نگاهی به بانک بریکس - بانک توسعه نوین با محوریت برزیل

این نوشتار با معرفی کلی بانک توسعه نوین، جایگاه برزیل در این بانک را مورد بررسی قرار می دهد و برخی از مهمترین ویژگی‌های مثبت آن را بیان می نماید.

اولین بار در چهارمین اجلاس سران بریکس در دهلی‌نو (2012) بود که رهبران برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی ایده راه‌اندازی یک بانک توسعه جدید برای بسیج منابع جهت انجام پروژه‌های زیرساختی و توسعه پایدار در کشورهای عضو و سایر کشورهای درحال توسعه را مورد بررسی قرار دادند. دراین اجلاس مقرر شد وزرای دارایی با تشکیل یک کارگروه مشترک مطالعاتی، قابل اجراءبودن این ابتکار را امکان سنجی و تا نشست بعدی در سال 2013، نتیجه را گزارش کنند. به دنبال گزارش وزرای دارایی در پنجمین اجلاس سران بریکس در دوربان آفریقای جنوبی (2013)، رهبران پنج کشور عضو در مورد تأسیس بانک توسعه جدید توافق کردند.

در خلال ششمین اجلاس سران بریکس در فورتالزای برزیل (2014)، رهبران توافقنامه تأسیس بانک توسعه جدید (NDB) را امضا کردند و در ژوئیه 2015 این توافق اجرایی شد. در بیانیه فورتالزا، رهبران تاکید کردند که بانک توسعه جدید همکاری بین اعضای بریکس را تقویت و تلاش‌های مؤسسات مالی چندجانبه و منطقه‌ای برای توسعه جهانی را تکمیل خواهد نمود و در نتیجه، به تعهدات جمعی برای دستیابی به هدف رشد قدرتمند، پایدار و متوازن کمک خواهد کرد. با امضای موافقتنامه ستاد مرکزی با دولت جمهوری خلق چین و یادداشت تفاهم با دولت مردمی‌شهرداری شانگهای در 27 فوریه 2016، بانک به طور کامل عملیاتی شد.

ساختار مدیریتی و ویژگی‌های نهادی:

بر اساس بیانیه فورتالزا سرمایه اولیه بانک 100 میلیارد دلار آمریکا تعیین و عنوان شد:

- هر یک از اعضای بریکس مسئول تأمین 20 درصد آن هستند.

- سرمایه پذیرفته شده اولیه باید 50 میلیارد دلار باشد که به طور مساوی از سوی اعضای مؤسس تأمین می‌شود.

- اولین رئیس شورای حکام از روسیه خواهد بود.

- اولین رئیس هیئت مدیره از برزیل خواهد بود.

- اولین رئیس بانک باید از هند باشد.

- دفتر مرکزی بانک باید در شانگهای واقع شود.

- مرکز منطقه ای بانک توسعه جدید آفریقا همزمان با دفتر مرکزی در آفریقای جنوبی ایجاد می‌شود.

دفتر مرکزی این بانک در چین است که بزرگترین اقتصاد گروه را دارد. اما پنج کشور مؤسس، دارای وزن یکسانی در سرمایه و تصمیمات هستند. هر یک از این پنج عضو 20 درصد سرمایه و قدرت رأی را در اختیار دارند و هیچ کشوری بر هیچ تصمیمی حق وتو ندارد.

کشورها در شورای حکام و هیئت مدیره نمایندگی می‌شوند. بالاترین جایگاه متعلق به شورای حکام است که از وزرای دارایی پنج کشور تشکیل شده است. هیئت مدیره بانک که غیرمقیم است، عموماً متشکل از دبیران امور بین‌الملل وزارت‌های دارایی یا مقامات هم سطح است. اختیار و مسئولیت تأیید تمام سیاست ها و پروژه‌های بانک توسعه جدید بر عهده هیئت مدیره است.

مدیریت بانک، مقیم شانگهای و متشکل از رئیس و چهار معاون است. مدیران به طور انحصاری وفادار به بانک بوده و نماینده کشورهای خود نیستند. رئیس یک دوره پنجساله دارد و معاونان وی برای دوره‌های شش ساله خدمت می‌کنند. درحال حاضر مارکوس ترویژو از برزیل رئیس بانک توسعه جدید (NDB) است. وی در تاریخ 27 مه 2020 برای یک دوره پنجساله (2020-2025) به عنوان رئیس بانک انتخاب شد. ترویژو یک اقتصاددان سیاسی، کارآفرین، دانشمند اجتماعی، دیپلمات و نویسنده برزیلی است. او یکی از مذاکره کنندگان اصلی در دور پایانی مذاکرات توافقنامه مرکوسور و اتحادیه اروپا بود.

عملکرد و حوزه کاری:

فعالیت های بانک توسعه نوین به عنوان یک نهاد بین المللی برای ترویج توسعه پایدار، سازگار با اهداف و اصول سازمان ملل متحد در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی تعریف شده است. در سال 2018، بانک توسعه نوین به عنوان ناظر در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پایه ای محکم برای همکاری فعال و پربار با این سازمان ایجاد کرد. به عنوان یک بانک توسعه چندجانبه[1] جوان و پویا، بانک توسعه نوین در موقعیت مناسبی قرار دارد تا نوع جدیدی از توسعه را حمایت کند، توسعه ای که مبتنی بر رشد کل نگر و پایدار برای سیاره زمین است.

بانک توسعه جدید یک بانک توسعه چندجانبه است که با هدف تامین مالی پروژه‌های زیرساختی و توسعه پایدار در بریکس و سایر اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه تاسیس شده است. کار بانک کمک به توسعه ملی و مکمل تلاش‌های مؤسسات مالی چندجانبه و منطقه‌ای برای رشد و توسعه جهانی است که حول به حداکثر رساندن تأثیر توسعه به شیوه ای سریع، انعطاف‌پذیر و کارآمد متمرکز است. این بانک مدعی است که از طریق سرمایه و دانش با ملت ها شریک می‌شود و با شفافیت و همدلی به اهداف توسعه دست می یابد و فرصتی برابر برای توسعه همه کشورها ایجاد می‌کند.

بانک برای تحقق اهداف خود از پروژه‌های دولتی یا خصوصی از طریق وام، ضمانت، مشارکت در سهام و سایر ابزارهای مالی حمایت می‌کند. پروژه‌های تامین مالی بانک توسعه جدید در حوزه‌های عملیاتی انرژی‌های پاک، توسعه شهری، بهره وری  زیست محیطی، زیرساخت های حمل و نقل، آبیاری، مدیریت آب و فاضلاب، زیرساخت های اجتماعی، چند مضمونی، زیرساخت های دیجیتال و کمک های اضطراری کوید 19 قرار دارند. در این حوزه‌ها بانک کمک های مالی و فنی برای پروژه‌ها ارائه می دهد و در تبادل اطلاعات، عناصر فرهنگی و پرسنل با هدف کمک به دستیابی به پایداری زیست محیطی و اجتماعی شرکت می‌کند.

رویکرد نسبت به گسترش:

درهای بانک برای همه کشورهای عضو سازمان ملل باز است. تماس با کشورهای دیگر برقرار شده و ایده این است که اعضایی از تمام مناطق جهان، آفریقا، آمریکای لاتین و کارائیب، آسیا، اروپا و غیره جذب شوند. اما اولویت ورود کشورهای توسعه یافته، با درآمد متوسط و پایین است و فقط کشورهای با اقتصادهای نوظهور و درحال توسعه می‌توانند از اعضای وام گیرنده باشند. بانک به کشورهای توسعه یافته وام نخواهد داد.

آخرین وضعیت:

بانک توسعه جدید در  ژوئیه 2022 هفتمین سالگرد تاسیس خود را جشن گرفت. در طول هفت سال گذشته، این بانک از یک شرکت نوپا به ارائه دهنده اصلی راه حل های توسعه تبدیل شده است. بانک در کشورهایی فعالیت می‌کند که پویایی اقتصادی زیادی از خود نشان می دهند و تقاضای زیادی برای زیرساخت ها دارند. در سال 2021، بنگلادش، مصر، امارات متحده عربی و اروگوئه به عنوان اعضای جدید پذیرفته شدند. آنها جمعیتی بیش از 280 میلیون نفر را به دریافت کنندگان خدمات بانک اضافه می‌کنند که می‌توانند از خدمات و ماموریت آن بهره مند شوند و در عین حال گسترش جهانی بانک را تقویت کنند.

استراتژی کلی 2026-2022 که اخیراً تصویب شده است، ارائه 30 میلیارد دلار وام برای زیرساخت ها در پنج سال آینده است. در این دوره، بانک توسعه همکاری خود را با بخش خصوصی گسترش خواهد داد، تأثیر توسعه را چند برابر خواهد کرد و 40 درصد از مصوبات خود را به سمت کاهش و سازگاری با تغییرات آب و هوایی هدایت خواهد نمود.

برزیل:

از ابتدای سال 2020، برزیل دارای 9 پروژه تامین مالی است که توسط بانک توسعه نوین تأیید شده است. رقم تأمین مالی برای این پروژه‌ها 4.4 میلیارد دلار سرمایه گذاری است. تعداد کل پروژه‌ها، برزیل را در جایگاه اول در میان 9 عضو این بانک - چین، روسیه، هند، آفریقای جنوبی و از سال 2021، بنگلادش، مصر، امارات متحده عربی و اروگوئه قرار می دهد و علاوه بر این‌ها هنوز 6 پروژه در دست بررسی است.

از سال 2016 تا 2019، برزیل در 6 پروژه به دنبال تأمین مالی از سوی بانک بریکس بود که از این تعداد 5 پروژه تصویب و 1 پروژه لغو شد. افزایش درخواست و حضور برزیلی‌ها در تأمین سرمایه پروژه‌ها اتفاق جدیدی است. از زمان ایجاد بانک، هند و چین با 17 مورد در پروژه‌های تایید شده توسط بانک پیشتاز بوده اند. هند کشوری است که با 24 مورد درخواست تایید، لغو شده و یا در حال تجزیه و تحلیل، بیشترین تعداد درخواست ها را داشته و چین با 22 مورد درخواست در جایگاه بعدی است.

تا کنون، بزرگترین وام تصویب شده توسط بانک توسعه نوین، برای پروژه زیرساخت های پایدار بانک ملی توسعه اقتصادی و اجتماعی برزیل (BNDES) بوده است که هدف آن انتقال ارزش به بخش‌های دولتی و خصوصی برای تأمین مالی پروژه‌های فرعی انرژی‌های تجدیدپذیر، حمل و نقل شهری، بهداشت، حمل‌ونقل جاده ای و فناوری اطلاعات تا سال 2030 ذکر شده است. در این پروژه، بانک توسعه نوین 1.2 میلیارد و بانک ملی توسعه اقتصادی و اجتماعی برزیل 300 میلیون دلار سرمایه گذاری خواهند کرد.

پاسخ به همه گیری کووید 19 در برزیل در سال 2020 نیز از کمک این بانک چندجانبه برخوردار بود. بانک توسعه نوین، وام 1 میلیارد دلاری (5.5 میلیارد رئال) برای حمایت از پرداخت کمک های اضطراری دولت فدرال را تصویب و اعطا کرد. CAF (بانک توسعه آمریکای لاتین) و بانک جهانی نیز کمک هایی انجام دادند. در مجموع، دولت برزیل 4 میلیارد دلار آمریکا برای این برنامه وام و کمک دریافت کرد.

همچنین منابعی برای پروژه‌های شهرداری و دولتی تایید شده است. برای مثال، شهر سوروکابا سان پائولو، 40 میلیون دلار برای بهبود زیرساخت‌های شهری وام گرفته است. شهرداری این شهر قصد دارد 24000 مترمربع سیستم زه کشی و گذرهای زیرزمینی بسازد.

ایالت پارا نیز سال گذشته 153 میلیون دلار وام دریافت کرد. این مبلغ معادل 80 درصد از کل هزینه آسفالت و روکش مجدد شبکه راه‌های ایالتی است. تنها 33.7 درصد از 11745 کیلومتر جاده در پارا آسفالت است.

بانک ملی برزیل نیز باید منابعی را برای سرمایه گذاری در پروژه‌های زیربنایی در کشاورزی دریافت کند بر اساس اطلاعات منتشر شده، بانک توسعه نوین باید 300 میلیون دلار به این بانک وام بدهد.

در حالی که تعداد پروژه‌های برزیل در بانک توسعه نوین افزایش یافته است، مشارکت برزیل در برنامه‌های تأمین مالی بانک جهانی کمتر شده است به نحوی که سال گذشته با ثبت 3 پروژه به پایان رسید که 2 پروژه فعال و 1 پروژه متوقف شده است. این در حالی است که در سال 2010 برزیل با 24 پروژه بیشترین درخواست حمایت مالی را از بانک جهانی را داشته است.

ویژگی‌های خاص و مزایا:

این بانک ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی به شرح ذیل دارد که می‌توان آنها را مزایای این بانک برای اعضا نیز در نظر گرفت:

1- ایفای نقش مکمل و نه جایگزین:

بانک توسعه جدید به عنوان جایگزینی برای بانک جهانی و سایر موسسات مشابه مطرح نیست. نقش این بانک تکمیل تلاش‌های نهادهای موجود در تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی و توسعه پایدار است. بانک در این مسیر در حال انعقاد قراردادهای همکاری با سایر بانک های توسعه ای می‌باشد و برخی از توافق نامه‌ها قبلا امضا شده است. اما همانطور که نام بانک حاکی از آن است، ایده ایجاد یک نهاد جدید با در نظر گرفتن اشتباهات و موفقیت‌های بانک‌های موجود است و برای بانک توسعه جدید، بسیار مهم است که از تجربه بانک های قدیمی درس بگیرد. بانک توسعه جدید همیشه بر این جنبه از همکاری با نهادهای قدیمی‌تر تاکید کرده است ولی در عین حال اگر مؤسسات چندجانبه موجود، به ویژه آنهایی که در واشنگتن مستقر هستند، عملکرد رضایت بخشی داشتند، بریکس هرگز اقدام به تأسیس این بانک و همچنین ایجاد صندوق پولی خود به نام «قرارداد ذخیره احتمالی» نمی‌کرد.

2- ضد هزمونی و در مسیر چندقطبی سازی:

ایده اولیه و طرح بانک بریکس را می‌توان منعکس کننده ناامیدی کشورهای نوظهور از ناتوانی صندوق بین المللی پول و بانک جهانی در خود اصلاحی با سرعتی مطابق با تغییرات اقتصاد جهانی و به عنوان یک "پروژه ضد هژمونیک" توصیف کرد که بخشی از یک فرآیند گسترده تر "چند قطبی سازی" است: بانک به دنبال چند قطبی سازی در معماری اقتصادی و مالی جهان از طریق تنوع بخشی به چارچوب نهادی و ابتکارات می‌باشد که در نتیجه از دست رفتن وزن نسبی مراکز سنتی قدرت مانند بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی ضرورت آن احساس می‌شود.

3- عملکرد تخصصی:

بانک های بین المللی و توسعه ایِ دیگر، عملکردی چندوجهی و گسترده دارند. مثلا بانک جهانی دارای طیف بسیار گسترده و متنوعی از فعالیت ها است: تأمین مالی می‌کند، کمک‌های فنی ارائه می نماید، برای کشورها شرط تعیین می‌کند، به دنبال هدایت استراتژی‌ها و سیاست‌های اقتصادی و بخشی کشورها است، اقتصاد جهانی و اقتصادهای ملی را مطالعه می‌کند، مشاوره ارائه می‌دهد، تلاش دارد منبع دانش (یک «بانک دانش» ) باشد، رویدادها را سازماندهی و مطالعات و اسناد را منتشر می‌کند. اما بانک توسعه نوین قصد دارد به شیوه ای متمرکز عمل کند و یک بانک تخصصی در حوزه زیرساخت و توسعه پایدار باشد.

4- تأکید بر کیفیت خدمات، همزمان با تسریع در عملکرد:

برخلاف نهادهایی مانند بانک جهانی که به دلیل ساختار سنگین و رویه‌های بوروکراتیزه شده برای تصویب پروژه‌ها زمان زیادی لازم دارند، بانک توسعه نوین عملکرد سریع، بدون قربانی کردن کیفیت را یکی از شعارهای اصلی خود می داند. سرعت عملکرد در سال اول بانک مشخص شد. شاید اولین بار در تاریخ باشد که یک بانک توسعه چندجانبه در اولین سال فعالیت خود موفق به تصویب پروژه‌ها و انتشار اولین اوراق قرضه خود در بازار شده است. هدف این است که بین شناسایی پروژه‌ها و تایید هیئت مدیره تنها شش ماه زمان صرف شود.

5- یک بانک سبز:

بانک توسعه نوین چند محور برای عملکرد خویش دارد که در توافقنامه تأسیس گنجانده شده است. به عنوان مثال، این بانک یکی از معدود بانک های توسعه ای چندجانبه است که موضوع زیست محیطی را به طور برجسته در موافقت نامه اولیه خود به طور اساسی مورد توجه قرار داده است. بانک توسعه نوین از زمان تأسیس خود یک بانک سبز بوده است، به نحوی که پنج پروژه اول تصویب شده، یک پروژه در هر کشور عضو، همگی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر بودند. پروژه‌های مدنظر ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را در هر یک از اعضا افزایش می دهند و به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای کمک می‌کنند.

6- برابری و انعطاف پذیری:

به گفته اعضا بانک توسعه جدید بر اساس اصول برابری و دموکراسی بنا شده است و به تصمیم گیری دموکراتیک و انعطاف برای در برگرفتن همه ذی نفعان اعتقاد دارد. تمام تصمیمات در بانک با اکثریت ساده یا اکثریت واجد شرایط اتخاذ می‌شود و برای هیچ تصمیمی‌به اتفاق آرا نیازی نیست، زیرا این شکل از تصمیم گیری معادل دادن حق وتو به هر یک از اعضا می‌باشد کما اینکه در صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، اروپایی‌ها (که به‌عنوان یک بلوک عمل می‌کنند) و ایالات متحده بر تصمیم‌های حیاتی حق وتو دارند. تجربه اتحادیه اروپا، به هر حال، به وضوح اثر فلج کننده تقاضای وحدت رویه در تصمیم گیری را نشان می دهد.

7- تطبیق با نیازهای اعضا:

بانک توسعه جدید بانکی از کشورهای درحال توسعه برای کشورهای درحال توسعه است که به دلیل ریشه داشتن در چنین اقتصادهایی، درک دقیقی از نیازهای مالی اعضای خود دارد. بر اساس موافقتنامه تأسیس، همیشه حداقل 80 درصد سرمایه و قدرت رأی در اختیار اقتصادهای نوظهور و کشورهای درحال توسعه خواهد بود. کشورهای پیشرفته یا توسعه‌یافته می‌توانند به این بانک بپیوندند، اما مشارکت آنها به 20 درصد محدود خواهد شد.

8- احترام به حاکمیت ها:

بانک بریکس خود را فقط به تامین مالی پروژه‌ها و بسیج منابع برای حوزه‌های زیرساختی و توسعه پایدار محدود می‌کند و قصد ندارد بر سیاست ها و استراتژی‌های ملی کشورهای وام‌گیرنده تأثیر بگذارد. این بانک به حاکمیت کشورها احترام گذاشته و پروژه‌ها را در چارچوب سیاست ها و قوانین ملی تجزیه و تحلیل می نماید. همچنین بانک تایید و پرداخت وام ها را به تغییر در سیاست ها و استراتژی‌های کشورها مشروط و مرتبط نخواهد کرد.

9- به رسمیت شناختن واحد پول کشورهای عضو:

واحد حساب در بانک توسعه نوین دلار است. اساسنامه بانک موافقتنامه سرمایه مجاز (100 میلیارد دلار آمریکا)، سرمایه پذیرفته‌شده (50 میلیارد دلار آمریکا) و سرمایه پرداختی(10 میلیارد دلار) را به دلار تعریف می‌کند. هیچ استراتژی عمدی برای به حداقل‌رساندن استفاده از دلار وجود ندارد، اما بانک بریکس قصد دارد نه تنها به دلار، بلکه به ارز کشورهای عضو نیز گردش مالی ایجاد و وام بدهد. به عنوان مثال، اولین اوراق قرضه این بانک به یوان در چین منتشر شد.

پاورقی:

[1] multilateral development bank (MDB)