وضعیت مطالعات زمین‌شناسی زیربستر در قزاقستان

به لحاظ ذخایر زیرزمینی اثبات‌شده، قزاقستان جزء یکی از 10 کشور برتر جهان به حساب می‌رود. اما ارزش کل سرمایه‌گذاری دولت جهت مطالعات ذخایر زیربستر این کشور غنی در مقطع 2022-2020 تنها حدود 64 میلیون یورو (30 میلیارد تنگه) بوده است. قزاقستان با 11 دلار به ازاء هر کیلومترمربع، یکی از پایین‌ترین سطوح سرمایه‌گذاری دولتی در حوزه اکتشاف ذخایر معدنی را دارا می‌باشد. این آمار برای استرالیا 167 و کانادا 203 دلار است.

دولت قزاقستان با تخصیص بودجه قصد دارد تا سال 2026، مطالعات اضافی زمین‌شناسی و تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی، زمین‌شناسی عمیق و کانی‌شناسی را روی 680 هزار کیلومتر مربع از کل کشور انجام دهد. این مطالعات در حوزه دانش زمین‌شناسی و زمین‌فیزیک بعداً قابل توسعه روی حدود 2.2 میلیون کیلومتر مربع از مساحت کل کشور خواهد بود.

در قزاقستان هم‌اکنون فرصت‌های بالقوه برای توسعه ذخایر طلا و سنگ معدنی مس در جنوب، مرکز و شرق قزاقستان وجود دارد. همچنین چشم‌انداز خوبی برای کشف ذخایر جدید تنگستن، مولیبدن، آلومینیوم، قلع و فلزات کم‌یاب نیز موجود است. پروژه‌هایی چون حوزه آرال در استان اردوی طلایی (قیزیل اوردا) شامل این پروژه‌ها هستند. مطالعات شو-ساری‌سو، سِوِرو-تورقای، سیردریا نیز در دست برنامه‌ریزی می‌باشد.

 

همچنین با توجه به درخواست بازار برای فلزات کمیاب همچون لیتیوم، توجه ویژه‌ای بر این بخش متمرکز خواهد بود. مشخصاً در سال جاری میلادی، مطالعات روی حوزه قره‌ایاق و مونچا انجام خواهد شد (12 حوزه در این مناطق مورد اکتشاف قرار خواهند گرفت) و با دستور رئیس جمهور برای تامین منابع لازم برای شرکت‌های توسعه‌دهنده نواحی شهری در قزاقستان، کارهای اکتشافی روی 7 سایت آینده‌دار در نزدیکی شهرهای ریدر، خورماتو، ژزکازگان، تمیرتائو و بالخاش که در آنها عمده صنایع بر محور معدن و معدن‌داری متمرکز است صورت خواهد گرفت.

 

به منظور تامین مواد اولیه صنایع موجود، شرکت داخلی چون ERG، قزاق مس، قزاق مینرالز، پلی متال و پُلیوس کار اکتشاف ذخایر را انجام داده‌ و شرکت‌های بزرگی چون ریوتینتو، فورتسکیو و سیلوربولِت جذب بازار منابع زیرزمینی قزاقستان شده‌اند. در قزاقستان به طور متوسط سالانه 38.6 میلیون تن سنگ آهن، 1.4 میلیون تن آلومینا، 2.7 میلیون تن کنسانتره مس و 193 هزار تن کنسانتره سرب تولید می‌شود. در حال حاضر 499 قرارداد و 1738 مجوز استفاده از زیربستر برای مواد معدنی جامد در قزاقستان اعطاء شده و معتبر است. 

 

بخش ذخایر مایع و گاز زیربستر نیز مغفول نمانده است: در بخش نفت و گاز نیز در حال حاضر قزاقستان 15 حوزه رسوبی هیدروکربن با ذخایر حدود 76 میلیارد تن و درجات مختلف اکتشافی شناسایی کرده است. امروزه اما تولید نفت و گاز در این کشور تنها از 5 حوزه توسعه‌یافته انجام می‌شود که حوزه خزر با اختصاص حدود 80% ذخیره کل کشور، بزرگ‌ترین حوزه نفت و گاز قزاقستان به شمار می‌رود.

 

در حوزه خزر سال گذشته میلادی فاز اول مطالعات "ساختار عمیق" (Deep Structure) دریای خزر انجام گرفت که شامل تحلیل، تعمیم و بازتفسیر مواد زمین‌شناسی و زمین‌فیزیکی با استفاده از فناوری‌های مدرن بود.  اجرای فازهای دوم و سوم تابع سرمایه‌گذاری‌های بیشتر است. برپایه اطلاعات به‌دست‌آمده قرار است گمانه‌ای به عمق 15-10 کیلومتر توسط بخش خصوصی زده شود که امکان برآورد بهتر ذخایر هیدروکربن حوزه خزر را خواهد داد. دولت قصد دارد بدین ترتیب نقشه زمین‌شناسی و زمین‌فیزیک در اعماق و اعماق زیاد را تهیه کند. این موضوع امکان کشف ذخایر نفت و گاز وسیع را به دولت قزاقستان خواهد داد. به طور مشخص دولت قزاقستان برای 5 سال آینده توسعه برنامه‌های اکتشاف در اعماق با استفاده از فناوری‌های نو را در دستور کار دارد. در این راستا وزارتخانه‌های انرژی، "توسعه دیجیتال، بوم‌شناسی، زمین‌شناسی و منابع طبیعی" و صنایع و توسعه زیرساخت وظیفه تجمیع کلیه پلت‌فرم‌ها به منظور ایجاد پلت‌فرم واحد بانک اطلاعات در حوزه استفاده از زیربستر را برعهده دارند.

 

برخی نکات مهم:

• در بسیاری از موارد سرمایه‌گذار خارجی در بخش معادن در کشورهایی وارد می‌شود که دولت قبلاً به هزینه خود مراحل اولیه کار را انجام داده و فهرستی از حوزه‌ها با ذخایر احتمالی را در دست دارد. در این راستا نهاد زمین‌شناسی قزاقستان می‌بایست سطح اطلاعات موجود از حوزه‌های آینده‌دار کشور را مشخص نماید. برنامه تهیه نقشه زمین‌شناسی کشور از سال 2021 در دست اقدام می‌باشد.[1]
• کشف ذخایر جدید هربار سخت‌تر و گران‌تر می‌شود. تنها فناوری‌ها نو هستند که در این حوزه راهگشا خواهند بود.
• تهیه یک پلت‌فرم یگانه ارائه خدمات جامع به سرمایه‌گذاران را تسهیل خواهد نمود. با توجه به اصلاح ساختار دستگاه مسئول زمین‌شناسی در قزاقستان و ایجاد "اداره ملی زمین‌شناسی" (National Geological Service) و سایر اقدامات تسهیل‌کننده سرمایه‌گذاری خارجی، قزاقستان قصد دارد شفافیت و اطمینان‌پذیری اطلاعات زیربستر خود را جهت ورود به بازارهای جهانی تضمین کند. در این حوزه استاندارد موسوم به CRIRSCO که استاندارد رایج بازارهای بورس جهانی و بانک‌های بین‌المللی است به منظور ارتقاء سطح جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در این کشور رعایت خواهد گردید.

فهرست منابع:

[1] Available at:

https://astanatimes.com/2022/10/seven-new-prospective-fields-included-in-state-register-of-mineral-resources/    و

https://primeminister.kz/en/news/s-2018-goda-v-sferu-nedropolzovaniya-rk-privlecheno-poryadka-7-trln-tg-investiciy-445445