قبرس، بیست سال پس از الحاق به اتحادیه اروپا

بیست سال پیش قبرس به همراه چک، استونی، مجارستان، لتونی، لیتوانی، مالت، لهستان، اسلواکی و اسلوونی به عضویت اتحادیه اروپا درآمد. قبرس برای دست یابی به این هدف مهم، مسیری طولانی را طی کرد.در نهایت معاهده الحاق قبرس به اتحادیه اروپا در 16 آوریل 2003 توسط رییس جمهور وقت این کشور امضاء و قبرس در اول ماه می 2004 به عضویت کامل EU درآمد.

بیست سال پیش قبرس به همراه چک، استونی، مجارستان، لتونی، لیتوانی، مالت، لهستان، اسلواکی و اسلوونی به عضویت اتحادیه اروپا درآمد. قبرس برای دست یابی به این هدف مهم، مسیری طولانی را طی کرد. این کشور اولین قدم را در 19 دسامبر 1972 با امضای توافقنامه ارتباط بین قبرس و جامعه اقتصادی اروپا، که نهایتا در 1 ژوئن 1973 لازم الاجرا شد، برداشت. در سال 1990 تقاضای عضویت در اتحادیه را ارائه و EU در نشست سال 1998 آغاز مذاکرات الحاق قبرس را تصویب نمود. نهایتا پس از پذیرش عضویت این کشور در نشست سال 2002 در کپنهاگ، تاسوس پاپادوپولوس، رئیس جمهور وقت قبرس، معاهده الحاق قبرس به اتحادیه اروپا را در 16 آوریل 2003 امضاء و قبرس در اول ماه می 2004 به عضویت کامل EU درآمد.

 امضای این معاهده تاریخی که طی مراسم ویژه ای در آتن انجام شد، سنگ بنای مسیر قبرس به سوی پیوستن کامل به اتحادیه اروپا ( عضویت در شنگن ) و نقطه عطفی در تاریخ مدرن این کشور بشمار میرود. از نظر قبرسی‌ها، این یک رویداد بزرگ بشمار میرفت چراکه آنان معتقدند قبرس از نظر جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، به خانواده اروپایی تعلق داشته است. این رویداد آغازگر عصری جدید برای این کشور بود چراکه سنگ بنای بسیاری از تغییرات مثبت در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، علمی و دانشگاهی را پایه گذاری کرد

به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران و تحلیلگران، اولین و مهمترین دست آورد قبرس از پیوستن به اتحادیه اروپا، سیاسی بود. قبرس تا قبل از عضویت در اتحادیه اروپا یکی از اعضاء جنبش عدم تعهد بود. عضویت در این جنبش یکی از مهمترین ارکان سیاست خارجی قبرس بشمار میرفت. نیکوزیا اهداف متعددی را از این عضویت دنبال میکرد از جمله تقویت روابط با کشورهای عمدتا مسلمان جنبش، همچنین کشورهای همسایه عرب خود، بمنظور ممانعت از شناسایی بخش شمالی قبرس بعنوان یک کشور مستقل. بدنبال تلاش های دولت وقت قبرس در سال 1965، تعدادی از اعضاء این جنبش، پیش نویس قطعنامه ای را در نشست مجمع عمومی سازمان ملل ارائه کردند که در آن از همه کشورها خواسته شده بود به حاکمیت، وحدت، استقلال و تمامیت ارضی جمهوری قبرس احترام بگذارند. در واقع قبرس از عضویت و فعالیت موثر در این جنبش بدنبال برخورداری از حمایت سیاسی بمنظور حفظ تمامیت ارضی و ممانعت از بروز درگیری‌های داخلی، در غیاب یک متحد قوی یا عضویت در یک بلوک قدرتمند بود.

قبرس با عضویت در اتحادیه اروپا، به هدف دیرینه خود یعنی برخورداری از یک پشتوانه قوی سیاسی رسید و جایگاه خود در جامعه بین‌المللی را ارتقاء بخشید. قبرس از زمان پیوستن به این بلوک تلاش نموده بعنوان یکی از اعضاء، نقشی تاثیر گذار در تحولات، بویژه تحولات منطقه مدیترانه شرقی و خاورمیانه بازی کند. در این راستا موقعیت استراتژیک جغرافیایی قبرس در چهار راه اروپا، خاورمیانه، شمال آفریقا و آسیا، همچنین نزدیک ترین عضو اتحادیه اروپا به منطقه خاورمیانه، مورد توجه دولت مردان نیکوزیا بوده و آنان تلاش داشتند بعنوان یک پل ارتباطی نقش خود را پر رنگ به تصویر بکشند. آنگونه که از ارزیابی‌های اتحادیه برداشت میشود، بنظر میرسد این کشور در ایفا این نقش موفق بوده است چراکه بویژه در سالهای اخیر مسئولان بلند پایه اتحادیه و رهبران کشورهایی چون آلمان و فرانسه از عملکرد نیکوزیا در تحولات مختلف تقدیر کرده اند.

از سوی دیگر نقش قبرس بعنوان یک کریدور مهم برای انتقال انرژی و کمک به عدم وابستگی به منابع انرژی روسیه را مورد توجه قرار داد. در جریان درگیری‌های داخلی سودان، نیکوزیا در کمک به خارج نمودن اتباع کشورهای خارجی بویژه اتباع اروپا و آمریکا بسیار موفق عمل کرد. در جنگ غزه نیز باردیگر قبرس نقش نزدیک ترین و امن ترین کریدور هوایی انتقال اتباع کشورهای خارجی از غزه  را ایفا نمود. علاوه بر این نیکوس کریستودولیدس، رئیس جمهور قبرس، با ارائه ابتکار کریدور دریایی ارسال کمکهای انسان دوستانه به غزه، آمالتیا، بار دیگر نقش و جایگاه جغرافیای خود را پر رنگ نمود و از طرفی این امکان را برای اتحادیه اروپا فراهم نمود تا نقشی فعالتر در بحران خاورمیانه بازی کند.

قبرس با دارا بودن یک اقتصاد باز و کوچک، تا حد زیادی به تجارت و بازارهای بین المللی وابسته است، لذا از نظر اقتصادی در برابر بحران‌های جهانی، بسیار آسیب پذیر است. بدین لحاظ در بعد اقتصادی، آنچه در پیوستن به اتحادیه بیش از دیگر مزیت ها برای قبرس اهمیت پیدا کرد، برخوردار شدن از یک پشتوانه بسیار قوی اقتصادی بود. عضویت در اتحادیه اروپا برای قبرس به این معنی بود که قبرس بدین توانمندی یا فرصت دست پیدا کرد که از مجموع قدرت 27 کشور عضو برای رهایی از شوک های مالی غیرمنتظره و بحران‌های اقتصادی بهره مند شده و همچنین از رشد اقتصادی بلندمدت و ثبات مالی استفاده کند. محیط بازار واحد اتحادیه اروپا، پذیرش ارز یورو و حمایت از سیاست های هماهنگ اقتصادی و مالی اتحادیه اروپا، در واقع تضمین کننده پایداری و رقابت پذیری اقتصاد قبرس بشمار میرود. در طول دو دهه گذشته اقتصاد قبرس بارها از مزیت های مورد اشاره برخوردار شد از جمله در جریان بحران همه گیری ویروس کووید 19 که اتحادیه اروپا با یک بسته بازیابی 1.8 تریلیون یورویی متشکل از بودجه آینده بلندمدت چارچوب مالی چند ساله اروپا (MFF) و ابزار بهبود موقت، نسل بعدی اتحادیه اروپا، به مقابله با این بحران رفت و قاعدتا قبرس نیز بعنوان یکی از اعضاء از آن بهره مند شد. طرح بازیابی کمیسیون اروپا برای اروپا از چندین منبع درآمد برای کمک به ترمیم آسیب های اقتصادی ناشی از بیماری همه گیر استفاده کرد و در این راستا حمایت خاصی برای سرمایه گذاری‌های لازم در قبرس فراهم شد که باعث رشد پایدار و محافظت از اقتصاد این کشور در برابر خطرات آتی شد. در این راستا 1 میلیارد یورو کمک هزینه از طرح تسهیلات بازیابی و تاب آوری اتحادیه RRF، به قبرس تعلق گرفت، علاوه بر آن 0.2 میلیارد یورو نیز تحت عنوان وام این طرح در دسترس قبرس قرار داشت. کمیسیون اروپا همچنین تحت ابزار SURE، 603 میلیون یورو به عنوان حمایت مالی به قبرس پرداخت کرد.

از دیگر مزیت های اقتصادی که قبرس پس از الحاق به اتحادیه از آن بهره مند شد، دریافت کمکها و حمایت های مالی، تحت عناوین مختلف و براساس چارچوب های تعریف شده اتحادیه اروپا، بود که شامل لیست بلندی است و ذکر آن در این مقوله نمی‌گنجد، لذا تنها به برخی از مهمترین‌های آنها اشاره میگردد. قبرس در بین سالهای 2011 تا 2013 دچار رکود اقتصادی شدید شد و در نهایت کمک 10 میلیاردی اتحادیه و بانک جهانی بود که اقتصاد این کشور را از سقوط کامل رهایی بخشید. نیکوزیا از سال 2014 تا 2020 نیز کمکهایی به مبلغ حدود 900 میلیون یورو ( 878 میلیون یورو ) از اتحادیه دریافت و پروژه‌های بسیاری را در بخش های مختلف کشاورزی، آب، انرژی و زمینه‌های دیگر اجرا نمود. بسته کمک مالی دیگری به مبلغ یک میلیارد و 800 میلیون یورو، در چارچوب سیاست انسجام اتحادیه اروپا ( THALIA )، برای سالهای 2021 تا 2027 به قبرس اختصاص یافته است. دو تسهیلات 366  و 172 میلیون یورویی به صورت مستقیم از صندوق ضمانت کشاورزی اروپا (EAGF) جهت توسعه و اجراء طرح ها و برنامه‌های کشاورزی و دامداری، به دولت قبرس پرداخت شده است. نیکوزیا بمنظور انجام طرح های مختلف از جمله اکتشاف گاز و ساخت ترمینال گاز واسیلیکو، تاکنون نزدیک به 700 میلیون یورو از بانک سرمایه گذاری اروپا ( EIB ) حمایت مالی دریافت کرده که بخشی از این مبلغ بصورت وام با سود پایین، بخشی وام های بدون سود و بخش نیز تسهیلات است.

به لطف حمایت های مالی انجام شده، قبرس در دو دهه گذشته با اجراء طرح های متعدد زیربنایی، زیرساخت های لازم برای پیشرفت و توسعه را در بسیاری از زمینه‌ها فراهم نموده که یکی از آثار آن جذب سرمایه گذاری کشورها و برخی از شرکتهای مشهور بین‌المللی در بخش های مختلف اقتصادی این کشور و بویژه در بخش گردشگری میباشد. با بهره برداری از امکانات و حمایت های مالی بانک سرمایه گذاری اروپا ( EIB ) پروژه‌های مختلفی در قبرس طراحی و اجرا شده است. در این رابطه تنها در سال 2022، قبرس با جذب حمایت مالی 250 میلیون یورویی از بانک مزبور، دهها طرح را در زمینه‌های مختلف از جمله فاضلاب، دیجیتال سازی، آب، انرژی، حفاظت از محیط زیست و آموزش فنی و حرفه ایی، طراحی و راه اندازی کرد. ساخت سرویس عمومی مدرن که یکی از نتائج آن ایجاد سیستم سلامت ملی است از دیگر دست آوردهای قابل ذکر در همین رابطه میباشد. در حال حاضر دو سوم از تمام بیمارستان‌های دولتی در قبرس به لطف بودجه اتحادیه، با واحدهای بالینی جدید برای کودکان، یا برای حمایت از سلامت روان در حال گسترش هستند. تحول در صنعت گردشگری، بعنوان یکی از مهمترین منابع درآمدی این کشور، در جریان همین فرآیند به وقوع پیوست. تقویت زیرساخت های صنعت گردشگری مانند ساخت جاده‌ها و بزرگراه‌ها، بهبود استاندارد مراکز تفریحی، ساخت هتلهای متعدد و ساماندهی سواحل دریا و ایجاد اسکله‌های مختلف و غیره، از جمله موارد قابل ذکر در این راستا میباشد. بطور کلی رشد اقتصادی 4 درصدی مستمر طی دو دهه گذشته، پیروی ثابت دولت های قبرس از انضباط مالی و مازاد بودجه، افزایش شش برابری تجارت، جذب سرمایه گذاری خارجی و ثبات اقتصادی از جمله منافعی است که نیکوزیا در عرصه اقتصادی بعد از الحاق به اتحادیه اروپا از آن برخوردار شده است.

عرصه علمی- دانشگاهی و فرهنگی قبرس نیز بعد از پیوستن این کشور به اتحادیه، دچار تحولات مثبت بسیاری شده است. حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی که در نتیجه آن 123 سایت میراث فرهنگی با بودجه 125 میلیون یورو بازسازی شده، گسترش همکاری‌های علمی و دانشگاهی از جمله امضاء همکاری ارسموس که یکی از آثار آن تحصیل8000 دانشجوی قبرسی در دانشگاه‌های مختلف اروپا و متقابلا تحصیل 16000 دانشجو از سراسر اروپا در دانشگاه‌های قبرس میباشد، همکاری‌های مشترک مطالعاتی و تحقیقاتی در زمینه‌های مختلف، همکاری‌های صورت گرفته در زمینه‌های ورزشی و غیره ، در این عرصه قابل ذکر است.