صنعت نفت و گاز در اتیوپی

اتیوپی از نظر زمین شناسی با خاورمیانه، شکاف شرق آفریقا و منطقه سودان که همگی از نظر نفتی غنی می‌باشند اشتراک دارد.

از لحاظ زمین شناسی 30 درصد اتیوپی با سنگ‌های رسوبی که دارای مقادیر زیادی گاز و هیدورکربنات هستند پوشیده شده است. طبق برخی گزارشات منابع زیادی از هیدروکربنات که تا 8 تریلیون لیتر مکعب ذخایر نفت خام تخمین زده می‌شود؛ بطور عمده در شرق این کشور وجود دارد. در شرق اتیوپی ذخایر Calub و Hilala در ایالت سومالی نخست توسط شرکت آمریکایی Tenneco در سال 1972 کشف شد. در دهه 1980 شرکت نفتی شوروی Petroleum Exploration Expedition که تحقیقات را در منطقه اوگادن انجام می‌داد تخمین زد که ذخایر گاز در Calub و Hilala بیش از 110 میلیارد متر مکعب می‌باشد.

تولید، مصرف و صادرات نفت و گاز در اتیوپی

اتیوپی برای نخستین بار در سال 2018 شروع به تولید نفت خانم در میدان نفتی Calub و Hilala در حوزه اوگادن نمود. در مراسم تولید آزمایشی از سه چاه هریک 150 بشکه نفت استخراج شد. مصرف سالیانه نفت اتیوپی به 3.8 میلیون تن رسیده است که 65 درصد آنرا بنزین و گازوییل تشکیل می دهد. اخیراً بیش از 250 میلیون دلار ماهیانه صرف خرید سوخت شده است.

 

 میدان نفتی و گازی موجود تحت اکتشاف و توسعه

حدود 25 درصد اتیوپی مورد نقشه‌برداری قرار گرفته و وزارت معادن و نفت اتیوپی 6 حوزه مشتمل بر هیدروکربنات را مشخص کرده‌ است که عبارتند از حوزهای: Mekele, Abay, Southern Rift, .Meterna, ogaden ,Gambela  

از این شش حوزه شناخته شده، دو حوزه بسیار با اهمیت هستند:

• حوزه ریفت جنوبی
• حوزه اوگادن

حوزه ریفت جنوبی اتیوپی در ایالت ملل و مردم جنوب که در سیتم ریفت شرق آفریقا قرار می‌گیرد، یکی از مهمترین سیستم‌های شکاف روی زمین است. این شکاف هزاران کیلومتر از خلیج عدن تا موزامبیک امتداد دارد. یافته‌های چشمگیر نفت و گاز در حوضه‌های دیگر این شکاف در سال‌های اخیر به‌ویژه در کنیا و اوگاندا به دست آمده است. نتایج نقشه برداری برای حوضه ریفت در حال آمده شدن است. نتایج ارزیابی‌ها نشان دهنده وجود سنگ‌های منبع و مخزن است. نفت و گاز طبیعی از سنگ‌های منشا تولید می‌شوند و پس از تشکیل به سمت سنگ‌های مخزن مهاجرت می‌کنند. وجود هر دو نوع سنگ نشانه بسیار خوبی از آینده روشن در این بخش است.

حوزه اوگادن در ایالت سومالی اتیوپی مساحتی حدود 350 هزار کلیومتر مربع را در بر می‌گیرد. این حوزه به 21 بلوک تقسیم شده است که در نقشه ذیل نشان داده شده است:

 

کاوش در این منطقه از سال 1920 آغاز شد. این منطقه از نظر زمین شناسی شبیه به تعدادی دیگر از حوضه‌های نفتی است که در سودان و یمن سرشار از نفت هستند. این حوزه دارای ویژه‌گی‌های زمین شناسی مهمی است چرا که هم در آن نفت گیرهای ساختاری و هم نفت گیرهای چینه‌ای پیدا شده است. این منطقه حاوی سنگ‌های شیل می‌باشد.

شرکت‌های مختلفی در حوزه اوگادن مشغول فعالیت هستند. مهمترین میدان‌های گازی حوزه اوگادن که شرکت‌های خارجی در آن فعالیت دارند عبارتند از:  Calub- Hilala- EL-Kuran . میدان گازی Calub در سال 1973 کشف شد و آن را به یکی از اولین یافته‌ها در منطقه اوگادن تبدیل کرد. دارای 11 حلقه چاه است که همه آنها تولیدی هستند. همچنین دارای دو مخزن آدیگرات ( میعانات گاز طبیعی (مایع) و کالوب (گاز خشک) است. در ژوئن 2018، شرکت چینی نفت و گاز گروه Poly-GCL Petroleum آزمایشات تولید نفت خام را در میادین نفتی Calub و Hilala آغاز کرد. یک طرح توسعه برای Calub و Hilala در حال حاضر در دست بررسی است. در سال 2019 اعلام شد که خط لوله 767 کیلومتری گاز طبیعی بین Calub و Hilala به بندر جیبوتی نیز تصویب شده است و ساخت آن در آینده نزدیک آغاز خواهد شد.

حوضه اوگادن از آن زمان به بیست و یک بلوک جداگانه تقسیم شده است که اعطای امتیاز به شرکت‌ها را آسان‌تر می‌کند.  بلوک‌های نفتی در سراسر اتیوپی، در شمال شرقی، جنوب شرقی و جنوب غربی کشور قرار دارند. تاکنون شرکت‌هایی از سراسر جهان در بخش‌های مختلف اتیوپی از جمله حوضه اوگادن جهت فعالیت علاقه نشان داده و امتیازاتی دریافت کرده‌اند.

طبق ارزیابی‌های شرکت چینی Poly–GCL در حوزه اوگادن، شرایط زمین شناسی برای انباشت هیدروکربنات بسیار مطلوب است و پتانسیل اکتشاف و توسعه نفت و گاز در آن بسیار زیاد است. در حال حاضر ذخایر قابل بازیابی گاز طبیعی ثابت شده در حدود 200 میلیارد متر مکعب است. منابع گازی برای تضمین تولید با ثبات فاز اول پروژه LNG با ظرفیت 3 میلیون تن برای 20 سال، مناسب می‌باشد. انتظار می‌رود میدان‌های گازی Calub، Dohar و Hilala بطور متولی تا سال 2021 اهداف ظرفیت فازل اول را تحقق بخشند. با توجه به کشف منابع بیشتر در خلال اکتشافات تلاش‌هایی برای تولید سالیانه LNG با ظرفیت 10 میلیون تن در طی 10 سال انجام گرفته است. در ضمن نفت خام نیز در خلال حفر چاه آزمایشی در میدان Hilala کشف شد. در جایی که میزان نفت در حدود 46 میلیون تن است. نخستین بشکه از نفت خام در سال 2018 در خلال تولید آزمایشی  با ظرفیت تولید روزانه 90 تن تولید شد که از کیفیت بالایی نیز برخوردار بود.

پروژه‌های مهم تعریف شده در صنعت نفت و گاز اتیوپی و میزان سرمایه گذاری انجام شده:

در سال 2013 شرکت Poly-GCL، 5 توافقنامه مشترک با وزارت معادن و نفت اتیوپی برای اکتشاف در حوزه اوگادن به امضاء رساند. آنها توافق کردند 100 میلیون دلار برای میادین نفتی Calub و Hilala بپردازند. طبق موافق نامه 15% از سهام متعلق به اتیوپی و مابقی 85% دیگر در اختیار شرکت چینی خواهد بود. دیگر شرکت پیشرو در بخش نفت اتیوپی شرکت انگلستانی Tullow Oil است که تمرکزش را بر اکتشافات در مناطق بکر در بخش‌های جنوب غربی اتیوپیایی قرار داده است. که معرف به حوزه اومو (Omo) است. آنها معتقدند که ذخایر نفت در این مناطق 207 میلیارد بشکه است.

 

 شرکت‌های فعال در صنعت نفت و گاز اتیوپی

اخیراً شرکت‌هایی همچون Petronas از مالزی، Southwest Energy از هنگ‎کنگ،Pexco Exploration  از هلند، Lundin Eeast Africa از سوئد، Afar Explorer  از ایالات متحده، Africa Oil از کانادا، New Age  از انگلستان، Poly- GCL از چین و Tullow Oil از انگلستان از جمله شرکت‌های هستند که به اکتشافات در بخش نفت و گاز اتیوپی پرداختند.

در حال حاضر شرکتی که توسعه گاز طبیعی و نفت خام در حوضه اوگادن را رهبری می‌کند، شرکت چینی Poly-GCL است. از سال 2007، شرکت مالزیایی پتروناس روی همین پروژه کار می‌کرد تا اینکه به دلیل اختلافاتی که با دولت اتیوپی داشتند، Poly-GCL جایگزین آن شد. در سال 2013، Poly-GCL  5 قرارداد مشترک تولید را با وزارت معادن وقت اتیوپی امضا کرد تا در حوضه اوگادن به اکتشاف بپردازد. از سال 2014 شرکت  Poly GCL تلاش برای توسعه ذخایر گاز طبیعی در میادین گازی Hilala، Genale و Calub را آغاز کرد. ذخایر گاز جدیدی در میدان گازی Dohar واقع بین Hilala و Calub کشف شد و تخمین زده می‌شود میزان آن بیش از 3 تریلیون فوت مکعب باشد. در سال 2018، Poly GCL به نفت در میدان نفتی خود در Hilala در جایی که سه چاه اکتشافی حفر کرده بود، برخورد کرد.

در منطقه‌ای با شش تا هشت تریلیون متر مکعب نفت خام اثبات شده، شرکت چینی قصد دارد یک خط لوله گاز به جیبوتی بسازد و در آنجا یک تصفیه خانه گاز احداث نماید که بتواند گاز را به گاز طبیعی مایع تبدیل نماید. سپس گاز تبدیل شده در کشتی‌های ویژه‌ای که برای انتقال این گاز ساخته شده است بارگیری می‌شود و مستقیماً به چین صادر می‌شود. برای این پروژه گازی 4 میلیارد دلاری ساخت خط لوله 767 کلیومتری از  سپتامبر 2018 آغاز شده و قرار بود تا اوایل سال 2021 به بهره برداری برسد که به علت اختلافات با دولت اتیوپی تا کنون به سرانجام نرسیده است.

شرکت دیگر فعال در حوزه اوگائن شرکت انگلیسی New age  می‌باشد. که در حال حاضر در حوزه جنوب شرقی اوگادن و در آدیگالا با شرکت کانادایی Africa oil کار می‌کند. آنها اکنون مجوز 13 بلوک خشکی و فراساحلی در کنگو برازاویل، اتیوپی، آفریقای جنوبی و کردستان به مساحت حدود 88000 کیلومتر مربع را در اختیار دارند. در ادامه عملیاتی که در سال 1972 توسط یک شرکت آمریکایی به نام Tenneco آغاز شد، شرکت New Age در سال 2013، به جریان نفت و گاز را در میدان El-kuran در عمق چاه 3900 فوتی دست یافت.

یکی دیگر از شرکت‌هایی که در بخش نفت اتیوپی به پیشرفت‌های دست یافته، شرکت بریتانیایی Tullow Oil Ethiopia است. گروه Tullow یک گروه خصوصی نفت و گاز، اکتشاف و تولید است که دارای بیش از صد مجوز اکتشاف و تولید در بیست و سه کشور است. آنها تصمیم گرفتند اکتشافات خود را بر روی منطقه بکر در بخش جنوب غربی اتیوپی، یعنی حوضه Omo جنوبی متمرکز کنند، جایی که آنها معتقدند ذخیره نفتی در حئود 2.7 میلیارد بشکه ای وجود دارد. شرکت Tullow در سال 2013 فعالیت خود را آغاز کرد و به سرعت برای راه اندازی یک دکل برای حفاری بیش از 2 چاه در منطقه حوضه ریفت جنونی اقدام کرد. این شرکت عملیات مشابهی در کنیا و اوگاندا در دست اقدام دارد، آنها معتقدند ذخایر در اتیوپی تا حد زیادی بزرگترین است.

وضعیت پالایشگاه‌ها در اتیوپی

نخستین پالایشگاه اتیوپی در سال 1967 در بندر اصب در اریتره احداث شد. این پالایشگاه که توسط شوروی ساخته شد از ظرفیت تولید 500 هزار تن سوخت سالیانه برخوردار بود که بعداً به 800 هزار تن افزایش یافت. بعد از جدایی ارتیره از اتیوپی، اتیوپی تا سال 1997 از این پالایشگاه استفاده می‌کرد. از سال 1997 به بعد اتیوپی شروع به واردات محصولات نفتی پالایشی نموده است.

نیاز به محصولات نفتی و گازی در اتیوپی

در اتیوپی بخاطر رشد روز افزون جمعیت و بزرگتر شدن اقتصاد این کشور نیاز به محصولا ت نفتی رو به افزایش است. وابستگی بیشتر به نفت و گاز با توجه به اینکه زیرساخت‌های این کشور به شدت به محصولات نفتی وابسته است، روز به روز در حال افزایش است. طبق مطالعات انجام شده توسط شرکت تامین نفت اتیوپی، تقاضا برای مصرف نفت و گاز در اتیوپی تا سال 2030 به  دو برابر افزایش خواهد یافت.

مشارکت شرکت‌های خارجی در بخش نفت و گاز اتیوپی

شرکت‌های خارجی علاقه‌مند به استخراج نفت و گاز در اتیوپی باید موافقت نامه مشترک تولید نفت (PPSA) را با دولت اتیوپی به امضاء برسانند. شش ویژگی PPSA عبارتند از:

• زمان اکتشاف باید حداکثر 8 سال باشد
• زمان تولید حداکثر 25 سال است و تا 10 سال دیگر قابل تمدید است
• مالیات بر درآمد 25% می‌باشد
• سایر شرایط مالی بطور کامل قابل مذاکره است
• 100 % کل هزینه‌های عملیات قابل وصول است
• کل تسهیلات و تجهیزاتی که برای اکتشاف و تولید نفت بکار برده می‌شود، می‌تواند به صورت معاف از مالیات وارد شود. هر تجهیزاتی که مورد استفاده قرار نگرفته بصورت معاف از مالیات قابل صادرات است.

الف-نحوه مذاکره در خصوص PPSA :

برای تسریع در کار، وزارت معادن و نفت اتیوپی هنگامی‌که تنها یک شرکت علاقه‌مند به مشارکت در یک بلوک خاص باشد از شرکت‌ها درخواست نمی‌کند بر اساس پروسه رسمی مناقصات و ارائه پیشنهادات وارد بخش نفت و گاز شوند. بنابراین دو روش ممکن برای مذاکره در خصوص PPSA وجود دارد:

• طی روند یک مرحله‌ای هنگامی‌که تنها یک شرکت علاقه‌مند به مشارکت در یک بلوک نفتی خاص باشد.
• طی روندهای دیگر در صورتی که بیش از یک شرکت علاقه‌مند به مشارکت در یک بلوک خاص باشند.

ب-موافقت نامه‌های نفتی:

هر شرکتی که علاقه مند به مشارکت در عملیاتی نفتی اتیوپی به هر نحوی از جمله شناسایی و اکتشاف باشد، باید از طریق موافقت‌نامه‌های رسمی‌با وزارت معادن و نفت اتیوپی وارد شوند. قوانین اتیوپی حاکم بر فعالیت‌های نفتی بسیاری از شرایط چنین موافقت‌نامه‌هایی را قابل مذاکره نموده است. موافقت‌نامه منعقده بین شرکت و وزارت نفت و معادن اتیوپی در کنار سایر شرایط باید دارای مشخصه‌های ذیل باشند:

• مزایا و امتیازها
• الزامات ایمنی
• حفاظت از محیط زیست
• روندهای حسابداری
• تعهدات آموزشی و استخدامی
• حداقل تعهدات کاری، حداقل هزینه‌ها، واگذاری دوره‌ای مناطقی که موضوع توافق نامه هستند.
• حقوق و تعهدات شرکت
• وسعت اختیارات وزارتی در خصوصی بازرسی و کنترل عملیات
• اطلاعاتی که نیاز است در مواقعی به وزارت معادن گزارش شود
• چگونگی انتقال حقوق و تعهدات یک شرکت
• چگونگی فسخ و خاتمه توافق
• روش حل و فصل اختلافات
• وسعت مشارکت دولت در عملیات
• تنبیهات در نظر گرفته شده برای هرگونه شکستی در صورت عدم ایفای تعهدات مندرج در توافق نامه

ج- مدت زمان توافق نامه‌های نفتی:

مدت زمان توافقات نفتی بر اساس قانون ثابت است و بستگی به نوع فعالیت‌ها و اینکه بطور اختصاصی امضاء شده و یا خیر، دارد. موافقت‌نامه اختصاصی نفتی در ابتدا حداکثر برای 4 سال اعطا می‌شود و امکان تجدید برای دوبار و هرکدام به مدت 2 سال نیز وجود دارد. قراردادهای توسعه و حفاظت می‌توانند ابتدا به مدت 25 سال امضا شود و امکان تمدید برای 10 سال دیگر را نیز دارد. در خصوص برخی قراردادهای ارزیابی گاز طبیعی، حفاری چاه و مواردی از این قبیل امکان تمدید بیشتر نیز وجود دارد.

د- معافیت از تعرفه‌های گمرکی و مالیات ها:

بر اساس قوانین اتیوپی، شرکت‌هایی که در عملیات نفتی مشارکت می‌کنند، می‌توانند نفت را معاف از مالیات صادر کنند. آنها همچنین مجاز به واردات هر گونه ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز برای عملیات، بدون پرداخت تعرفه‌های گمرکی می‌باشند. اینها شامل تجهیزات نقل و انتقال همچون هواپیما، کشتی، خودرو و قطعات یدکی می‌شود. سوخت، مواد شیمیایی؛ روانکارها، انواع شیرآلات و سایر تجهیزات مورد نیاز برای عملیات نفتی، معاف از مالیات هستند و امکان صادرات دوباره آنها در صورت عدم استفاده نیز وجود دارد.