استراتژی ملی حاکمیت غذایی سنگال
اجرای استراتژی ملی حاکمیت غذایی، که هدف آن تضمین خودکفایی در محصولات اصلی غذایی تا سال 2028 در سنگال است مبتنی بر داشتن یک بخش کشاورزی کارآمد با سازماندهی مناسب در همه حوزه‌ها ، استفاده از سیستم‌های تولید روزآمد، هم افزایی و بهره بردن از منابع مالی میباشد. علیرغم تلاش های انجام شده توسط دولت، سنگال همچنان به واردات جهت تامین نیازهای غذایی خود برای محصولات اساسی (برنج، ذرت، گندم، پیاز، سیب زمینی و غیره) وابسته است.
در سال‌های اخیر، بروز بیماری کرونا و جنگ اوکراین، مقامات دولتی را وادار کرده است که قاطعانه به سمت اتخاذ یک سیاست جسورانه‌تر در مورد برقراری حاکمیت غذایی حرکت کنند. هدف این سیاست در وحله اول تقویت زنجیره ارزش تولیدات کشاورزی، دامی و شیلاتی است تا از دسترسی مردم سنگال به غذای کافی و با کیفیت از طریق تولیدات محلی اطمینان حاصل شود.
این رویکرد شامل تسریع در کاهش واردات و تضمین خودکفایی در محصولات اصلی غذایی از جمله برنج است. برای دستیابی به این هدف، اهرم‌های اصلی که استراتژی بر آن استوار است شامل: کنترل کامل منابع آبی و بازسازی زمین‌های کشاورزی در 160 هزار هکتار زمین شامل 80 هزار هکتار در دره رودخانه سنگال و 80 هزار هکتار در فلات PREFERLO . همچنین مجموعه ای از اقدامات نیز برنامه ریزی شده است که عبارتند از:
- توسعه 100 هزار هکتار زمین در دره‌ها و اراضی پست برای کشت برنج دیم،
- مکانیزاسیون تولید محصولات کشاورزی با تامین بذرهای مرغوب،
- تولید و تکثیر نژادهای محلی دام،
- احیای منابع و زیستگاه‌های شیلات و بهره برداری منطقی از آنها،
در خصوص برنج، تولید باید سالانه به 4,154,968 تن بالغ شود. در زمینه گندم نیز که اخیراً کشت آن در سنگال آغاز شده است، تولید باید به 400 هزار تن یا 42 درصد از نیاز کشور برسد. در نهایت در پایان برنامه پنج ساله (2024-2028)، سنگال باید برای محصولات اصلی وارداتی خودکفا شود.
اجرای این استراتژی مستلزم سرمایه گذاری قابل توجهی از سوی دولت و بخش خصوصی بوده که در این خصوص مبلغ 5000 میلیارد FCFA برآورد شده است. علی ای حال افزایش مستمر وابستگی غذایی سنگال به دنیای خارج می‌تواند نشان دهد که این کشور بیشتر از یک جنگ متضرر شده است. در واقع حاکمیت غذایی، اساساً از طریق خودکفایی در تولید کالاهای مصرفی همیشه یک دغدغه اصلی ملی بوده است. بنابراین، استراتژی جدید دولت بسیرو جومای فای آغاز یک روند مستمر خواهد بود که باید کشور را در جهت ارضای تقاضای ملی برای تولید محصولات اساسی در سال 2028 سوق دهد. در این صورت حاکمیت غذایی به سنگال اجازه می دهد تا وابستگی خود به واردات مواد غذایی را کاهش دهد، شغل ایجاد کند و رشد اقتصادی را تقویت نماید.
امروزه در مورد پتانسیل کشاورزی سنگال بین همه صاحبنظران اتفاق نظر وجود دارد. با شروع کمپین بازاریابی بادام زمینی، محصول اصلی تجاری کشور، که قیمت کف آن برای تولیدکنندگان 280 FCFA در هر کیلوگرم تعیین شده، سنگال همچنان به دنبال فرمول مناسب برای تضمین حاکمیت غذایی است. در این راستا دولت در حال افزایش فعالیتها در این بخش است که 17 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد و حدود 60 درصد از جمعیت فعال را به کار می‌گیرد. در سنگال، کشاورزی عمدتاً توسط تولیدکنندگان کوچک انجام می‌شود که زمین‌های کوچکی را برای کاشت بادام زمینی، پنبه، برنج، ذرت، ارزن و سورگوم کشت می‌کنند. همین تولیدکنندگان، محصولاتی مانند بادام زمینی، پنبه و گوجه فرنگی را به روش صنعتی نیز بعمل می آورند. در حالی که کشاورزی صنعتی فرصت های زیادی را برای کارآفرینان سنگالی و خارجی فراهم می‌کند، اما می‌تواند وارد رقابت با کشاورزی سنتی شود. این امر در زمانی که کشاورزی سنگال با چالش های متعددی مانند وابستگی به چند محصول ( بادام زمینی و پنبه ) و بهره وری پایین مزارع مواجه است پدیده مطلوبی نیست. اما از سوی دیگر این دو نوع روش تولید می‌توانند همزیستی داشته باشند و حتی مکمل یکدیگر باشند، لذا باید از رقابت بین آنها اجتناب کرد و تا آنجا که ممکن است بر روی هم افزایی تمرکز یافت. در این راستا دولت باید از تولیدکنندگان کوچک حمایت کند تا کارآمدتر باشند. چنین سیاستی تنها می‌تواند برای کشاورزی مفید باشد. عملکرد این دو سیستم تضمین می‌کند که سنگال مازادی خواهد داشت که به آن امکان می دهد ذخایر امنیتی غذایی داشته باشد و امکان صادرات به خارج را هم فراهم کند.
برای داشتن یک بخش کشاورزی کارآمدتر، رویکرد سیستم غذایی بایستی در جهت تقویت رویکرد زنجیره‌های ارزش حرکت کند. در واقع، این سیستم از یک سو شامل عوامل بیو فیزیکی و محیطی، نوآوری و فناوری و از سوی دیگر جنبه‌های سیاسی – اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی جمعیت‌شناختی است که با زنجیره‌های تأمین مواد غذایی که بیشتر به عنوان زنجیره‌های ارزش شناخته می‌شوند و همچنین با سیستم‌های تولید ( شامل ذخیره‌سازی، انبارداری، توزیع، تبدیل) تعامل دارند. علاوه بر این سیستم‌های غذایی دسترسی فیزیکی و اقتصادی، تبلیغات، اطلاعات، کیفیت و ایمنی سلامت، رفتار مصرف‌کننده، رژیم غذایی، سلامت و تغذیه را در چارچوبی یکپارچه در نظر می‌گیرند که همه این جنبه‌ها به امنیت غذایی کمک می‌کنند. همچنین نیاز به یک سیستم ارزیابی خوب برای نظارت بهتر بر عملکرد بخش کشاورزی و اعطای یارانه‌ها بصورت هدفمندتر و موثرتر به آن مورد تاکید است. در این جهت باید هدف گذاری بهتری برای بهبود وضعیت فعالان بخش کشاورزی از جمله تامین لوازم و تجهیزات لازم به همراه بازنگری در سیستم های مالی صورت گیرد.
اگر شرایط فق الذکر محقق شود، سنگال ابزارهای لازم برای دستیابی به حاکمیت غذایی را دارد که عبارتند از سه شرط ضروری برای کشاورزی، یعنی: زمین، آب و خورشید. در این راستا آب های زیرزمینی و سطحی کافی و پتانسیل زمین‌های مستعد با میلیون‌ها هکتار زمین قابل کشت وجود دارد. با این حال، این پتانسیل نباید واقعیتی را پنهان کند که روند بدتر شدن محیط تولید به دلیل تغییرات آب و هوایی و اقدامات انسانی است.
از سوی دیگر تجارت در حوزه کشاورزی که شامل کلیه فعالیت های مرتبط با تولید، فرآوری و بازاریابی محصولات کشاورزی است و در سنگال در مرحله رشد قرار دارد به ایجاد اشتغال و تنوع بخشیدن به اقتصاد کمک می‌کند. دولت سنگال سیاست هایی را با هدف حمایت از توسعه تجارت کشاورزی از طریق بهبود بهره وری عملیات کشاورزی و تنوع بخشیدن به محصولات در نظر گرفته شده برای صادرات اجرا کرده است. تجارت در این بخش فرصت های زیادی را برای کارآفرینان سنگالی فراهم می‌کند که می‌توانند از فرصت رشد تقاضا برای صادرات محصولات غذایی تولیدی سنگال به کشورهای همسایه و سایر نقاط جهان بهره مند شوند. قطعاً تلاش‌های زیادی برای بهبود عملکرد بخش کشاورزی انجام شده اما واضح میباشد که سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی حدود 15 درصد با توجه به اینکه 70 درصد از جمعیت فعال این کشور در آن مشغول به کار هستند همچنان پایین است. این واقعیت به طور گسترده در کشورهای در حال توسعه مشترک میباشد، و همچنان مانع اصلی دستیابی به حاکمیت غذایی است. بنابراین برای دستیابی به یک کشاورزی کارآمد، مجموعه ای از عوامل حول یک رویکرد جامع، از جمله امنیت زمین، توسعه زنجیره ارزش تولید، حفظ اکوسیستم، مدیریت پایدار منابع و غیره ذخیل هستند.
البته این رویکردی است که شامل بسیج همگان می‌شود از جمله بازیگران دولتی، جامعه مدنی، بخش خصوصی، دانشگاهیان، محققان، مقامات محلی و مردم از طریق یک گفتگوی چند جانبه. اینجا جایی است که ایجاد پلتفرم گفتگوی ملی در مورد حکمروایی زمین در سنگال (Pngf) احساس می‌شود که به همه این بازیگران چارچوب ایده آلی برای همکاری با یکدیگر برای رسیدگی به مسائل مربوط به مدیریت زمین ارائه می دهد. آگاهی کامل از این مسائل بود که رئیس جمهور قبلی مکی سال، در سال 2012، کمیسیون ملی اصلاحات ارضی (Cnrf) را با هدف بازنگری در خصوص مالکیت زمین ایجاد کرد. اقدام قابل توجهی که توسط این کمیسیون انجام شد، ایجاد یک نقشه جامع از محدودیت‌های مختلف را ممکن کرد و بهترین رویکردی که باید در چارچوب بررسی مجدد بحث اصلاحات بخش ارضی اتخاذ می‌شد معلوم نمود. این همان چیزی است که وزارت دارائی و بودجه در تاریخ 30 دسامبر 2022 پروژه کاداستر و امنیت زمین (Procasef) را با مشارکت و فاینانس بانک جهانی به مبلغ 80 میلیون دلار طی یک دوره پنج ساله راه اندازی کرد.
بنابراین، امنیت داشتن زمین و حاکمیت غذایی، پیش نیازهای اساسی برای دستیابی به هر چشم انداز توسعه پایدار، هماهنگ و فراگیر در همه جوامع و از جمله سنگال هستند. به همین دلیل است که باید به طور ضروری از حقوق جوامع روستایی با ترویج و حمایت از کشاورزی خانوادگی در سنگال محافظت شود.