مزایای خروج سنگال از فهرست کشورهای کمتر توسعه‌یافته

سنگال هنوز از فهرست کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) خارج نشده است، اما این روند در حال انجام است و سنگال یک دوره انتقالی پنج ساله جهت تثبیت دستاوردهای توسعه‌ای خود دارد که نهایتاً منجر به حذف این کشور از این فهرست می‌شود. اما سوال این است که مزایا و معایب این طبقه‌بندی چیست؟ پاسخ کوتاه این است که خروج از فهرست کشورهای LDC، اگرچه عواقب اقتصادی و مالی از جمله کاهش کمک‌های بین‌المللی را به همراه دارد ولیکن ریسک تجاری کشور را در نزد سرمایه‌گذاران خارجی بهبود می‌بخشد و دسترسی کشور به بازار سرمایه و جذب بیشتر سرمایه‌گذاری خارجی را تسهیل می‌کند.

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در قطعنامه ای که در 19 دسامبر 2024 به تصویب رساند، تصمیم گرفت کامبوج و سنگال را از گروه کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) خارج کند، اما این اقدام هنوز به مرحله اجرای موثر نرسیده است. دو کشور یک دوره آماده سازی پنج ساله دارند که در پایان آن در صورتی که بتوانند پیشرفت کافی در شاخص توسعه انسانی سازمان ملل (HDI) داشته باشند، خروج موثر اتفاق خواهد افتاد. در مواجهه با سرخوشی ناشی از این خبر، برخی رسانه‌ها خیلی زود از "خروج" سنگال از گروه LDC صحبت می‌کنند که وزارت امور خارجه سنگال در بیانیه مطبوعاتی منتشر شده در روز شنبه، 4 ژانویه، تصریح کرد که این صرفاً "آغاز یک فرآیند" است. شاخص LDC بیانگر آسیب‌پذیرترین کشورها از نگاه سازمان ملل‌متحد است که از میان 192 کشور، سنگال را در رتبه 169 قرار داده است. در این باره پروفسور عبدالله دیاگن، مدیر اجرایی کنسرسیوم تحقیقات اقتصادی و اجتماعی (CRES) گفت: «خارج شدن از دسته چهارم توسعه، یعنی LDCها خبر خوبی است»، نظری که توسط اقتصاددان سنگالی Magaye Gaye به اشتراک گذاشته شده است. پروفسور دیاگن که سابقه مدیریت بانک توسعه غرب آفریقا (BOAD) را در کارنامه خود دارد، در این باره توضیح داد که: «خروج از این فهرست گامی‌بزرگ برای یک کشور است و به این معنی است که در دستیابی به برخی اهداف توسعه‌ای پیشرفت داشته است». به گفته وی، سنگال در هر سه حوزۀ امید به زندگی، مبارزه با بی سوادی و رشد اقتصادی هنوز بایستی تلاش کند تا به خروج موثرش از LDC منتج شود. وی معتقد است که تحقق رشد 8 تا 10 درصدی در پنج سال آینده برای سنگال یک ضرورت است.

البته خروج از فهرست کشورهای LDC مستلزم عواقب اقتصادی و مالی از جمله کاهش کمک‌های بین‌المللی است. در واقع، کشورهایی که در رده کشورهای LDC قرار دارند از رفتار ترجیحی از نظر کمک‌های رسمی‌توسعه، تجارت یا دسترسی به منابع مالی امتیازی بهره‌مند می‌شوند. پروفسور دیاگن خاطرنشان کرد: «اگر کشوری از این مقوله خارج شود، ممکن است دسترسی آن به مزایای ترجیحی کاهش یابد. این بدان معناست که تامین مالی ویژه، کمتر خواهد بود و کشور به سمت استقراض در بازار سرمایه که نرخ بهره آن بالاتر است سوق داده می‌شود». کشورهایی که در رده کشورهای کمتر توسعه یافته قرار دارند از نظر تجارت به بازارهای خاصی (اتحادیه اروپا، ایالات متحده) دسترسی ترجیحی دارند. به همین دلیل است که Magaye Gaye در شرایطی که اقتصاد سنگال آسیب پذیرتر از حد انتظار به نظر می‌رسد، توصیه به چنین تغییری در طبقه‌بندی را زیر سوال می‌برد. با این حال، هر دو متخصص معتقدند که مزایای خروج از فهرست LDC بیشتر از معایب آن است. پروفسور دیاگن گفت: «خروج کشور از این فهرست، ریسک تجاری کشور را در نزد سرمایه‌گذاران خارجی بهبود می‌بخشد و اگر درک مثبت‌تری از ریسک وجود داشته باشد، دسترسی کشور به بازار سرمایه و جذب سرمایه‌گذاری خارجی بیشتر تسهیل می‌شود». Magaye Gaye اظهار داشت: «این توسعه فرصتی برای افزایش جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ترویج صنعتی شدن پایدار است». هر دو صاحب‌نظر معتقدند شروع بهره‌برداری از منابع نفت و گاز نقشی در این تصمیم ایفا نکرده است، زیرا به گفته آنها، رتبه‌بندی سازمان ملل بر اساس HDI است که معیارش امید به زندگی، نرخ باسوادی و رشد اقتصادی است.

پروفسور عبدالله دیگنه می‌گوید سنگال در معیار رشد اقتصادی، در 10 سال گذشته بیشترین پیشرفت را داشته است. سنگال در این مدت به کشورهای رده سوم (به اصطلاح کشورهای متوسط) بسیار نزدیک شده و در گروه پیشرو کشورهای LDC قرار گرفته است و اگر این مسیر ادامه پیدا کند، در واقع در دو تا سه سال آینده خروج از فهرست کشورهای کمترتوسعه یافته محقق خواهد شد و در رده کشورهای متوسط قرار خواهد گرفت. در زمینه سلامت نیز پیشرفت‌هایی با کاهش میزان مرگ و میر نوزادان مشاهده شده است. با این حال، این پیشرفت به دلیل افزایش بی‌سوادی با مشکل مواجه شده است. وی می‌گوید: اشتباهاتی در سیستم آموزشی ما اتفاق افتاده است که منجر به کاهش کیفیت آموزش شده است و در طول سال‌ها، ما عملاً هر تمایلی برای رویارویی با این چالش را کنار گذاشته‌ایم. پروفسور دیگنه تصریح می‌کند که بیشترین نگرانی وی در حوزۀ سوادآموزی است، زیرا هنوز سیاستی جدی برای ریشه‌کن کردن بی‌سوادی، به ویژه از طریق زبان‌های ملی دیده نمی‌شود.

شریف سالیف سی Chérif Salif Sy، اقتصاددان نیز اشاره کرده است سنگال برای خروج از رده LDC در طی پنج سال، باید به تعدادی از چالش‌ها رسیدگی کند. اولین آن مربوط به تقویت نهادها و حکومت است. وی چنین تجزیه و تحلیل کرده است: «ضروری است که سیاست‌های عمومی مناسب برای حمایت از این انتقال و اطمینان از اینکه منافع به کل جمعیت تعلق می‌گیرد، اتخاذ گردد». چالش دیگر، به گفته پروفسور عبدالله دیاگن، تاب آوری اقتصادی به منظور تنوع بخشیدن به اقتصاد و بهبود ظرفیت آن برای مقاومت در برابر شوک‌های خارجی است.

از نظر باباکار سانه با، نویسنده کتابی در زمینه دیپلماسی اقتصادی، این تغییر در وضعیت سنگال، نشان دهنده پایان امتیازات و حمایت‌های خاص اعطا شده به کشورهای LDC، مانند دسترسی ترجیحی به بازارهای بین‌المللی، تأمین مالی با امتیاز یا کمک‌های فنی پیشرفته است. به عبارت دیگر، سنگال اکنون باید با اتخاذ موضعی رقابتی‌تر و فعال‌تر، بدون شبکه ایمنی در اقتصاد جهانی ادغام شود. او می‌گوید: «سنگال باید با تقویت ظرفیت‌های صنعتی خود و ایجاد ارزش افزوده در سطح محلی، پایه‌های تولیدی خود را گسترش دهد. صنعتی شدن با زیرساخت‌های مدرن، مانند مناطق ویژه اقتصادی، یک اهرم مرکزی خواهد بود». وی می‌گوید: «با توسعه منابع طبیعی و کشاورزی خود، به لطف فناوری‌های سازگار، ما نه‌تنها می‌توانیم صادرات را گسترش دهیم، بلکه نیازهای رو به رشد بازار داخلی را نیز برآورده خواهیم کرد».