وضعیت اقتصاد دریا محور در کشور غنا
اقتصاد آبی یا Blue Economy، مفهومی فراگیر از طیف وسیعی از فعالیت‌های متنوع در پهنه آبی اقیانوس‌ها و دریاها نظیر ماهیگیری، گردشگری، بنادر و کشتیرانی و استخراج منابع هیدروکربنی را شامل می‌شود و تا فعالیت‌های نوظهور و فناورانه مانند تولید انرژی‌های تجدید پذیر، شیلات و آبزی پروری و استخراج مواد معدنی از بستر دریاها نیز امتداد می‌یابد.
نکته قابل توجه این است که برخی از این فعالیت‌ها مانند ترسیب کربن، حفاظت از سواحل، دفع زباله و حفظ تنوع زیستی، هنوز جایگاه اقتصادی مشخصی را در این بازار به دست نیاورده‌اند، اما با این حال، نقش حیاتی در حمایت از فعالیت‌های اقتصادی و سلامت اکوسیستم‌های دریایی ایفا می‌کنند.
علاوه بر این اقتصاد آبی، فعالیت‌های مرتبط با تجارت دریایی، نظارت بر دریاها و اقیانوس‌ها، مدیریت مناطق ساحلی و دریایی، حفاظت از محیط زیست دریایی و احیای آن را نیز شامل می‌شود. در واقع، اقتصاد آبی یک رویکرد جامع برای استفاده از منابع و فرصت‌های موجود در دریاها و اقیانوس‌ها به منظور توسعه پایدار، رفاه اقتصادی و حفظ سلامت محیط زیست به شمار می‌رود.
در ادامه این گزارش، به بررسی ویژگی‌های جغرافیایی و مزیت‌های کلیدی غنا، اجزای تشکیل دهنده اقتصاد آبی، سهم اقتصاد دریایی غنا در تولید ناخالص داخلی (GDP) و فرصت‌های همکاری جمهوری اسلامی ایران با غنا در حوزه اقتصاد دریا محور پرداخته خواهد شد.
غنا، کشوری واقع در غرب آفریقا با 560 کیلومتر نوار ساحلی در امتداد خلیج گینه و اقیانوس اطلس، به همراه 12641 کیلومتر مربع قلمرو آب‌های سرزمینی، از پتانسیل فوق العاده ای برای نیل به توسعه پایدار و رفاه از طریق اتکا به اقتصاد دریا محور برخوردار است.
یکی از گنجینه‌های طبیعی غنا، دریاچه ولتا است، بزرگترین دریاچه مصنوعی جهان با وسعت 8900 کیلومتر مربع. این نگین آبی علاوه بر تسهیل حمل و نقل در سراسر کشور، منبع ارزشمندی برای تولید برق، آبیاری کشاورزی، ماهیگیری و سایر مصارف بوده و نقشی حیاتی در امنیت غذایی مردم غنا ایفا می‌کند.
علاوه بر این، غنا دارای آبراه‌های داخلی و بنادر مختلف در امتداد خطوط کشتیرانی بین المللی است. این امر فرصت‌های گسترده‌ای را برای تضمین امنیت غذایی، کاهش نابرابری درآمدی، جذب سرمایه گذاری خارجی، افزایش بهره وری و بهبود شرایط تجاری این کشور فراهم می‌کند.
همچنین از 34 میلیون جمعیت این کشور، حدود 70 درصد به کار کشاورزی و صیادی مشغول هستند، حدود 7.5 میلیون نفر در مناطق ساحلی زندگی می‌کنند و 15 میلیون نفر دیگر در 50 کیلومتری سواحل سکونت دارند که با اتخاذ رویکردی جامع به توسعه دریا محور، می‌تواند به طور بالقوه به قطبی از رفاه و ثبات در منطقه تبدیل شود و در عین حال الگویی الهام بخش برای سایر کشورهای آفریقایی در حال توسعه در مسیر دستیابی به توسعه پایدار ارائه دهد.
- سهم اقتصاد آبی در تولید ناخالص داخلی (GDP) غنا:
در حال حاضر، سهم دقیق اقتصاد دریا محور در تولید ناخالص داخلی (GDP) غنا به طور واضح مشخص نیست، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این سهم می‌تواند بین 10 الی 12 درصد باشد که با توجه به توسعه بخش‌های مختلف اقتصاد دریا محور، انتظار می‌رود در سال‌های آینده به طور قابل توجهی افزایش یابد.
- اجزای تشکیل دهنده اقتصاد آبی غنا:
الف) شیلات:
رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای مواد غذایی، صید دریایی را به عاملی حیاتی در اقتصاد جهانی تبدیل کرده است. تخمین زده می‌شود که این صنعت سالانه حدود 270 میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان کمک می‌کند.
غنا، با برخورداری از منابع دریایی غنی، به شدت به اقتصاد آبی خود برای افزایش معیشت، اشتغال و امنیت غذایی اتکا دارد. حدود 30 درصد از نیروی کار این کشور در بخش شیلات مشغول به فعالیت هستند که به طور مستقیم برای 3 میلیون نفر شغل ایجاد کرده است و بیش از 11 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) را تشکیل می‌دهد.
بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار غنا، این کشور در سال 2022، حدود 254 میلیون دلار از صادرات ماهی و فرآورده‌های آن به دست آورده است.
سرانه مصرف ماهی در غنا با 26 کیلوگرم برای هر نفر در سال، به طور قابل توجهی به میزان 6 کیلوگرم بیشتر از میانگین جهانی است که این امر نشان دهنده سهم قابل توجهی از هزینه‌های خانوار و منبع اصلی (60 درصد) پروتئین حیوانی در رژیم غذایی مردم این کشور است.
با وجود این فرصت‌ها، غنا با چالش‌های متعددی شامل: تغییرات آب و هوایی، دزدی دریایی، صید غیرقانونی، قاچاق و تهدیدات سایبری نیز روبرو میباشد که غلبه بر این موانع برای تضمین بهره برداری پایدار از منابع دریایی و دستیابی به اهداف توسعه پایدار در این کشور ضروری به نظر می‌رسد.
ب) گردشگری:
گردشگری ساحلی و دریایی در حال تبدیل شدن به یکی از سریع‌ترین بخش‌های رو به رشد اقتصاد جهانی است. بانک جهانی پیش بینی کرده است که این صنعت تا سال 2030، با 26 درصد رشد، به بزرگترین بخش ارزش افزوده اقتصاد دریایی تبدیل خواهد شد.
غنا با داشتن خط ساحلی به طول 560 کیلومتر و مناظر طبیعی زیبا و تنوع زیستی دریایی غنی، از پتانسیل قابل توجهی برای تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری جذاب در منطقه برخوردار است، به طوری که در سال 2023، این کشور شاهد افزایش 25 درصدی تعداد گردشگران ورودی به میزان 1,148,000 نفر، نسبت به سال 2022 بود.
دولت غنا با درک این پتانسیل عظیم، اقداماتی را برای توسعه گردشگری ساحلی و دریایی در سال‌های اخیر آغاز کرده است که این اقدامات شامل:
- توسعه زیرساخت‌ها: ساخت و ارتقای بنادر، اسکله‌ها، هتل‌ها و سایر امکانات رفاهی در مناطق ساحلی؛
- بازاریابی و تبلیغات: معرفی جاذبه‌های گردشگری دریایی غنا به بازارهای بین المللی؛
- تنوع بخشی به خدمات تفریحی: ارائه طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های گردشگری دریایی مانند غواصی، اسنورکلینگ، قایقرانی، ماهیگیری ورزشی، تورهای بازدید از جزایر و غارهای دریایی؛
- حفاظت از محیط زیست: اجرای برنامه‌هایی برای حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی و ترویج گردشگری پایدار؛
- ظرفیت سازی: آموزش افراد محلی برای ارائه خدمات با کیفیت به گردشگران دریایی و افزایش آگاهی آنها از اهمیت حفظ محیط زیست دریایی.
- صنایع استخراجی، انرژی و معدنی: غنا به عنوان یک کشور در حال توسعه، درک عمیقی از اهمیت تأمین انرژی در پیشرفت اقتصادی خود دارد و به طور فزاینده‌ای بر بهره برداری از منابع غنی نفت و گاز، به ویژه در مناطق فراساحلی شامل: حوضه غربی (Tano)، حوضه مرکزی (Saltpond)، حوضه شرقی (Accra-Keta) تمرکز کرده است.
بر اساس گزارش مرکز آمار غنا، تولید نفت این کشور در سال 2023، 48 میلیون بشکه برآورد گردیده است که 1.06 میلیارد دلار برای این کشور درآمد
همچنین میزان کل ذخایر نفت و گاز این کشور به ترتیب، 2.5 میلیارد بشکه و 22.7 میلیارد متر مکعب برآورد گردیده است.
ج)حمل و نقل دریایی:
در سطح جهانی، کشتیرانی روش اصلی حمل و نقل را برای تأمین مواد خام، کالاهای مصرفی، مواد غذایی ضروری و انرژی فراهم می‌کند. بنابراین، تسهیل کننده اصلی تجارت جهانی و کمک کننده به رشد اقتصادی از جمله اشتغال، هم در دریا و هم در ساحل است.
به همین دلیل، یکی از پایه‌های اصلی در اقتصاد غنا محسوب می‌گردد. به طوری که، بالغ بر 70 درصد از تجارت این کشور به حمل و نقل دریایی وابسته است.
طبق گزارش بانک مرکزی غنا، بخش حمل و نقل و انبار داری این کشور در سال 2023، حدود 3.6 میلیارد دلار و معادل 3.8 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) را به خود اختصاص داده است.
بندر تجاری:Tema
بندر Tema، به عنوان بزرگترین بندر تجاری غنا و غرب آفریقا، با ظرفیت 1.5 میلیون کانتینر (TEU)، دروازه اصلی ورود و خروج کالا به این کشور است. این بندر عظیم، با اتصال به بیش از 100 کشور جهان، نقش حیاتی در تسهیل تجارت بین المللی، صادرات و واردات کالاهای مختلف، از جمله مواد خام، مواد غذایی، تجهیزات و ماشین آلات را بر عهده دارد.
بندر تجاری:Takoradi
بندر Takoradi، به عنوان یک بندر چند منظوره، نقشی اساسی در صادرات محصولات استراتژیک غنا مانند: کاکائو، چوب و مواد معدنی ایفا می‌کند. این بندر همچنین به خط راه آهن این کشور نیز متصل است که حمل و نقل کالا را به اقصی نقاط غنا تسهیل می‌کند. ظرفیت 600 هزار کانتینر (TEU) این بندر، نشان دهنده پتانسیل بالای آن برای توسعه و نقش آفرینی در تجارت منطقه‌ای و بین المللی است.
بنادر ماهیگیری Tema،Sekondi، Elmina و Jamestown:
علاوه بر بنادر تجاری، غنا دارای چهار بندر مهم ماهیگیری به نام‌های Tema،Sekondi، Elmina و Jamestown میباشد. این بنادر، نقشی حیاتی در تأمین امنیت غذایی کشور، اشتغال زایی و رونق اقتصادی در مناطق ساحلی ایفا می‌کنند. صید و فرآوری آبزیان، تعمیر و نگهداری کشتی‌ها، حمل و نقل مسافر و فعالیت‌های جانبی، فرصت‌های شغلی متعددی را برای ساکنین این مناطق به ارمغان آورده است.
منابع: