی تأسیس می‌شوند.

افزایش ساختارمند شدن سرمایه‌گذاری خطرپذیر: ظهور صندوق‌های محلی و ورود سرمایه‌گذاران بین‌المللی موجب ایجاد اکوسیستمی‌پایدارتر شده است.

حمایت کارآفرینان با تجربه از استارت‌آپ‌های جدید: این موضوع باعث تسریع در توسعه اکوسیستم استارت‌آپی شده است.

 

منابع:

گزارش "سرمایه خطرپذیر در آسیای مرکزی 2024"

KPMG، Dealroom.co و Rise Research