کرواسی، تولید کننده نفت و گاز اما وابسته به واردات انرژی

کرواسی سابقه طولانی و غنی در اکتشاف نفت و گاز دارد. زیرساخت‌های انرژی کرواسی در طول دهه‌ها تکامل یافته و شامل پالایشگاه‌های نفت، میادین گازی فراساحلی و شبکه‌های خط لوله ای گسترده است. با این حال، با وجود توانمندی‌های خوب تامین داخلی انرژی، کرواسی همچنان به واردات انرژی وابسته است.

تاریخچه اکتشاف نفت و گاز و اولین پالایشگاه‌ها

بهره برداری از مخازن نفت و گاز در کرواسی بیش از 60 سال است که در خشکی و بالاتر از 40 سال در دریا ادامه دارد. اولین اکتشاف و استخراج سازمان یافته نفت در این سرزمین، در قرن نوزدهم آغاز شد. گزارش مکتوبی از استخراج نفت در منطقه مجیموریه (Međimurje) در شمال کرواسی از سال 1836، زمانی که در آن تنها بیست لیتر نفت در روز تولید می‌شد، وجود دارد. یکی از میادین نفتی بسیار قدیمی در کرواسی، میدان سلنیتسا (Selnica)  در قسمت شرقی رودخانه مورا در همان منطقه مجیموریه است که از دهه 1850 ، نفت در آن مورد بهره برداری قرار گرفته است. میدان سلنیتسا یکی از قدیمی ترین میادین نفتی در جهان است که بهره برداری منظم از آن، از 17 نوامبر 1900 آغاز شد و تا سال 1952 در آن فعالیت وجود داشت. منطقه موسلاوینا (Moslavina)  واقع در مرز بین کرواسی مرکزی و منطقه اسلاوونیا در شرق کرواسی نیز دارای قدمت طولانی در اکتشاف، بهره برداری و تولید نفت است. به همین دلیل موسلاوینا و مجیموریه را می‌توان در گروه قدیمی ترین مناطق نفتی جهان قرار داد. یکی از اولین اسناد مکتوب در خصوص وجود یک چاه استخراج نفت به چاه نفت صومعه فرانسیسکن ثرنیک (Cernik) در استان برود-پوساوینا (Brod-Posavina) کرواسی بر می‌گردد، اما اولین تاسیسات بزرگ ساخت و ساز برای استخراج نفت در منظقه موسلاوینا، چاه نفت مارتین (Martin) بوده است که از سال 1854 تا 1943 نفت از آن استخراج می‌شده است. بدین ترتیب از نیمه دوم قرن بیستم، کرواسی بیش از نیمی از نیاز نفت خود را از چاه‌های نفتی خود تامین می‌کرده است.

در خصوص اکتشاف گاز هم باید گفت که اولین تولید گاز طبیعی در کشور کرواسی در سال 1918 و در میدان گازی بویاویتسا Bujavica در استان Požega-Slavonia آغاز شده است. بهره برداری از گاز در شمال آدریاتیک در نزدیکی شهر پولا نیز از سال 1999 شروع گردید.

اولین پالایشگاه نفت در کرواسی، به عنوان یکی از اولین پالایشگاه‌های قاره اروپا، در اوایل سال 1883 در شهر ریه کا ( Rijeka) در نزدیکی بندر ساخته شد، که دارای امتیاز خوبی برای حمل و نقل مواد خام از طریق دریا، و ارسال محصولات آن از طریق دریا و راه آهن بود. در آن زمان، پالایشگاه ریه کا یک سوم نیاز دولت اتریش-مجارستان به فرآورده‌های نفتی، عمدتاً نفت سفید، پارافین، حلال های آلی و قطران را تامین می‌کرد. در سال 1885، 30 هزار تن نفت خام، عمدتاً به نفت سفید تصفیه شده فرآوری شد و قبلاً از سال 1887 نیز کارخانه تولید روغن‌های روان‌کننده در کرواسی فعال بود. در سال 1927، دومین پالایشگاه نفت کرواسی در شهر سیساک (Sisak) ساخته شد. با تأسیس شرکت اکتشاف و تولید نفت و گاز نفتاپلین ( Naftaplin) در سال 1952 ، فعالیت های فشرده تر در زمینه‌های تحقیقات، تولید میادین نفت و گاز و توسعه سیستم گازی در کشور کرواسی نیز آغاز گردید.

زیرساخت انرژی

تولید گاز طبیعی در کرواسی عمدتاً در مناطق فراساحلی در غرب این کشور انجام می‌شود. ذخایر گاز در میادین کم است. به عنوان مثال، ذخایر میدان گازی آناماریا (Annamaria) 10 میلیارد مترمکعب و میدان گازی فراساحلی ایزابلا (Izabela) تنها 1.4 میلیارد مترمکعب برآورد شده است. شبکه ای از خطوط لوله گاز به طول کل حدود 2500 کیلومتر، مناطق غرب، شرق و جنوب کشور را به هم متصل می‌کند. نه چندان دور از بندراومیشالی ( Omišalj)، یک پایانه شناور LNG  با ظرفیت 2.9 میلیارد متر مکعب در جزیره کرک (Krk) واقع شده است.  مهم‌ترین ذخایر گاز طبیعی در جمهوری کرواسی در ناحیه پودراوینا  (Podravina) در استان کوپریوینیتسا-کریژوتسی (Koprivnica-Križevci)  قرار دارد. بر اساس تحقیقات انجام شده در 20 سال گذشته، ذخایر گاز طبیعی قابل توجهی در منطقه آدریاتیک شمالی پیدا شده است. در کرواسی، گاز طبیعی از 25 میدان گازی پمپاژ می‌شود که حدود 60 درصد نیاز داخلی کشور به گاز طبیعی را تامین می‌کند. مهم ترین این ایستگاه‌های پمپاژ، در میادین تولیدی مولوه (Molve) ، کالینوواتس (Kalinovac) و استاری گراداتس (Stari Gradac) قرار دارند که در آن تأسیسات خوبی برای فرآوری و آماده سازی گاز برای حمل و نقل ساخته شده است.

بطور کلی صنعت نفت کرواسی را چندین میدان کوچک نفتی با مجموع ذخایر 71 میلیون بشکه، یک پایانه نفتی در بندر اومیشالی، یک شبکه از مخازن ذخیره نفت، دو پالایشگاه (یکی در ریه کا و دیگری در سیساک) و یک خط لوله نفت که از اومیشالی نشات می‌گیرد و به پالایشگاه شهر سیساک در کرواسی و به پالایشگاه شازالومباتا  (Szazhalombata) در مجارستان و به پالایشگاه‌هایی در صربستان ، بوسنی و هرزه گوین، اسلواکی و جمهوری چک می رسد، شامل می‌شود. پالایشگاه‌های ریه کا و سیساک در مجموع ظرفیتی معادل 90 هزار بشکه در روز دارند و توسط شرکت بزرگ کروات مجاری INA اداره می‌شوند. تاکید می‌شود که تنها حدود 20 درصد نیاز از نفت خام داخلی با پمپاژ نفت از میادین تولیدی داخلی تامین می‌شود. از سال 2020، وابستگی اقتصاد کرواسی به واردات نفت افزایش یافته است و تصور می‌شود که بیش از 90 درصد از کل نیاز نفت کرواسی از واردات تامین شود.

 

طرح گرافیکی تولید نفت در جمهوری کرواسی

طرح گرافیکی تولید گاز طبیعی در جمهوری کرواسی

 

آمار تولید، صادرات و واردات

بر اساس گزارش اداره آمار کرواسی، میزان گاز طبیعی موجود برای مصرف در ماه ژولای 2024، 4870 تریلیون ژول بوده و ذخایر آن با روند افزایشی به مقدار 4356 تریلیون ژول رسیده است.  این میزان گاز طبیعی موجود برای مصرف داخلی در ماه ژولای 2024 نسبت به ژوئن 2024 ، 19.7 درصد افزایش و نسبت به ژولای 2023 ، 26.3 درصد کاهش داشته است. میزان مشتقات نفتی قابل مصرف در ژولای 2024، هم 353 هزار تن بوده و ذخایر آن 57 هزار تن افزایش یافته است. میزان مشتقات نفتی موجود برای مصرف داخلی در ژولای 2024 نسبت به ژوئن 2024 ، 3.5 درصد و نسبت به ژولای 2023، 2.9 درصد افزایش داشته است.

جدولهای زیر آماری از بخشی از تولیدات، صادرات و واردات نفت و گاز را در کرواسی نشان می دهد:

Supply	واحد اندازه گیری	گاز طبیعی
		2023				2024
		آوریل	می	ژوئن	ژولای	آوریل	می	ژوئن	ژولای
تولید	میلیون متر مکعب	60	61	57	62	56	58	55	55
	تریلیون ژول	2 378	2 409	2 278	2 468	2 233	2 289	2 179	2 192
واردات	میلیون متر مکعب	282	184	282	204	186	171	176	255
	تریلیون ژول	11 342	7 476	11 384	8 045	7 302	6 795	7 020	10 016
صادرات	میلیون متر مکعب	105	85	127	121	104	74	60	77
	تریلیون ژول	4 183	3 432	5 014	4 738	3 997	2 830	2 318	2 982

 

Supply	واحد اندازه گیری	نفت خام
		2023				2024
		آوریل	می	ژوئن	ژولای	آوریل	می	ژوئن	ژولای
تولید	تن  هزار	43	43	43	44	40	43	40	43
واردات	تن  هزار	106	180	180	187	179	89	235	173
صادرات	تن  هزار	56	52	-	-	-	-	-	-

 

 ظرفیت های بخش نفت و سیستم حمل و نقل آن

بر اساس آخرین گزارش منتشر شده سالانه انرژی مربوط به سال 2022، نفت خام در کشور کرواسی از 38 میدان نفتی تولید می‌شود و این نفت از طریق سیستم خطوط لوله از محل‌های تولید آن به ایستگاه نهایی توزیع که در منطقه اشتروژتس (Stružec) واقع است، منتقل می‌شود. ظرفیت های فرآوری‌های نفتی کرواسی نیز در شهر های ریه کا ، سیساک و زاگرب واقع شده اند. نفت خام در کرواسی از طریق سیستم و شبکه توزیع یاناف (JANAF) به پالایشگاه‌های  ریه کا و سیساک  در کشور کرواسی، پانچوو (Pančevo) و نوی ساد  (Novi Sad) در کشور صربستان، برود (Brod) در کشور بوسنی و هرزگوین، دونا شازالومباتا  (Duna/Szazhalombatta) در کشور مجارستان، اسلاونفت (Slovnaft) در کشور اسلواکی، وکرالوپی (Kralupy) ولیتوینو (Litvinov) در جمهوری چک منتقل می‌شود.

 

 

 ظرفیت های سیستم گازی و شبکه‌های آن

بر اساس همان گزارش سالانه انرژی سال 2022، گاز طبیعی از 17 میدان تولیدی واقع در پانونیا (Pannonia) و 11 میدان تولیدی در سه منطقه بهره برداری در دریای آدریاتیک تولید می‌شود که 29.6 درصد از کل تقاضای گاز داخلی در سال 2022 را تامین می‌کرده است. تولید گاز از منطقه پانونیا مهمتر از میادین دریای آدریاتیک است. در حالی که استخراج گاز خانگی در دریای آدریاتیک 29.4 درصد است، تولید گاز از پانونیا به 70.9 درصد می رسد. مهمترین میدان‌های تولید گاز طبیعی در مناطق دوبوکا (Duboka) ، پودراوینا (Podravina) ، مجیموریه (Međimurje) و پوساوینا (Posavina) قرار دارند. انتقال گاز طبیعی یک فعالیت انرژی قانونمند است که توسط بخش دولتی انجام می‌شود. این وظیفه بر عهده شرکت پلیناکرو  PLINACRO Ltd.  که مالک و اپراتور اصلی سیستم انتقال گاز در کرواسی است، می‌باشد.

در سال 2022 در مجموع، 41039 تراوات ساعت گاز طبیعی حمل شده است که 14.7 درصد آن از میدان‌های تولیدی در قلمرو جمهوری کرواسی بوده است، 13 درصد آن از واردات تامین شده، 64.5 درصدش حاصل پایانه‌های LNG  و 7.8 درصد از آن هم مربوط به انتقال ذخایر گاز زیرزمینی کشور بوده است. مقادیر گاز وارد شده به سیستم حمل و نقل به سیستم های توزیع، به مشتریان نهایی در سیستم انتقال گاز، سیستم های حمل و نقل کشورهای همسایه (حمل و نقل بین المللی) و ذخیره سازی گاز زیرزمینی تحویل داده می‌شوند. طول کل سیستم انتقال گاز در کرواسی 2544 کیلومتر است که 1573 کیلومتر آن، خطوط لوله گاز با فشار اسمی (Nominal) 50 بار ، 954 کیلومتر آن  با فشار اسمی 75 بار و 17 کیلومترش با فشار اسمی 100 بار می‌باشد.

مجوز تولید گاز طبیعی که به مدت 9 سال صادر شده است، در اختیار شرکت صنعت نفت زاگرب یعنی INA است. مجوز ذخیره سازی گاز بمدت 7 سال در اختیار شرکت ذخیره سازی زیرزمینی گاز Underground Gas Storage Ltd است و شرکت  PLINACRO هم دارای مجوزی پانزده ساله برای توزیع گاز طبیعی در جمهوری کرواسی می‌باشد.

همچنان وابسته به واردات انرژی:

کرواسی همچنان به واردات نفت و گاز وابسته است. همانطور که سهم واردات مشتقات نفتی، گاز طبیعی و منابع تجدیدپذیر در حال افزایش است، سهم نفت خام، زغال سنگ، کک و برق با کاهش روبروست. در کل واردات انرژی کرواسی به طور مداوم در حال افزایش است که در وهله اول آن مشتقات نفتی و پس از آن گاز طبیعی و نفت خام قرار دارند. این سه با هم حدود 82 درصد واردات را تشکیل می دهند. در سال 2022 وابستگی کرواسی به انرژی به 60.3 درصد رسیده بود و این روند در سال‌های بعد همچنان رو به رشد است.

به گفته دالیبور میکولیچ، متخصص در امور انرژی استخراج نفت و گاز از منابع داخلی کرواسی، نهایتا در آینده متوقف خواهد شد. تراز انرژی در کرواسی هنوز منفی است زیرا هر سه منبع انرژی یعنی نفت، گاز و برق در کرواسی وارد می‌شوند. ذخایر نفت و میعانات گازی کرواسی سال هاست که به دلیل قدیمی‌بودن میادین تولید و همچنین سرمایه گذاری کمتر در اکتشاف ذخایر جدید، در حال کاهش بوده است. این ذخایر که در سال 2018 بالغ بر 9206.63 هزار مترمکعب بود، در سال 2022 به 5916.8 هزار مترمکعب کاهش یافته اند. با نگاهی به تولید سالانه نفت خام که بالغ بر 586.2 هزار مترمکعب است، پیش بینی می‌شود که میادین نفتی موجود کرواسی در حدود 10 سال آینده تمام شوند. وابستگی کرواسی به واردات نفت، مشتقات نفتی و گاز سالهاست که رو به افزایش است.

برای اینکه کرواسی مستقل از انرژی شود، باید منابع انرژی آن از نفت و گاز به منابع تجدیدپذیر تبدیل شود. هدف دستیابی به تمام انرژی از منابع انرژی تجدیدپذیر ، تنها با نصب ظرفیت های اضافی، یعنی نصب و تاسیس نیروگاه‌های انرژی بادی، انرژی خورشیدی، برق آبی، زمین گرمایی و انرژی زیستی، دست یافتنی است.

 

منابع:

https://glas-slavonije.hr/magazin/2024/09/07/velika-uvozna-ovisnost-ugrozava-nasu-energetsku-i-nacionalnu-sigurnost-568956/

https://www.index.hr/vijesti/clanak/energetski-konzultant-hrvatska-za-10-godina-ostaje-bez-vlastite-nafte-to-je-opasno/2546881.aspx

https://eihp.hr/wp-content/uploads/2024/01/Energija-u-HR-22_WEB-novo.pdf

file:///C:/Users/User/Desktop/eski_knjiga_cd_121_01.pdf

https://podaci.dzs.hr/2024/hr/76818