ظرفیت صادرات زعفران به هندوستان

کشور هندوستان به عنوان سرزمین ادویه جهان و پیشرو در تولید و صادرات ادویه جات سابقه تاریخی دارد.در بین تمامی ادویه جات، زعفران با توجه به شرایط کشت و فرآوری، جغرافیای خاص منطقه، پروسه تولید تا برداشت و خواص منحصر به فرد آن به عنوان گرانترین ادویه دنیا شناخته می‌شود.در حال حاضر نزدیک به 90 درصد زعفران هند در مناطق جامو و کشمیر تولید می‌شود.ایران، اسپانیا و افغانستان سه کشور برتر صادراتی زعفران جهان در سال 2022 بوده اند.

جایگاه و میزان تولید زعفران در هند:

کشور هندوستان به عنوان سرزمین ادویه جهان و پیشرو در تولید و صادرات ادویه جات سابقه تاریخی دارد. هند نزدیک به 75 نوع از 109 ادویه جهان که در فهرست «سازمان بین المللی استاندارد»[1] قرار دارد را تولید میکند. بیشترین ادویه‌های تولیدی و صادراتی فلفل، هل، زنجبیل، زردچوبه، گشنیز، زیره و .. می‌باشد. کل تولید ادویه این کشور در سال گذشته حدود 10.8 میلیون تن برآورد شده است. زنجبیل، سیر و فلفل قرمز بالاترین جایگاه را در تولید ادویه هند در سال 2022 داشته است. در این سال ادویه هند به ارزش 290 میلیارد روپیه (3.5 میلیارد دلار) به بیش از 180 کشور جهان صادر شده است.

در بین تمامی ادویه جات، زعفران با توجه به شرایط کشت و فرآوری، جغرافیای خاص منطقه، پروسه تولید تا برداشت و خواص منحصر به فرد آن به عنوان گرانترین ادویه دنیا شناخته می‌شود.

در حال حاضر نزدیک به 90 درصد زعفران هند در مناطق جامو و کشمیر تولید می‌شود و حدود 5،500 هکتار از اراضی منطقه زیر کشت این محصول است. «پامپور» مرکز اصلی کشت زعفران منطقه است. کل واردات زعفران هند به طور میانگین 20 تن در سال بوده و میانگین تولید سالانه این کشور حدود 15 تن می‌باشد.

تولید سالانه زعفران هند بدلیل وضعیت آب و هوایی، میزان واردات و قیمت گذاری با نوساناتی همراه بوده است. میزان تولید در سال های 2020، 2021 و  2022 به ترتیب 13،  15 و 16.3 تن بوده است. بنا بر اظهار مسئولان هندی، پس از برنامه ریزی برای احیای محصول زعفران ملی این کشور، ظرفیت بهره برداری از مزارع زعفران نزدیک به 5 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت و امکان رساندن ظرفیت تولید سالانه به 25 تا 27 تن نیز وجود دارد. طبق بررسی‌های بعمل آمده از مجموع 5.1٪ مساحت مطلوب تحت کشت، منطقه جامو و کشمیر، اوتارخند و هیماچال پرادش مناسب ترین مکان‌های کشت زعفران تشخیص داده شده اند که دولت به دنبال افزایش تولید در این مناطق است. زعفران در هندوستان در زمینه‌های مختلف از جمله: «صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی، عطرسازی و رنگ های خوراکی، صنعت نساجی، مکمل ها و خوش طعم کردن انواع غذا» استفاده می‌شود.

 وضعیت ایران در صادرات زعفران:

ایران، اسپانیا و افغانستان سه کشور برتر صادراتی زعفران جهان در سال 2022 بوده اند. در پایان سال 2022، ایران با حجم صادرات 124 تن و حدود 74 میلیون دلار به عنوان اولین صادرکننده زعفران جهان بوده است و پس از آن اسپانیا (51 میلیون دلار) و افغانستان (6 میلیون دلار) در رده‌های بعدی بودند (جدول 3). لازم به ذکر است؛ طبق آمار سازمان گمرک ایران (جدول 1)، حجم صادرات زعفران کشورمان در سال 1401 نزدیک به دو برابر (240 تن) و ارزش 244 میلیون دلار بوده است.

صادرات زعفران به هند

براساس داده‌های ظرفیت سنجی صادراتی (شکل 1)، کشور هندوستان در رتبه ششم بیشترین پتانسیل صادرات زعفران ایران قرار دارد. ایران نزدیکترین ارتباط صادراتی را با افغانستان داشته و هنگ کنگ بازاری با بیشترین پتانسیل تقاضا برای کشورمان است. طبق آمار وزارت بازرگانی و صنعت هند (جدول 4)، دو کشور اصلی صادر کننده زعفران به هند با اختلاف بسیار زیاد، افغانستان (60 تن) و ایران (5 تن) بوده اند.

باتوجه به تعرفه 30 درصدی صادرات ایران به هندوستان و تعرفه صفر زعفران افغانستان به هند، صادرات زعفران از افغانستان به هند فزونی داشته است. آمار صادرات زعفران گمرک کشورمان به هند و افغانستان (جدول 1) نشان می دهد سهم هندوستان از زعفران ایرانی از 1399 به بعد افزایش قابل توجهی داشته است. همچنین در سال 1400، صادرات زعفران ایران به افغانستان از 33 تن به 7 تن کاهش یافت.

جدول (1): آمار صادرات زعفران ایران (سازمان گمرک ایران)

 آمار صادرات زعفران طی پنج سال گذشته از مسیر ایران و افغانستان به کشور هندوستان (جدول 5) نشان می­دهد افغانستان با تامین بیش از 85% نیاز وارداتی هند، بزرگترین صادر کننده زعفران به هندوستان بوده است.

 میانگین قیمت زعفران

زعفران کشمیر پس از اجرای طرح برچسب «نشان جغرافیایی» (GI)[2] که منشاء ادویه را تأیید می‌کند، افزایش قیمت حدود 75 درصدی داشته و در حال حاضر به 3,25 لک (4,387 دلار) در هر کیلوگرم رسیده است. قیمت خرید این محصول از کشاورزان از حدود 1,500 تا 1,800 دلار به 2,200 تا 2,500 دلار در هر کیلوگرم افزایش یافته است. مسئولان هندی این اقدام را در جهت رقابت زعفران کشمیری با نوع ایرانی عنوان کردند که امکان تفکیک زعفران هندی از ایرانی را برای خریداران آمریکایی، کانادایی و اروپایی فراهم کرده است.

در بازار خرده فروشی زعفران هند، انواع زعفران با برندهای داخلی و خارجی متنوع وجود دارد و قیمت ها براساس برند زعفران، نوع بسته بندی، مبدا تولید، میزان خرید و کیفیت محصول متفاوت است.

فهرست و قیمت پایه برخی از برندهای زعفران در بازار خرده فروشی مجازی در جدول (2) قابل مشاهده می‌باشد. شایان ذکر است؛ قسمت های مختلف گل زعفران ایرانی در بازارهای هند به نام های ایرانی، پرشین و .. موجود است که تمامی آن‌ها توسط شرکت های هندی بسته بندی و فروخته می‌شود.

جدول (2): قیمت انواع برندهای زعفران در بازار خرده فروشی هند(یک دلار معادل 82 روپیه)

در سال 2021 با شروع به کار «پارک ادویه» در شهر پامپور مجهز به فناوری‌های پیشرفته که «مرکز تجارت بین‌المللی زعفران کشمیر هند» (IIKSTC) [3] نیز در آنجا قرار دارد، برخی اقدامات تحقیق و توسعه، آموزش، فرایند خشک کردن در خلا با استفاده از تجهیزات مدرن، بررسی کیفی محصول و صدور برچسب «GI» به این مرکز سپرده شده است. این اقدامات در جهت افزایش بازدهی و کیفیت محصول، ارتقاء جایگاه زعفران ملی صورت گرفته است. گفته می‌شود زعفران کشمیری به دلیل رنگ تیره، طعم و عطر آن در مقایسه با سایر نقاط جهان متمایز است.

هندوستان در سال 2020 با صادرات 1.3 میلیون دلار، از نظر ارزش دوازدهمین کشور صادراتی زعفران بوده است. اگرچه این میزان صادرات ناچیز بوده و تقریبا تمام ظرفیت تولید و واردات زعفران این کشور مصرف داخلی دارد، لکن تغییر رویکرد، نگاه صادرات محور و اقدامات اجرائی این حوزه می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

 جدول (3)- ارزش و حجم صادراتی کشورهای اصلی صادرکننده زعفران در جهان (Trademap.org)

 

جدول (4)- کشورهای اصلی صادرکننده زعفران به هند 2022-2023

 

 جدول (5)- صادرات زعفران ایران به هند (وزارت بازرگانی و صنعت هند)

 

شکل (1): ظرفیت صادراتی زعفران ایران به سایر کشورها- 2021-2022

[1]. International Organization for Standardization

[2] . Geographical Indication

[3]. India International Kashmir Saffron Trade Centre