درآمدی بر صید و پرورش صدف در سنگال

حوزه شیلات و آبزیان همواره در طول تاریخ بشر منبع درآمد و معیشت ساکنان نوار ساحلی اقیانوسها و دریاها بوده است. 700 کیلومتر نوار ساحلی در غرب سنگال و در مجاورت با اقیانوس اطلس محل مناسبی برای فعالیت در این حوزه محسوب می‌گردد.

حوزه شیلات و آبزیان یکی از مهمترین منابع تامین ارز خارجی سنگال محسوب می‌شود بطوریکه در آمد حاصل از آن حدود 200 میلیارد فرانک سیفا در سال برآورد می‌گردد و 2/3 درصد تولید نا خالص داخلی را نیز تامین می نماید. همچنین حدود 220 هزار شغل در این حوزه وجود دارد که 15 درصد کل جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. اما در این میان بخش تولید صدف در سالهای اخیر با مشکلات متعددی روبرو بوده است که در این راستا دولت سنگال سعی نموده با کمک نهادهای بین المللی از جمله فائو اقداماتی از قبیل اعطای کمکهای مالی و نیز تامین تجهیزات لازم برای شاغلین در جهت رشد و توسعه این بخش انجام دهد.

مراکز صید و پرورش صدف

جنگل های حرا واقع در جنوب سنگال به وسعت 200 هزار هکتار واقع در استانهای کازامانس و سینه سالوم مهمترین مراکز صدف خوراکی از نوع ( gasar ) محسوب می‌شوند. تولید سالانه صدف در سنگال به 16000 هزار تن بالغ می‌شود که اکثر آنها در بازار داخلی بفروش می رسد و بخشی نیز برای تامین نیاز داخلی از کشورهای همسایه وارد می‌گردد. درآمد سالانه حاصل از صید این محصول نیز بطور متوسط 4.6 میلیون فرانک سیفا برآورد می‌شود. در حدود 13 هزار نفر در بخش صدف سنگال فعالیت می‌کنند که عمده آنان را زنان تشکیل می دهند. بر اساس برنامه دولت سنگال تا سال 2032 تقریبا25  درصد تولید این محصول باید از مزارع کشت صدف حاصل شود بعبارتی یک افزایش پنج برابری ظرف ده سال مد نظر است. این امر باعث ایجاد اشتغال پایدار در مناطق ساحلی این کشور خواهد شد. همچنین در این صورت امکان افزایش درآمد تا 12 میلیون دلار در سال برای صدف کاران سنگالی فراهم خواهد شد و مشکلات درآمدی زنان شاغل در این حوزه برطرف می‌گردد. همچنین Joal-Fadiouth شهری ساحلی واقع در 120 کیلومتری جنوب داکار با دارا بودن آب های شور در ادامه جنگل های حرا از دیگر مناطق مملو از صدف است.

چالشهای تولید و صید صدف

از چالشهای عمده تولید و پرورش صدف می‌توان به شوری زیاد آب تالابها و اقیانوسها ، گرمایش زمین و کمبود منابع صدف اشاره نمود که این عوامل باعث شده است در سالهای اخیر کاهش اشتغال در این بخش رخ دهد و صدف کاران با کاهش درآمد مواجه شوند. چالش دیگر افزایش بهره وری از منابع جنگلهای حرا است. این جنگلها یک اکوسیستم مقاوم به نمک که مشخصه سواحل استوایی در سنگال و سایر نقاط دنیا هستند بشمار می رود، اما تحت تأثیر بهره برداری بیش از حد منابع، توسعه آبزی پروری از وضعیت مساعدی برخوردار نیست. با این حال این اکوسیستم هنوز هم نقش مهمی را به عنوان یک مانع در برابر فرسایش زمین و سیل ایفا می‌کند. خاطر نشان می‌گردد از روش هایی که برای تولید این محصول در این منطقه استفاده می‌شود کاشتن چوب در آب های گلی بین شاخه‌های اکالیپتوس و پهن نمودن سیم هایی بین این چوبها و پرورش صدف بر روی این سیم ها می‌باشد که در این صورت صدف ها توسط صدف کاران از ریشه جدا نمی‌شوند و میتوان دوباره نسبت به پرورش محصول اقدام نمود. در هر حال در این منطقه که توریستی هم محسوب می‌شود افزایش درآمد مستلزم افزایش تولید صدف تازه است که به مشتریان ثروتمند گردشگر فروخته می‌شود. با این حال زیرساختها برای نگهداری و حمل صدف تازه فراهم نیست و پرورش صدف بیش از همه به ابزارهای تامین مالی و فنی نیاز دارد ( در حال حاضر صید صدف 98 درصد و پرورش صدف تنها 2 درصد است). در سنگال ارزش افزوده پایین و عدم رعایت جنبه‌های بهداشتی از موانع اصلی در توسعه تولید و پرورش صدف هستند. همچنین بهره‌وری زنجیره پایین‌تر از انتظارات و پتانسیل موجود می‌باشد. در تحلیل زنجیره ارزش صدف در سنگال خاطر نشان می‌شود سایت های تولیدی در جنگل های حرا با مشکلات بهره برداری بی رویه مواجه هستند. علاوه بر این دور بودن مناطق تولیدی و نبود مراکز تصفیه، دسترسی ماهیگیران و زنان جمع آوری کننده در مراکز شهری را دشوار می‌کند. در این راستا اتحادیه اروپا تقویت زنجیره ارزش آبزی پروری، توانمندی زنان را با سرمایه گذاری برای بهبود شرایط کاری و مزایای حاصل از فعالیت آنان که 90 درصد نیروی کار در زنجیره ارزش صدف در سنگال را تشکیل می دهند توصیه می‌کند.

 برنامه‌های دولت سنگال برای تولید و پرورش صدف

در راستای افزایش تولید صدف دولت سنگال طی سالهای اخیر یک برنامه توسعه ارزش زنجیره این محصول به ویژه برای بهبود شرایط بهداشتی صید را به مورد اجرا گذاشته است. در این راستا نظارت بر کیفیت آب بسیار مهم است زیرا مناطق تولید در معرض آلودگی‌های شیمیایی، بیولوژیکی، میکروبیولوژیکی و میکروجلبکی هستند. در عین حال دولت سنگال دو برنامه در خصوص صید و پرورش صدف را در دست اجرا دارد که عبارتند از :

1- در سال 2021 سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد ( فائو ) طرحی 10 ساله موسوم به  FISH4ACP را به مورد اجرا گذاشت تا از طریق آن صدف کاران سنگالی که اکثراً زنان هستند بتوانند با صید صدف کسب درآمد نمایند و نیز شرایط زندگی و کاری خود را بهبود بخشند. این طرح در عین حال تلاش دارد برداشت بی رویه صدف  در سواحل جنگل های حرا و جزایر سالوم  واقع در مناطق جنوبی این کشور را کاهش دهد. FISH4CP ابتکار سازمان کشورهای آفریقایی، کارائیب و اقیانوس آرام (OACPS) بوده که هدف آن تضمین پایداری زنجیره ارزش ماهیگیری و آبزی پروری در آفریقا، کارائیب و اقیانوس آرام است که توسط فائو اجرا شده و توسط اتحادیه اروپا (EU) و وزارت همکاری اقتصادی و توسعه فدرال آلمان ( BMZ) تامین مالی می‌شود.

همچنین این طرح در نظر دارد بعنوان کاتالیزوری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی  زنجیره ارزش بخش صدف را بصورت پایدارتر در جهت سازگاری با محیط زیست و نیز بصورت نظارت بهداشتی و علمی در همه گونه‌های صدف برای اطمینان از کیفیت و تازگی صدف ارتقا دهد. تقویت پرورش صدف با گونه‌های پایدارتر در جهت افزایش تولید و حفاظت از ذخایر صدف با ارائه محصولات با کیفیت تر با ارزش بالاتر غذایی و ماندگاری بیشتر در جهت توانمندسازی زنان شاغل از دیگر اهداف این طرح می‌باشد. در مجموع هدف این طرح پرورش صدف از طریق راه اندازی یک سیستم نظارت و کنترل بهداشتی برای تضمین کیفیت و امنیت بهداشتی صدف تازه و فرآوری شده و نیز پرورش صدف به منظور افزایش تولید و حفظ فراوانی صدف، حمایت از تولید محصول با ارزش بالاتر و مدت زمان بیشتر، حفاظت گونه صدف به منظور بهبود امنیت غذایی و پرورش صدف به صورت کنترل شده  با استفاده از دانش فنی برای حفظ گونه‌های سازگار و نیز در جهت کمک به اقتصاد خانواده‌ها خواهد بود. این برنامه با هزینه 40 میلیون یورو با هدف شناسایی و اجرای اقدامات ساختاری است که می‌تواند بهره وری و رقابت پذیری زنجیره ارزش، شیلات و آبزی پروری را تقویت کند. هدف  Fish4acp کاهش چالش‌هایی که مانع توسعه شیلات و آبزی پروری پایدار می‌شوند از جمله عملکرد اقتصادی ضعیف، عدم دسترسی به بازار و مسائل پایداری اجتماعی و زیست‌محیطی است. هدف پروژه مذکور در سطح جهانی توسعه زنجیره‌های ارزش پایدار صدف  در 12 کشور از جمله سنگال است.

2- PPI پروژه توسعه پایدار منابع طبیعی از طریق ارتقای کارآفرینی زنان از طریق فروش صدف

  APTE یک سازمان غیردولتی در سنگال است که از بودجه‌های بین المللی بهره مند می‌شود و اجرای استراتژی ملی مناطق حفاظت شده دریایی را که در سال 2011 توسط دولت تایید شده انجام داده است. بین سال های 2015 تا 2020 این سازمان یک پروژه صید صدف را با کمک مالی 40 هزار یورو در روستای فادیوت  واقع در 110 کیلومتری جنوب داکار و 3 روستای دیگر منطقه انجام داد. در سال 2022 نیز  پروژه ای در منطقه حفاظت شده دریایی (MPA) به وسعت 17400 هکتار شامل 56 گونه ماهی، 70 گونه پرندگان دریایی مهاجر، گونه‌های حفاظت شده (لاک پشت سبز) و صدف (Crassostrea gasar) به مورد اجرا گذاشته شد. این پروژه بخشی از حفظ تالاب های دلتای سالوم در جنگل های حرا و منابع صدف است. پروژه با هدف حمایت از کارآفرینی زنان برای توسعه پرورش صدف انجام می‌شود.

3- در سال 2020 طرحی موسوم به « La Cabane penchée » برای تولید و پرورش صدف در تالاب  La Somone به مدت سه سال در جنوب سنگال به اجرا گذاشته شد که  در اثر اجرای آن تولید صدف دو برابر گردیده و از سه تن به شش تن افزایش یافته است.