رویکرد کشورهای رواندا و اوگاندا به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر

دو کشور رواندا و اوگاندا در حال تغییر سیاست‌های انرژی خود بوده و درصدد تسریع در گذار به بهره برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌باشند. سیاست جدید رواندا بر افزایش دسترسی به انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و حمایت از تامین پایدار و مقرون به‌صرفه‌ انرژی، تمرکز دارد. از سوی دیگر، اوگاندا با بهره‌گیری از منابع معدنی خود به دنبال ایجاد اقتصادی بر پایه انرژی پاک و حمایت از زنجیره‌های تامین جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر می‌باشد.

این رویکردها، نشان‌دهنده‌ تعهد مشترک این کشورها برای دستیابی به انرژی پاک است که باید مورد توجه قرار گیرد. گزارش حاضر با بررسی سیاست های جدید رواندا در زمینه انرژی و تمایل اوگاندا به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به ظرفیت های این دو کشور در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر می‌پردازد.

همزمان با اقدامات کشورهای آفریقایی در مسیر گذار به راهکارهای پایدار انرژی، رواندا و اوگاندا در حال بازنگری سیاست‌های انرژی خود هستند تا چالش‌های بلندمدت خود در این زمینه را مدیریت نمایند. تحقق چنین اصلاحاتی، بیانگر تعهد دولت­ها به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، بهبود دسترسی به انرژی پایدار و حفاظت از محیط زیست است. در همین راستا، رواندا برنامه دسترسی همگانی به برق را در دستور کار قرار داده و به دنبال فناوری‌های نوین انرژی پاک است و اوگاندا نیز با تکیه بر منابع غنی مواد معدنی خود که برای زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر ضروری هستند، به دنبال جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی برای توسعه بخش انرژی تجدیدپذیر خود می­باشد. هر دو کشور با مسیرهای متفاوت به سوی آینده‌ای سبزتر گام برمی‌دارند.

بازنگری در سیاست انرژی رواندا        

رواندا به منظور تسریع در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر، در حال بازنگری سیاست انرژی خود است. رواندا امیدوار است بتواند با مقابله با چالش‌های جدید این بخش، وابستگی به مصرف سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد. این سیاست جدید، جایگزین سیاست­های سال ۲۰۱۵ خواهد شد و متضمن اقداماتی است که در راستای پایداری، مقرون‌به‌صرفه بودن و دسترسی به انرژی در سراسر این کشور خواهد بود.  

در همین راستا، فیدله آبیمانا دبیر دائم وزارت زیرساخت‌ رواندا اعلام کرده است که سیاست بازنگری‌شده درصدد است در طی پنج سال، دسترسی همگانی به انرژی را تحقق بخشد. در همین زمینه وی تاکید مضاعفی بر منابع تجدیدپذیر داشته است. لازم به ذکر است در حال حاضر، ۸۰ درصد از مردم رواندا به برق دسترسی دارند. آبیمانا در ادامه توضیح داد: «ما به راه‌حل‌های شبکه‌ای و خارج از شبکه نیاز داریم. همزمان که دسترسی به انرژی را گسترش می‌دهیم، باید الگوهای مسکونی، به‌ویژه در مناطق پرخطر را ارزیابی کنیم تا مطمئن شویم که زیرساخت‌های برق در محل‌های مسکونیِ ایمن احداث می‌شوند».

سیاست بازنگری­ شده همچنین اولویت را به افزایش منابع انرژی تجدیدپذیر برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اختصاص داده است. دولت قصد دارد با بهره‌گیری از پیشرفت‌های حوزه انرژی، از جمله انرژی هسته‌ای و هیدروژن سبز، در راستای تحولات جهانی به سمت فناوری‌های پاک‌ گام بردارد. کاهش تعرفه‌های برق نیز از دیگر اهداف این سیاست جدید ذکر شده است و دولت تلاش دارد تا انرژی را مقرون‌به‌صرفه‌تر در اختیار خانوارها قرار دهد. آبیمانا اظهار داشت که تعرفه‌های پایین­تر می‌تواند افراد را به استفاده از برق برای مصارف خانگی و فعالیت‌های دیگر تشویق کرده و وابستگی به زیست‌توده را کاهش دهد.

وزارت محیط زیست برآورد کرده است که تا سال ۲۰۳۰، سرمایه‌گذاری ۱.۳۷ میلیارد دلاری لازم است تا استفاده از زغال چوب و هیزم از ۸۳ درصد به ۴۲ درصد کاهش یافته و از منابع انرژی پاک برای مصارف خانگی استفاده شود. این تغییر رویه برای کاهش جنگل‌زدایی حیاتی است، چرا که برآوردها نشان می­دهد حدود ۳۸۰ هکتار از جنگل‌ها هر هفته برای تولید زغال چوب و هیزم از بین می‌رود.

در همین زمینه، ژان فلیکس موگیشا روگانگو مدیرعامل موسسه سبز رواندا ابراز امیدواری کرد که سیاست­گذاری جدید، یارانه‌های بالاتری را برای تجهیزات پخت­وپز و گاز مایع به عنوان راه‌حل‌های مصارف خانگی پاک فراهم کند. آمارها نشان می­دهد حدود ۸۰ درصد از رواندایی‌ها همچنان برای پخت‌وپز به زغال چوب و هیزم وابسته‌ هستند. او خاطرنشان کرد: «بسیاری از خانوارها هنوز به هیزم و زغال چوب وابسته‌اند، زیرا نمی‌توانند گزینه‌های پخت‌وپز پاک مانند گاز مایع، برق یا اجاق‌های پیشرفته را تهیه کنند. ما اجاق‌هایی را توزیع می‌کنیم که انتشار آلودگی را تا ۸۰ درصد کاهش داده و با سوخت پاک‌تری کار می‌کنند. افزایش یارانه‌ها برای کمک به مردم در استفاده از این راه‌حل‌ها ضروری است».

طرح اقدام آب‌وهواییِ ۱۰ ساله رواندا هدف دارد تا سال ۲۰۳۰، اجاق‌های پیشرفته را در ۸۰ درصد از خانوارهای روستایی و ۵۰ درصد از خانوارهای شهری توزیع کند، که البته برای این امر حدود ۳۸۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز است تا تعادلی پایدار میان عرضه و تقاضای زیست‌توده ایجاد شود. برخی فعالان معتقدند که مقرون‌به‌صرفه بودن انرژی خورشیدی باید در سیاست جدید دولت رواندا مورد توجه قرار گیرد.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر، رواندا در حال حاضر تقریباً ۲۵ مگاوات ظرفیت خورشیدی مستقر کرده است. هنری نیاکاروندی بنیان‌گذار شرکت توسعه انرژی تجدیدپذیر آفریقا در همین راستا اظهار داشت که مقررات فعلی موانعی برای سرمایه‌گذاران انرژی تجدیدپذیر ایجاد می‌کند و خود دولت به عنوان نهاد نظارتی و رقیب در این بخش فعالیت دارد. نیاکاروندی بیان کرد: «قیمت برق در رواندا طی دهه گذشته بیش از سه برابر شده است، و این شرایط برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی دشوار است که در بازاری فعالیت کنند که در آن با پروژه‌های دولتی رقابت می‌کنند». بنابراین، سیاست انرژی بازنگری‌شده تلاش دارد تا طیفی از چالش‌ها، از مقرون‌به‌صرفه بودن و زیرساخت‌ها تا ابتکارات پخت‌وپز پاک و اصلاحات نظارتی را حل و فصل کند تا دسترسی پایدار و عادلانه به انرژی برای تمامی مردم رواندا تضمین شود.

استقبال اوگاندا از سرمایه‌گذاری در منابع انرژی­های تجدیدپذیر

همایش و نمایشگاه انرژی تجدیدپذیر ۲۰۲۴ که از ۳۱ اکتبر تا ۲ نوامبر 2024 در اسپیک ریزورت مونیونیو در انتبه برگزار شد، صاحبان صنایع را برای بحث در خصوص گذار انرژی اوگاندا با موضوع «تحول زندگی با دسترسی به انرژی پاک» گردهم آورد. وزارت انرژی و توسعه معادن اوگاندا که میزبان برگزاری این رویداد بود، سرمایه‌گذاری در معدن، روش‌های پایدار و فعالیت عمومی در این بخش را به عنوان ارکان دستیابی به اهداف انرژی اوگاندا مورد توجه قرار داد. روث نانکابیروا وزیر انرژی و توسعه معادن اوگاندا، با اعلام وعده دولت به حذف تدریجی زیست‌توده سنتی و اولویت‌دادن به دسترسی به انرژی پاک در مراسم افتتاحیه این همایش و با تاکید بر نیاز به راهکارهای پایدار و مقرون‌به‌صرفه در مناطق روستایی، تعهد اوگاندا به توسعه انرژی پاک را یادآور شد که در راستای هدف هفتم توسعه پایدار سازمان ملل متحد می­باشد. به گفته نانکابیروا، هدف اصلی، کاهش وابستگی به زیست‌توده برای بهبود سلامت عمومی و کاهش انتشار کربن است.

حمایت­های بین‌المللی از برنامه اوگاندا در جهت گذار به انرژی پاک با تاکید یان سادک سفیر اتحادیه اروپا در اوگاندا- که تعهد اتحادیه اروپا برای اختصاص بودجه­ای بالغ بر ۲۰۰ میلیون یورو به طرح­های ابتکاری در صنعت انرژی اوگاندا را اعلام کرد- مطرح گردید. این بودجه که در قالب همکاری­های مختلف اختصاص خواهد یافت،‌ برای تقویت پیشبرد پروژه‌های انرژی پاک و تقویت بخش انرژی تجدیدپذیر اوگاندا به کار خواهد رفت.

یکی از محورهای اصلی همایش، «قانون معدن اوگاندا» مصوب سال ۲۰۲۲ بود که زیرساخت قانونی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های پایدار در بخش مواد معدنی راهبردی فراهم می‌کند. مقررات این قانون مشتمل بر تشویق فرآوری داخلی، مشارکت‌های عمومی-خصوصی و ایجاد چارچوبی باثبات برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در بخش مواد معدنی اوگاندا است. همچنین این قانون، شفافیت در صدور مجوزها و دسترسی آسان به داده‌های زمین‌شناسی را الزامی‌کرده که برای جذب بازیگران جهانی و مدیریت شفاف و پایدار منابع ضروری است. معدنکارانِ خرده­پا که سهم قابل توجهی در بخش معدن اوگاندا دارند نیز بخش مهمی از مباحث بودند. مقامات دولتی تلاش‌های خود را برای رسمی‌سازی فعالیت‌های این معدنکاران، از جمله ارائه آموزش و منابع برای تقویت نقش آن‌ها در زنجیره تامین مواد معدنی اوگاندا تشریح کردند. همچنین اقداماتی در دست اجراست تا فعالیت‌های معدنکاری سنتی با اهداف ملی پایدار همسو شود.

در این همایش، مقام ارشد دولتی اوگاندا از شرکت­های بزرگ بین‌المللی معدنی درخواست کرد برای پیشبرد اهداف انرژی پاک و رشد اقتصادی در ذخایر غنی مواد معدنی این کشور، سرمایه‌گذاری کنند. خانم لوئیزا مورِنو مشاور رئیس‌جمهور اوگاندا در امور معادن، اظهار داشت که اوگاندا باید به بازیگری مهم در تامین جهانی مواد معدنی ضروری، مانند لیتیوم، کبالت و عناصر نادری که برای فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر حیاتی هستند، تبدیل شود. مورنو اظهار داشت: « نیاز داریم شرکت‌های بزرگ صنعتی در زمینه معدن را جذب کنیم، اما باید نظارت کنیم که آن‌ها به دستورالعمل‌های زیست‌محیطی هم پایبند باشند».

در ادامۀ موضوعِ دسترسی به انرژی پاک، «مرکز انرژی تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژیِ منطقه شرق آفریقا[1]» سیاست‌گذاری منطقه‌ای جدید را برای استفاده از انرژی پاک برای مصارف خانگی اعلام کرد. هدف این طرح، گذار از زیست‌توده سنتی به استفاده از لوازم برقی برای مصارف خانگی بوده و به خطرات جدی سلامتی مرتبط با زیست‌توده اشاره دارد. این اقدام در راستای گزارش سازمان جهانی بهداشت است که نشان می­دهد حدود ۲۳ هزار نفر در اوگاندا، به‌ویژه زنان و کودکان، از عوارض سلامتی ناشی از آلودگی هوای داخل خانه که مرتبط با استفاده مداوم از منابع زیست‌توده­ای است، رنج می‌برند.

وزارت انرژی و توسعه معادن اوگاندا برای تقویت جایگاه این کشور در زنجیره تامین جهانی مواد معدنی راهبردی با شرکای بین‌المللی، از جمله برنامه توسعه ملل متحد همکاری می‌کند تا فرآوری مواد معدنی محلی را بهبود بخشد. مقامات اوگاندایی معتقدند که این رویکرد به ایجاد اشتغال، انتقال دانش و تقویت تاب‌آوری اقتصادی کمک خواهد کرد. گفتنی است اوگاندا برنامه چهارم توسعه ملی (۲۰۳۰-۲۰۲۵) را در دست اجرا دارد و مواد معدنی راهبردی و انرژی تجدیدپذیر به عنوان محرک‌های رشد پایدار در اولویت قرار گرفته است.

[1] EACREEE