بحران آب در اروگوئه

آب، به عنوان یکی از اساسی‌ترین منابع حیات، همواره نقش محوری در توسعه جوامع ایفا کرده است. اروگوئه، با دارا بودن منابع آبی نسبتا فراوان، در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در مدیریت این منبع حیاتی مواجه شده است. نوسانات شدید آب و هوایی، از جمله خشکسالی‌های طولانی‌مدت و سیل‌های ناگهانی، این کشور را با بحران آب مواجه کرده است. در گزارش حاضر به ابعاد این بحران آب و اقدامات و تمهیدات دولت اروگوئه در مواجهه با آن پرداخته شده است.

یک سال پیش، صفحات اول روزنامه‌ها و سایت های خبری اروگوئه پربیننده با خبر "آب لوله کشی در منطقه شهری شور است" پر شده بود. بسیاری از اروگوئه‌ای‌ها با اندوه تماشا می‌کردند که چگونه احشام وزن خود را از دست می‌دهند تا بمیرند یا مزارع از بین می روند، بدون اینکه بتوانند کاری در این باره انجام دهند. این موضوع برای یک کشور کشاورزی، گویای لزوم حرکت به سمت "کنترل و مدیریت آب‌ها" است.

کارشناسان معتقدند که برای مقابله با این بحران، سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های آبیاری و مدیریت پایدار منابع آب ضروری است. فرناندو ماتوس، وزیر کشاورزی اروگوئه، با تأکید بر اهمیت این موضوع، اعلام کرده است که دولت قصد دارد سطح اراضی تحت پوشش آبیاری را به طور قابل توجهی افزایش دهد. وی بر این باور است که این اقدام علاوه بر افزایش تولید کشاورزی، به پایداری اقتصادی کشور نیز کمک خواهد کرد.

مطالعات نشان می‌دهد که با افزایش سطح زیر کشت آبیاری، تولید محصولات کشاورزی به ویژه سویا و ذرت به طور قابل توجهی افزایش یافته و در نتیجه درآمد کشاورزان و صادرات کشور نیز بهبود خواهد یافت. همچنین، آبیاری به افزایش مقاومت محصولات کشاورزی در برابر خشکسالی کمک کرده و امنیت غذایی را تضمین می‌کند.

در همین راستا، سازمان‌های غیردولتی و کارشناسان محیط زیست نیز بر اهمیت مدیریت پایدار منابع آب تأکید کرده و خواستار اتخاذ تدابیر جدی برای جلوگیری از آلودگی آب‌ها و حفاظت از منابع آب زیرزمینی هستند.

بحران آب تهدیدی جدی برای کشاورزی و اقتصاد

افزایش دمای جهانی و تغییر الگوهای بارندگی، منجر به افزایش شدت و فراوانی خشکسالی‌ها و سیل‌ها شده است. همچنین رشد جمعیت، توسعه صنایع و گسترش فعالیت‌های کشاورزی، تقاضا برای آب را افزایش داده و فشار بر منابع آب را تشدید کرده است. عدم برنامه‌ریزی صحیح و مدیریت یکپارچه منابع آب، از جمله عوامل مهم تشدید کننده بحران آب در این کشور به شمار می رود. فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی، صنعت و دفع نامناسب پساب‌ها، منجر به آلودگی منابع آب زیرزمینی و سطحی شده است. همچنین تغییر کاربری اراضی از کشاورزی به مصارف غیر کشاورزی، مانند توسعه شهری و صنعتی، بر روی رژیم هیدرولوژیکی حوضه‌ها تأثیر گذاشته است.

اما خشکسالی‌های پی در پی، به ویژه در سال‌های اخیر، منجر به کاهش چشمگیر تولید محصولات کشاورزی و دامداری شده است. این امر نه تنها بر معیشت کشاورزان تأثیر گذاشته، بلکه بر امنیت غذایی کشور نیز سایه انداخته است.

آلودگی منابع آب به دلیل فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی و صنعت نیز کیفیت آب آشامیدنی را کاهش داده و سلامت مردم را با خطر مواجه کرده است. کمبود آب و رقابت بر سر منابع محدود آبی، به ویژه در مناطق روستایی، بعضا منجر به تنش‌های اجتماعی شده. از طرفی دیگر تخریب زیستگاه‌های آبی و کاهش کیفیت آب، تنوع زیستی را تهدید کرده و به اکوسیستم‌های حساس آسیب رسانده است. کاهش سطح آب در دریاچه‌ها و رودخانه‌ها و خشک شدن برخی از مناطق نیز می‌تواند بر صنعت گردشگری که یکی از منابع مهم درآمد اروگوئه است تأثیر منفی بگذارد.

اروگوئه به دنبال افزایش سطح زیر کشت آبی

دولت اروگوئه برنامه‌ای بلندپروازانه برای افزایش قابل توجه سطح زیر کشت آبی در کشور تدوین کرده است. هدف اصلی این برنامه، افزایش تولیدات کشاورزی، مقابله با اثرات خشکسالی‌های مکرر و بهبود امنیت غذایی است.

خشکسالی‌های شدید سال‌های اخیر نشان داده‌اند که کشاورزی اروگوئه به شدت به آب وابسته است و نیاز به ایجاد سیستم‌های آبیاری پایدار احساس می‌شود. اروگوئه دارای پتانسیل بالایی برای توسعه آبیاری است، اما در حال حاضر تنها بخش کوچکی از زمین‌های کشاورزی این کشور (کمتر از 2 درصد از مساحت تولیدی) به سیستم آبیاری مجهز هستند. افزایش سطح زیر کشت آبی می‌تواند منجر به افزایش تولید کشاورزی، ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت اقتصادی کشور شود.

دولت قصد دارد با ارائه مشوق‌های مالیاتی و سایر تسهیلات، سرمایه‌گذاری در بخش آبیاری را تشویق کند. همچنین ساخت سدها، کانال‌های آبیاری و سایر زیرساخت‌های آبی برای توزیع عادلانه آب بین کشاورزان در دستور کار دولت قرار دارد. انجام مطالعات جامع برای ارزیابی منابع آبی، تأثیر آبیاری بر محیط زیست و توسعه برنامه‌های مدیریت پایدار منابع آب از دیگر برنامه‌های دولت محسوب می‌گردد.

اروگوئه به عنوان کشوری که در حال گسترش سیستم‌های آبیاری خود است، از طیف گسترده‌ای از تکنولوژی‌ها استفاده می‌کند. انتخاب فناوری مناسب بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع خاک، شیب زمین، منبع آب و میزان سرمایه گذاری دارد. آبیاری قطره‌ای (مناسب برای کشت های با ارزش مانند انگور و میوه‌های هسته دار)، آبیاری بارانی (مناسب برای کشت های گسترده مانند علوفه و غلات)، آبیاری زیر سطحی (مناسب برای مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالا است) و آبیاری سطحی (سنتی‌ترین روش آبیاری) برخی از رایج‌ترین تکنولوژی‌های آبیاری مورد استفاده در این کشور می‌باشند.

البته توسعه سیستم‌های آبیاری نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلانی است و از طرف دیگر توسعه بی‌رویه آبیاری می‌تواند بر تنوع زیستی، کیفیت آب و تغییرات آب و هوایی تأثیر منفی بگذارد. یکی از چالش‌های اصلی، توزیع عادلانه آب بین کشاورزان بزرگ و کوچک است. برخی از جوامع محلی ممکن است با پروژه‌های آبیاری مخالفت کنند، به ویژه اگر این پروژه‌ها منجر به تغییر کاربری زمین یا کاهش دسترسی به منابع آبی شوند. امکان سوء استفاده از منابع مالی و سیاسی در اجرای پروژه‌های آبیاری وجود دارد.جلب مشارکت جوامع محلی در مدیریت منابع آب و بهره‌برداری از سیستم‌های آبیاری ضروری است. همچنین تغییرات آب و هوایی می‌تواند بر میزان بارندگی و در دسترس بودن آب تأثیر بگذارد و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت را با چالش مواجه کند.

رشد 8/4% (4 ممیز 8 درصد) تولید ناخالص داخلی اروگوئه با توسعه آبیاری

یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که افزایش سطح زیر کشت آبی در اروگوئه می‌تواند به رشد قابل توجه تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور منجر شود. بر اساس این مطالعه، آبیاری 300 هزار هکتار زمین کشاورزی و 200 هزار هکتار مراتع می‌تواند تا سال 2030، تولید ناخالص داخلی اروگوئه را 4.8 درصد افزایش دهد. این در حالی است که، سال گذشته وزارت اقتصاد و دارایی، خسارت مستقیم ناشی از خشکسالی را نزدیک به 2 میلیارد دلار آمریکا تخمین زد که 3 درصد از تولید ناخالص داخلی را نشان می‌داد.

افزایش سطح زیر کشت آبی باعث افزایش چشمگیر تولید در بخش کشاورزی می‌شود. به عنوان مثال، در مورد محصولات زراعی مانند سویا و ذرت، آبیاری می‌تواند بازدهی را تا چند برابر افزایش دهد. با توجه به تغییرات آب و هوایی و افزایش خشکسالی‌ها، آبیاری می‌تواند به عنوان یک بیمه در برابر نوسانات تولید عمل کند. افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی، درآمد کشاورزان را افزایش داده و به بهبود وضعیت اقتصادی مناطق روستایی کمک می‌کند. رشد بخش کشاورزی می‌تواند بر صنایع وابسته مانند فرآوری مواد غذایی، حمل و نقل و بسته‌بندی نیز تأثیر مثبت بگذارد. همچنین توسعه بخش کشاورزی و صنایع وابسته به افزایش صادرات و کسب درآمد ارزی برای کشور کمک کرده و باعث افزایش درآمدهای دولت از طریق مالیات‌ها می‌شود و البته می‌تواند بر ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری تاثیر بسزایی داشته باشد.

ترویج استفاده مسئولانه از آب توسط وزارت محیط زیست

رابرت بوویه، وزیر محیط زیست اروگوئه  بر اهمیت آموزش شهروندان، بهبود زیرساخت‌ها و اتخاذ رویکرد جامع برای مدیریت پایدار آب تأکید دارد. وی بر نقش کلیدی آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم در زمینه اهمیت آب و روش‌های صحیح مصرف آن اشاره داشته و تصریح می نماید: وزارت محیط زیست با انجام مطالعات دقیق و ارزیابی منابع آب، مجوزهای لازم برای استفاده از آب را صادر می‌کند تا از استفاده پایدار و عادلانه از این منبع حیاتی اطمینان حاصل شود. علاوه بر کمیت، کیفیت آب نیز مورد توجه قرار گرفته است. وزارت محیط زیست برنامه‌هایی را برای کاهش آلودگی آب و حفاظت از منابع آبی اصلی اجرا می‌کند. خشکسالی اخیر نشان داده است که مدیریت یکپارچه منابع آب در شرایط بحرانی چقدر مهم است. هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف دولت برای مقابله با خشکسالی و تأمین آب آشامیدنی ضروری است.

وزیر محیط زیست می افزاید: برای مقابله با چالش‌های کمبود آب، دولت اروگوئه برنامه‌هایی را برای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در نظر گرفته است. این برنامه‌ها شامل بهبود زیرساخت‌ها، افزایش بهره‌وری در مصرف آب و توسعه روش‌های علمی‌برای حفاظت از منابع آبی است. برای توضیح بیشتر، بوویه گفت که "از نظر مدیریت، لازم است شبکه هیدرومتری را بهبود بخشیم تا دانش در مورد دسترسی به آب را افزایش دهیم و گزارش‌دهی سطح مخازن و سفره‌های آب زیرزمینی را خودکار کنیم، زیرا در دوره‌های استثنایی خشکسالی، استفاده غیر اولویت‌دار از آب باید محدود شود و اولویت ها مشخص گردد. در زیرساخت‌ها، منابع آب ایمن، مانند مخازن که به عنوان ذخایر حیاتی در دوره‌های خشکسالی عمل می‌کنند، باید افزایش و بهبود یابند. ضروری است بهره‌وری استفاده از آب را بهبود بخشیم و روش‌های علمی‌برای حفاظت از منابع آب را توسعه دهیم و آموزش نقش حیاتی در مدیریت پایدار آب دارد. ما باید صرفه‌جویی و استفاده مسئولانه را در بین مردم برای تکمیل اقدامات فنی و زیرساختی ترویج کنیم. در این راستا، آموزش و مشارکت شهروندان برای تقویت فرهنگ حفظ آب ضروری است.

نقش انجمن پرورش ‌دهندگان برنج در توسعه آبیاری اروگوئه

فردی لاگو، رئیس انجمن پرورش ‌دهندگان برنج (ACA) می‌گوید: آبیاری نقش کلیدی در تولید برنج و سایر محصولات کشاورزی در اروگوئه دارد. مزیت آبیاری برای کشت برنج، به سادگی و امکانپذیری آن بر می‌گردد. در غیر این صورت، با محیط و آب و هوای اروگوئه، کشت برنج امکان‌پذیر نخواهد بود. وی می افزاید: وقتی می‌خواستیم شروع به کشت برنج در اروگوئه کنیم، اولین کار توسعه سیستم‌های آبیاری بود. اگر بخواهیم در خصوص 50 یا 60 سال پیش صحبت کنیم، باید بگوییم تولید برنج در مناطقی که در حال حاضر در آنجا برنج کشت می‌شود، تقریباً صفر بود و تنها پس از استقرار سیستم آبیاری ممکن شد. سیستم آبیاری همچنین منجر به توسعه و امکان تولیدات دیگر مانند دامداری شد. اگر به مناطقی مانند "رینکون د رامیرز" نگاه کنیم، قبل از معرفی برنج، عملاً چیزی در آنجا وجود نداشت، فقط چمنزار بود. و برنج، با سیستم‌سازی آبیاری، همچنین توانست تولید دام را در آن منطقه ممکن نماید. فقط عبور یک کانال آب از یک ملک، تفاوت بین توانایی داشتن دام در یک سال خشک یا نداشتن آن است. در سال‌های اخیر، محصولات سویا نیز از این امر بهره‌مند شده‌اند.

رئیس انجمن پرورش ‌دهندگان برنج تاکید دارد که این انجمن  با بیش از 100 سال تجربه، دانش و تخصص زیادی در زمینه آبیاری دارد و می‌تواند در شکل‌دهی سیاست‌های آبیاری دولت نقش بسزایی ایفا نماید. توسعه آبیاری در اروگوئه با چالش‌هایی مانند هزینه‌های سرمایه‌گذاری و محدودیت‌های انرژی مواجه است. آینده آبیاری در اروگوئه بستگی به سیاست‌های دولت، سرمایه‌گذاری‌ها و مشارکت بخش خصوصی دارد. انجمن پرورش‌دهندگان برنج می‌تواند با استفاده از دانش و تجربه‌ی خود، به توسعه پایدار آبیاری در اروگوئه کمک کند. این امر برای افزایش تولید محصولات کشاورزی، بهبود اقتصاد روستایی و کاهش آسیب‌پذیری کشور در برابر خشکسالی ضروری است.

وجود اطلاعات کافی در اروگوئه برای مدیریت پایدار آب و استفاده از تجارب سایر کشورها

والتر بتگن، معاون انستیتوی تحقیقات کشاورزی اروگوئه (INIA) می‌گوید: تأثیر مثبت آبیاری مربوط به بازده بالاترسالیانه، اما مهمتر از همه بازده پایدارتر سالیانه است. از سوی دیگر، تأثیرات منفی ناشی از کاهش بارندگی و کاهش منابع زیرزمینی، آلودگی چاه‌ها با آرسنیک (آنچه در هند اتفاق افتاده است) یا شوری خاک می‌باشد. هنگام فکر کردن در مورد یک سیاست کنترل و مدیریت آب در سطح ملی و همچنین آبیاری مقیاس‌پذیر، اینها جنبه‌هایی هستند که باید در نظر گرفته شوند. وی می افزاید: در اروگوئه مطالعات زیادی وجود دارد که به زمان مدیریت آب وزارت دامداری، کشاورزی و ماهیگیری در دهه‌های 1970 و 1980 و همچنین مطالعات دهه 1990 و تحقیقات اخیر (INIA) در مورد مسائل مربوط به مدیریت آب برمی‌گردد. در این زمینه، از سال 2015 استراتژی آبیاری وجود داشته است و امسال (INIA) با بانک جمهوری همکاری می‌کند تا به توسعه یک برنامه ملی آبیاری احتمالی کمک کند. بتگن می‌گوید: تجربیات مختلفی در جهان برای الگوبرداری وجود دارد، همانطور که دیگران می‌توانند مشاهده کنند و بیاموزند که چه کاری نباید انجام دهند.

در ایالات متحده، به ویژه در ایالت کالیفرنیا و در شهر لس آنجلس، که در بیابان بنا نهاده شده ، وابستگی زیادی به آب وجود دارد که در ابتدا برای آبیاری محصولات زراعی در دره استفاده می‌شده است. در حال حاضر برای یک تولیدکننده کشاورزی در آنجا، فروش آب به شهرهای دیگر تجارت بهتری نسبت به کشاورزی است.

شیلی نوع دیگری از تجربه را دارد، با سیاست‌های خیرخواهانه که هنگام تعیین مالک آب با موانعی روبرو شدند. در شیلی، تولیدکنندگان، زمین را فروختند، اما حقوق آب (حقابه) را برای خود نگه داشتند، بنابراین اگر یک واحد تولیدی را خریداری می‌کردید، برای آبیاری محصولات زراعی باید هزینه آن را به صاحب قبلی پرداخت می‌کردید.

بتگن تصریح دارد: چند سال پیش ما بدترین خشکسالی تاریخ را داشتیم، اما رژیم بارندگی ما در مقایسه با سایر کشورهای جهان، مطلوب است. می‌توان گفت در زمستان آب زیادی وجود دارد و در تابستان آب کافی وجود ندارد. تولیدکنندگان کشاورزی یاد گرفته‌اند که این موضوع را در مراتع مدیریت کنند. سوال این است که چگونه می‌توانیم با مدیریت جامع و بهینه استفاده از آب، با استفاده از علم و داده‌ها، ذخایری را بدون تأثیر منفی بر محیط زیست برای زمان نیاز، ایجاد کنیم.

لزوم همکاری‌های منطقه‌ای برای مقابله با بحران آب در اروگوئه

بحران آب در اروگوئه، یک زنگ خطر برای کل منطقه است. وابستگی متقابل کشورهای منطقه به منابع آب و حوضه‌های آبریز مشترک، لزوم همکاری‌های مشترک برای مدیریت پایدار منابع آب را ضروری می‌سازد. همکاری‌های منطقه‌ای می‌تواند به بهبود مدیریت منابع آب، افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و تقویت روابط بین کشورهای منطقه کمک کند.

کارشناسان، راهکارهای منطقه‌ای و بین‌المللی  را برای مقابله با بحران آب در اروگوئه ارائه می دهند که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: تبادل اطلاعات و تجربیات (برگزاری نشست‌ها، کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای تبادل اطلاعات و تجربیات بین کشورهای منطقه در زمینه مدیریت منابع آب)، تهیه برنامه‌های مشترک (تدوین برنامه‌های مشترک برای مدیریت پایدار منابع آب در حوضه‌های آبریز مشترک، با هدف تعیین اهداف مشترک، تقسیم وظایف و هماهنگی اقدامات)، سرمایه‌گذاری مشترک (جذب سرمایه‌گذاری‌های مشترک برای اجرای پروژه‌های زیربنایی در زمینه آب، مانند ساخت سدها، کانال‌ها و تصفیه‌خانه‌ها)، توسعه فناوری‌های نوین (همکاری در زمینه تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین برای مدیریت بهینه منابع آب، مانند سیستم‌های آبیاری هوشمند و روش‌های نوین تصفیه آب)، تقویت همکاری‌های علمی، (حمایت از همکاری‌های علمی‌بین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشورهای منطقه برای انجام مطالعات مشترک در زمینه منابع آب)، ایجاد سازوکارهای مالی (ایجاد صندوق‌های مالی مشترک برای تأمین مالی پروژه‌های مدیریت منابع آب در کشورهای منطقه).

سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد، بانک جهانی و بانک توسعه بین‌المللی می‌توانند نقش مهمی در حمایت از کشورهای منطقه در مقابله با بحران آب ایفا کنند. این سازمان‌ها می‌توانند با ارائه کمک‌های فنی و مالی، تسهیل همکاری‌های بین‌المللی و حمایت از اجرای پروژه‌های مشترک، به کشورهای منطقه در مدیریت بهتر منابع آب کمک کنند.

با وجود اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای، کارشناسان چالش‌ها و موانعی نیز بر سر راه این همکاری‌ها متصور هستند. از جمله این چالش‌ها می‌توان به اختلافات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بین کشورهای منطقه، تفاوت در اولویت‌ها و منافع ملی، و نبود سازوکارهای مناسب برای هماهنگی و همکاری اشاره کرد.

در عین حال کارشناسان تاکید دارند با اتخاذ راهکارهای جامع و هماهنگ، می‌توان به مدیریت پایدار منابع آب در منطقه دست یافت و آینده‌ای پایدار برای نسل‌های آینده تضمین کرد.