صنعت زعفران در یونان

زعفران، برای بیش از ۳۶۰۰ سال در یونان کشت شده و حتی در نقاشی‌های دوره مینوسی (۱۶۰۰ سال قبل از میلاد) نیز به تصویر کشیده شده است. با این حال، کشت کنونی زعفران در یونان (منطقه کوزانی) در قرن هفدهم میلادی توسط اتریشی‌ها وارد شد.

 به طور مشخص، این محصول توسط تاجران کوزانی، که در آن زمان روابط تجاری نزدیکی با اتریش داشتند، به یونان آورده شد. یونان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان زعفران در اروپا است و عمده زعفران تولیدی این کشور در منطقه کوزانی در مقدونیه غربی کشت می‌شود که به دلیل رنگ درخشان، طعم ملایم و کیفیت بالا شهرت جهانی دارد. طبق بررسی‌های به عمل آمده، زعفران یونان درکنار زعفران ایران و هند از مرغوب‌ترین زعفران‌های جهان محسوب می‌شود.

منطقه کشت و تولید سالانه زعفران در یونان

تنها منطقه کشت زعفران در یونان، استان کوزانی است. در برخی از روستاهای این منطقه (آنو کمی، کاتو کمی، کاریریتسا، کوزانی، آگیا پاراسکوی، آیانی، واتیلکوس، کساریا، اترانا، لِفکوپیگی و غیره) کشت زعفران به‌صورت سیستماتیک برای سال‌ها انجام شده است. پس از نوسانات متعدد در مساحت زمین‌های کشت و خطر نابودی کامل این محصول در سال‌های پس از جنگ (۱۹۴۱-۱۹۵۰(، امروزه حدود ۵۰۰ هکتار زیر کشت زعفران قرار دارد که از این مقدار، ۲۵۰ هکتار زمین‌های ارگانیک هستند که در سراسر منطقه کوزانی پراکنده‌اند، فلذا یونان را به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان زعفران در اروپا تبدیل کرده است.

در دهه ۱۹۸۰، تولید سالانه زعفران در یونان به ۱۲ تن می‌رسید. لیکن در سالیان اخیر تولید و برداشت این محصول در یونان با کاهش جدی روبرو بوده است، چنانچه در سال‌های اخیر( 2020 – 2010 )، تولید سالانه زعفران در یونان حدود ۳,۰۰۰ تا ۴,۰۰۰ کیلوگرم بوده است. در حالی که میزان زمین‌های زیر کشت تغییری

 

نکرده است. طبق آخرین آمار رسمی منتشره که مربوط به سال ۲۰۲۳ می‌باشد، تولید زعفران در یونان در سال 2023 به ۱.۱ تن کاهش یافته است.

واردات و صادرات زعفران در یونان

مطابق آخرین آمار رسمی میزان واردات زعفران در یونان که مربوط به سال 2023 می‌باشد، یونان در مجموع 108 هزار دلار زعفران وارد کرده است. بیشترین میزان واردات از کشور اتریش با 57 هزار دلار(46 درصد کل واردات) بوده است و در رتبه‌های بعدی ایران با 28 هزار دلار (26 درصد  کل واردات) قرار دارد. کشورهای ایتالیا، اسپانیا و افغانستان در رتبه‌های بعدی مبادی واردات زعفران یونان قرار دارند.(جدول پیوست)

 

همچنین مطابق آمارهای منتشره، در سال 2023، یونان در مجموع یک میلیون و هشتصد و شصت هزار دلار زعفران به سایر کشورهای صادر نموده است. بر این اساس اسپانیا با واردات 803 هزار دلار، فرانسه با واردات 315 هزار دلار و سوئیس با واردات 183 هزار دلار در رتبه‌های اول تا سوم مقاصد صادراتی زعفران از یونان بوده اند.(جدول پیوست)

 

شرکت تعاونی تولیدکنندگان زعفران کوزانی یونان

یکی از اقدامات قابل توجه تاسیس یک شرکت تعاونی در خصوص زعفران در یونان می‌باشد. این شرکت تعاونی تحت عنوان «تعاونی تولیدکنندگان زعفران کوزانی»، در سال ۱۹۷1 تأسیس گردیده بود. هدف از تأسیس این تعاونی، ایجاد سازمانی برای مدیریت کامل فرایند جمع‌آوری، پردازش، بسته‌بندی و توزیع زعفران بوده است تا از کیفیت محصول اطمینان حاصل شود و از تقلب و کاهش کیفیت که در گذشته توسط واسطه‌ها صورت می‌گرفت، جلوگیری شود. بر این اساس تعاونی تولیدکنندگان زعفران کوزانی نقش اساسی در حفظ اصالت و کیفیت این طلای سرخ ایفا می‌کند و باعث شده یونان به یکی از بازیکنان کلیدی بازار جهانی زعفران تبدیل شود. در این راستا این شرکت در سال 1992 تصمیم گرفت تولید خود را بهبود بخشیده و استراتژی‌هایی را برای ارتقای ارزش افزوده محصول خود تدوین کند. این برنامه شامل افزایش کیفیت، نصب تجهیزات بسته‌بندی، و تدوین راهبردهای تجاری برای تبلیغ محصول بود. بر اساس قوانین، تعاونی به‌طور انحصاری مسئول برداشت، بسته‌بندی و توزیع زعفران است.

اهداف و فعالیت‌های تعاونی

اهداف اصلی تعاونی عبارتند از:

• هماهنگ‌سازی کشت زعفران برای افزایش تولید و بهبود کیفیت؛
• جمع‌آوری و توزیع محصول؛
• استانداردسازی و یکنواخت‌سازی محصول برای بازار؛

 

برای دستیابی به این اهداف، تعاونی اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

-   مطالعات علمی درباره کشت زعفران؛

- آموزش کشاورزان و ارائه اطلاعات تخصصی؛

- تأمین نهاده‌های کشاورزی، به‌ویژه پیازهای مرغوب زعفران برای اعضا؛

-  جمع‌آوری، پردازش، بسته‌بندی و توزیع زعفران از طرف تولیدکنندگان؛

در ابتدا، تعاونی فقط مسئول جمع‌آوری زعفران و حمل عمده آن بود، درحالی‌که بسته‌بندی نهایی توسط توزیع‌کنندگان خارجی انجام می‌شد که علاقه‌ای به مشخص کردن منبع محصول نداشتند. در نتیجه، بخش عمده‌ای از ارزش افزوده این محصول به خارج از تعاونی منتقل می‌شد. علاوه بر این، باوجود کیفیت برتر، زعفران کوزانی به همان قیمتی فروخته می‌شد که زعفران‌های تولیدشده در سایر کشورها عرضه می‌شدند. به همین دلیل، هیئت‌مدیره تعاونی به این نتیجه رسید که باید یک رویکرد جامع را در پیش بگیرند و استراتژی‌ای را برای کل زنجیره تولید، بسته‌بندی، آماده‌سازی و بازاریابی تدوین کنند.

این اقدام در نیمه اول سال ۱۹۹۲ در قالب برنامه LEADER آغاز شد. پس از یک کمپین اطلاع‌رسانی در مورد برنامهLEADER  که توسط آژانس توسعه کوزانی (ANKO S.A.) اجرا شد، تعاونی درخواست دریافت کمک‌هزینه‌ای برای مدرن‌سازی تجهیزات خود را ارائه کرد. بودجه تخصیصی به برنامه LEADER به تعاونی اجازه داد تا ماشین‌آلات پیشرفته ایتالیایی را برای فرآوری، بسته‌بندی و بسته‌بندی محصول نصب کند؛ همچنین، یک آزمایشگاه کنترل کیفیت راه‌اندازی شد.ازآنجاکه دسترسی به بازارهای بین‌المللی وابسته به کیفیت است، یک سیستم کنترل دقیق مطابق با استانداردهای اروپایی برای تمامی مراحل تولید، از کشت تا بسته‌بندی نهایی، راه‌اندازی شد. علاوه بر این، همکاری مستمر با دانشگاه کشاورزی آتن و دانشکده‌های شیمی و کشاورزی دانشگاه تسالونیکی آغاز شد. در مارس ۱۹۹۶، این تعاونی اقداماتی را برای دریافت گواهینامه کیفیتISO-9002 (1994)  انجام داد و همچنین درخواست ثبت مبدأ محصول را ارائه کرد. در بازار داخلی یونان، تعاونی تصمیم گرفت در ابتدا بر فروش در فروشگاه‌های بزرگ تمرکز کند. قراردادهای بازاریابی سالانه با سوپرمارکت‌های آتن و تسالونیکی تنظیم شد. بخشی از تولید نیز به هتل‌های بزرگ فروخته شد. همچنین، این تعاونی با یک مشاور متخصص در فناوری مواد غذایی و استاد دانشگاه تسالونیکی همکاری کرد تا روندهای جدید بازار را شناسایی کند. نهایتا با هدف بازاریابی بین المللی، حضور در حداقل سه نمایشگاه بین‌المللی در اروپا، ایالات متحده و کشورهای عربی به‌عنوان یک استراتژی حیاتی در نظر گرفته شد.

تأثیر تغییرات اقلیمی‌بر صنعت زعفران یونان و کاهش تولید

زعفران در یونان به دلیل تغییرات شدید اقلیمی و خشکسالی با بحرانی جدی روبه‌رو شده است. این محصول ارزشمند، به دلیل کمبود بارندگی، افزایش دما، و تغییر الگوی فصلی آب‌وهوا، با کاهش شدید میزان تولید مواجه شده است. این تغییرات بر رشد و گل‌دهی زعفران تأثیر مستقیم گذاشته است. کاهش رطوبت خاک، بارندگی‌های پراکنده و افزایش دما باعث شده است که گل‌های زعفران کوچک‌تر شده و کیفیت محصول کاهش یابد.(طبق گزارش رصدخانه ملی یونان، تابستان و زمستان ۲۰۲۴ گرم‌ترین فصول ثبت‌شده از سال ۱۹۶۰ بوده و ماه اکتبر گذشته خشک‌ترین ماه طی ۱۵ سال گذشته بوده است)، بر این اساس زعفران یونان اکنون با تهدید جدی مواجه است. در صورت ادامه روند کنونی تغییرات اقلیمی، این محصول ارزشمند ممکن است به‌طور کامل از منطقه کوزانی ناپدید شود. با این وجود کشاورزان و تعاونی زعفران یونان امیدوارند که با اتخاذ تدابیر مناسب، از جمله استفاده از روش‌های نوین آبیاری و تغییر الگوی کشت، بتوانند از کاهش بیشتر تولید جلوگیری کنند و زعفران یونان را از خطر نابودی نجات دهند.