گاز طبیعی و توسعه در شرق آفریقا

کشورهای واقع در شرق آفریقا در برهه سرنوشت ساز گذار از انرژی‌های سنتی قرار دارند. منبع بعدی انرژی این کشورها، گاز طبیعی خواهد بود که علاوه بر آلودگی و آسیب کمتر به محیط زیست شکننده منطقه، ذخایر شناخته شده آن در کشورهای کنیا، تانزانیا و موزامبیک به وفور یافت می‌شود.

گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی مهم، می‌تواند نقش بسزایی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا کند. به عبارت دیگر، گاز طبیعی و توسعه اقتصادی دو مفهوم مرتبط و تاثیرگذار بر یکدیگرند. برخی از جنبه‌های این ارتباط بعبارتند از: تامین انرژی صنایع و تولید، ایجاد فرصت‌های شغلی، توسعه زیرساخت‌ها، صادرات گاز طبیعی و کسب درآمد ارزی، تامین انرژی خانوار، مراکز تجاری و نهایتاً کاهش آلودگی هوا.

یکی از مبرم‌ترین چالش‌های توسعه اقتصادی شرق آفریقا، دسترسی مقرون به صرفه و پایدار به برق است که با توجه به روش­‌های فعلی تولید آن مانند تولید برق­آبی و انرژی خورشیدی و بادی (منابع تجدیدپذیر)، خلاها و کمبودهای اساسی مشاهده می‌­شود. در اینجاست که گاز طبیعی به عنوان یک جایگزین قابل اعتماد، مقیاس‌پذیر و مقرون‌به‌صرفه برای برق‌رسانی به‌ویژه در جوامع محروم خودنمائی می‌کند. بسیاری از مناطق روستایی و حومه شهرهای بزرگ، برق و اساساً انرژی موردنیاز خود را با تکیه بر منابعی مانند ژنراتورهای دیزلی، زغال و هیزم تامین کرده و کلاً از دسترسی به شبکه برق سراسری کشورهایشان محروم مانده‌­اند. این در حالی است که نیروگاه‌­های تولید برق که با سوخت گاز کار می‌­کنند، راه­‌حلی پایدار برای تامین نیازمندی صنایع و مصرف خانوار این کشورها می‌­باشد. در این زمینه، تانزانیا پیشرفت قابل توجهی داشته و حدود 34 درصد از برق شبکه سراسری این کشور، از گاز طبیعی استخراج­ شده از میادین Songo Songo و Mnazi Bay تولید می­‌شود.

تجربه موفق تانزانیا در حوزه تولید برق از گاز طبیعی و مقرون به صرفه بودن آن، مشوقی برای سایر کشورهای منطقه شده است که آنها نیز در این مسیر گام بگذارند. به نحوی ­که تلاش دارند با ادغام نیروگاه‌­های گازسوز در شبکه‌های برق­‌رسانی، شکاف میان تقاضا و تولید انرژی را پر کرده و فعالیت­‌های اقتصادی را به ویژه در مناطق دورافتاده و کمتر مورد بهره­‌برداری قرار گرفته، تسریع بخشند. با این حال، گسترش زیرساخت‌های گازی مستلزم سرمایه‌گذاری در قسمت­‌های مختلف زنجیره تولید و توزیع گاز مانند میادین استخراج، خطوط انتقال، تأسیسات ذخیره‌سازی و شبکه‌های توزیع است که بعضاً خارج از توان اقتصاد نحیف این کشورها بوده و نیازمند جلب سرمایه‌­گذاری از خارج از منطقه است. علاوه بر ارتقای سطح تولید برق، گاز طبیعی فرصتی بی‌­بدیل پیشِ ­روی کشورها قرار می­‌دهد تا مسیر صنعتی­‌سازی کشور را با سرعت بیشتری به پیش ببرند. به عبارتی دیگر، اثرات مثبت گاز طبیعی بر بخش‌­های مختلف اقتصادی مانند کشاورزی (افزایش تولید کود شیمیایی)، حمل و نقل (کاهش هزینه­‌های سوخت)، صنایع پتروشیمی، کارخانجات تولیدی و صنعتی (فولاد، سیمان) و ...، غیرقابل کتمان است. منطقه شرق آفریقا در تمامی این عرصه‌­ها، قابلیت کار دارد و سیاستگذاران این کشورها با علم به ظرفیت­‌های عظیم موجود در دل جوامع خود، به دنبال بهره‌­گیری از آن هستند. برگزاری کنفرانس‌­ها و همایش­‌های متعدد با حضور بازیگران مهم منطقه­‌ای و فرامنطقه­‌ای، یکی از مهمترین اقدامات آنها در مسیر شناساندن توانمندی‌­های خود به علاقمندان می‌باشد.

از آنجا که دولت‌­های شرق آفریقا به دنبال رقابت در بازارهای جهانی هستند، منابع انرژی پایدار و قابل اتکا با قیمت رقابتی برای جذب سرمایه­‌گذاران و توسعه تولیدات صنعتی حیاتی خواهد بود. گاز طبیعی یکی از این منابع انرژی با برخورداری از تمامی خصوصیات پیش­ گفته است. در این منطقه، حصول اطمینان از دسترسی عمومی‌ به گاز طبیعی، نیازمند تلاش هماهنگ بین دولت‌ها، بخش خصوصی و شرکای بین‌­المللی این کشورهاست. چارچوب­‌های سرمایه­‌گذاری تدوین شده در این کشورها، نه تنها کاربران صنعتی در مقیاس بزرگ، بلکه مشاغل کوچک و خانوارها را در اولویت قرار می­‌دهد. همچنین، این دولت­‌ها در تلاشند با مشوق‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی و مدل‌های تامین مالی خصوصی – دولتی جهت پروژه‌ها، هزینه‌های مصرف‌کنندگان را کاهش دهند و در عین حال رشد پایدار این بخش را تضمین کنند.

جمع­‌بندی

کشورهایی که از منابع گاز برای صنعتی شدن استفاده می‌­کنند، می‌­توانند هزینه‌­های تولید انرژی را به میزان قابل توجهی کاهش داده، افزایش رقابت‌پذیری صنایع را تحریک کنند، بهره‌­وری را افزایش داده و با رشد اشتغال‌­زایی در کشور، سبب تامین رفاه اقتصادی شهروندان خود شوند. نصب تاسیسات صنعتی تولید گاز طبیعی مایع (LNG) در منطقه لیندی در تانزانیا، نمونه‌­ای بارز در منطقه شرق آفریقاست که نشان می‌­دهد چگونه فعال‌سازی میادین و تاسیسات زیرساختی گاز می‌تواند سرمایه­‌گذاری خارجی را جذب کرده، رشد درآمد ملی را سبب شده و هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند. بدین ترتیب، گاز طبیعی می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا کند، اما برای بهره‌برداری بهینه از این منبع انرژی، لازم است به مسائل زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی توجه کافی شود. از سوی دیگر، توسعه صنعت گاز طبیعی با چالش‌هایی مانند نیاز به سرمایه‌گذاری بالا، مسائل زیست‌محیطی و نوسانات قیمت جهانی روبروست. برای مقابله با این چالش‌ها، لازم است دولت‌ها و بخش خصوصی با همکاری و برنامه‌ریزی دقیق، در توسعه پایدار این صنعت سرمایه‌گذاری کنند. جامعه شرق آفریقا با طراحی یک راهبرد آینده‌نگر که سرمایه‌گذاری زیرساختی، اصلاحات نظارتی و مشارکت مصرف‌کننده را ادغام می‌کند، خود را به عنوان یک نیروگاه انرژی منطقه‌ای قرار داده، رشد اقتصادی، ایجاد شغل و بهبود امنیت انرژی را برای میلیون‌ها نفر تامین خواهد نمود. فلذا، تبدیل گاز طبیعی به یک محرک اصلی رشد اقتصادی، از اولویت‌­های این منطقه است.