وضعیت حمل و نقل در قزاقستان

کشور قزاقستان از نظر قلمرو و وسعت سرزمینی در جایگاه نهم جهان است و در قلب اوراسیا قرار دارد و موقعیت آن بر حمل و نقل در سراسر قاره اوراسیا تأثیر می‌گذارد. دراین گزارش به اختصار وضعیت حمل و نقل در این کشور و اهم برنامه‌های در دست اجرا تبیین شده است.

قزاقستان همچون سایر مناطق آسیای مرکزی شبکه زیرساختی نسبتاً گسترده ای دارد که از دوران پیش از شوروی و شوروی به ارث رسیده است. همچنین در تقاطع چندین مسیر بین المللی جاده ای و راه آهن قرار دارد. مسیرها هم توسط دولت ها و هم در چارچوب سازمان‌های بین المللی شناسایی شده اند. بنابراین، مسیرهای جاده‌ای در توافق‌نامه‌های منطقه‌ای توسط UNESCAP و UNECE در موافقت‌نامه بین‌دولتی در مورد شبکه بزرگراه‌های آسیایی، موافقت‌نامه اروپایی در مورد شریان‌های اصلی ترافیک بین‌المللی (1975) و همچنین در چارچوب CIS، کریدور حمل‌ونقل اروپا-قفقاز- برنامه تراسیکا، اکو و همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی (CAREC) شناسایی شده‌اند. شبکه‌های ریلی بین المللی توسط توافقنامه اروپایی در مورد خطوط راه آهن اصلی بین المللی (1985)، موافقت نامه بین دولتی در مورد شبکه راه آهن ترانس آسیایی و در چارچوب سازمان همکاری راه آهن، TRACECA و ECO و اروپای غربی - ترانزیت بین المللی غرب چین مشخص می‌شوند.

در قزاقستان مسائل مربوط به سیاست و مقررات توسط کمیته حمل و نقل در وزارت صنعت و توسعه زیربنایی  مدیریت می‌شود. زمینه‌های اصلی فعالیت ها شکل گیری سیاست دولتی در زمینه حمل و نقل، ایجاد شرایط برای اطمینان از نیازهای اقتصاد کشور برای حمل و نقل، کار و خدمات، و همچنین توسعه بیشتر زیرساخت های حمل و نقل و حمل و نقل است.

از آنجایی که بخش حمل و نقل بسیار با سایر صنایع اقتصادی مرتبط است، اکثر اسناد حقوقی با سایر قوانین بخش های مختلف تلاقی دارند. اسناد اصلی در حمل و نقل عبارتند از: قانون حمل و نقل جمهوری قزاقستان، استراتژی "قزاقستان-2050"، " قوانین حمل و نقل مسافر، چمدان و بار "، " استراتژی حمل و نقل جمهوری قزاقستان". تا 2020”، "برنامه توسعه زیرساختی برای دوره 2020 تا "2025 و سایر اسناد نظارتی، استانداردها، قوانینی که در انواع مختلف وسایل و شیوه‌های حمل و نقل استفاده می‌شود.

 

مجموعه حمل و نقل قزاقستان توسط شبکه ریلی، جاده‌ها، شبکه هوایی و آبی (رودخانه و دریا) انجام میشود. زیرساخت‌های حمل‌ونقل جمهوری به ترتیب شامل شبکه راهها و راه‌آهن، آب‌های قابل کشتیرانی رودخانه‌ها، زیرساخت‌های متعدد حمل‌ونقل، ایستگاه‌ها و فرودگاه‌ها می‌گردد.

در ساختار حمل و نقل در قزاقستان، حمل و نقل ریلی رایج ترین شیوه است. راه آهن قزاقستان بخش عمده ای از گردش کالا (بیش از 70٪) و 10٪ از جریان مسافری کشور را تامین می‌کند. با این حال، حمل و نقل جاده ای به تدریج پتانسیل خود را افزایش می دهد و بیش از 20 درصد از کل گردش کالا را دراختیار دارد.

حمل و نقل قزاقستان به طور نابرابر در سراسر قلمرو این کشور توسعه یافته است و بنابراین تجزیه و تحلیل وضعیت در مناطق خاص در مقایسه با مناطق دیگر از اهمیت بالایی برخوردار است. ویژگی‌های اصلی منطقه‌ای توسعه حمل‌ونقل، تأمین ضعیف زیرساخت‌های حمل‌ونقل در مناطق روستایی و مناطق با تراکم جمعیت کم (قزاقستان غربی و مرکزی) است.

در قزاقستان 6 مسیراصلی راه آهن، 6 مسیر اصلی خودرویی و 72 کریدور هوایی وجود دارد. جایگاه ویژه ای در سیستم حمل و نقل و ارتباطات کشور از آن دو شبکه و زنجیره متصل به کریدورهای حمل و نقل بین المللی است. این محل اتصال راه آهن "دوستیک" در شرق و بندر تجاری دریایی آکتائو در غرب کشور است.

سند مفهومی اجرا شده مربوط به سیاست حمل و نقل دولتی جمهوری قزاقستان برای دوره منتهی به 2015 به عنوان هدف اصلی توسعه حمل و نقل برای افزایش کارایی حمل و نقل ترانزیتی در قلمرو جمهوری قزاقستان بوده است.

سهم شرکت های حمل و نقل در تولید ناخالص داخلی بیش از 9 درصد (1160 میلیارد تنگه) است. دربخش حمل و نقل 198 هزار نفر، از جمله 54 هزار زن مشغول به کار هستند.

 

بررسی بخش های مختلف حمل و نقلی قزاقستان

حمل و نقل ریلی

حمل و نقل ریلی اصلی ترین روش حمل و نقل در قزاقستان است. در دهه گذشته، مبانی استراتژیک برای توسعه حمل و نقل ریلی در برنامه  توسعه زیرساخت حمل و نقل جمهوری قزاقستان برای 2014-2010 و استراتژی توسعه شرکت سهامی "شرکت ملی" قزاقستان تمیر ژولی.JSC "NC KTZ" تا سال  2020 تعیین شده بود. اسناد یادشده با هدف تشکیل یک سیستم بهینه حمل و نقل ریلی، بهبود کارایی و کیفیت خدمات، به روز رسانی و نوسازی دارایی‌های ثابت این صنعت بوده است.

اولین خط راه آهن در قزاقستان در 25 اکتبر 1894 - پس از ساخت خط باریک "Pokrovskaya svoboda" (شهر امروزی انگلس، منطقه ساراتوف، فدراسیون روسیه) - اورالسک کشیده شد. 130 کیلومتر از این خط آهن از خاک قزاقستان فعلی عبور کرده است. 4 سال بعد خط باریک دیگری اوربا-آستراخان به طول 77 کیلومتر افتتاح شد که بر فراز استپ های قزاقستان ساخته شد.

پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی، توسعه حمل و نقل ریلی را می‌توان به 3 مرحله تقسیم کرد: دوره اول (1996-1992) - انطباق با پیامدهای فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و اساساً شرایط اقتصادی جدید. مرحله دوم (2001-1997) تبدیل شدن و توسعه اولین شرکت راه آهن قزاقستان "تمیر ژولی قزاقستان" بوده است که برای ساخت شاخه‌های بعدی پایه‌های لازم را ایجاد کرد . دوره سوم (از سال 2001 تا به امروز) است. در واقع، ایجاد شرکت سهامی "شرکت ملی" "قزاقستان تمیر ژولی" آغازی برای تحقق اصلاحات جدید و تبدیل حمل و نقل ریلی کشور به سازمان مدرن و بسیار مؤثر است که به طور ارگانیک در سیستم حمل و نقل قاره ای ادغام شده و قادر باشد تا حد امکان مطابق با نیازهای مشتریان در شرایط رقابت بازار توسعه یافته یابد.

 

همانطور که گفته شد باتوجه به اینکه سیستم ریلی قزاقستان در دوران اتحاد جماهیر شوروی طراحی شده است، مسیرهای ریلی بدون توجه به مرزهای بین شوروی و مطابق با نیازهای برنامه ریزی شوروی طراحی شدند. این امر باعث ایجاد ناهنجاری‌هایی مانند مسیر اورالسک به آکتوبه شده است که اکنون بخشی از آن از خاک روسیه می‌گذرد. بدان معنی است که مسیرها ممکن است با نیازهای امروزی قزاقستان مطابقت نداشته باشند.

مطابق با بررسی‌های انجام شده، شاخص های ریلی قزاقستان در مقایسه با کشورهای اتحادیه اروپا از سوئد و اسپانیا عقب تر است، اما از سطح سایر کشورهای توسعه یافته اروپایی بیشتر است. بر این اساس، شاخص های قزاقستان چندین برابر کشورهای آسیایی است. شاخص های نسبتاً پایین کشورهای آسیایی توسط دو عامل شکل می‌گیرد: توسعه ضعیف راه آهن در بسیاری از کشورها، و همچنین تراکم بالای جمعیت (ژاپن-340، هند-360 نفر در کیلومتر مربع). بنابراین، از نظر تراکم سرانه شبکه راه آهن، قزاقستان به خوبی در هر دو منطقه اروپایی و آسیایی قرار می‌گیرد. با این حال، وضعیت شبکه‌های راه آهن در قزاقستان با استهلاک فیزیکی همراه بوده و به میزان بیش از 60٪ است. همچنین کیفیت تعمیر و نگهداری تجهیزات راه آهن ضعیف است.

در آخرین مرحله توسعه خطوط ریلی، طی پنج سال منتهی به2020 ، 1376 کیلومتر راه آهن جدید با هدف افزایش پتانسیل ترانزیتی و بهینه سازی حمل و نقل داخلی به بهره برداری رسیده است. در عین حال، در طول سال‌های اجرای برنامه "نورلی ژول، اقدامات حمایتی دولت برای به‌روزرسانی انبارهای ریلی راه‌آهن ایجاد شده است که بر اساس آن 1 تریلیون و 314 میلیارد تنگه سرمایه‌گذاری بودجه اختصاص یافته است. دراین مدت 581 دستگاه واگن مسافری و 20 هزار دستگاه واگن باری، حدود 130 دستگاه خودروی نورد کششی (58 دستگاه لکوموتیو برقی و 72 دستگاه لکوموتیو دیزلی) خریداری شد.

 

حمل و نقل جاده ای

حمل و نقل جاده ای در قزاقستان در دهه گذشته از اهمیت اقتصادی برخوردار بوده است و پس از حمل و نقل ریلی در جایگاه دوم قرار گرفته است. مزیت حمل و نقل جاده ای تقریباً 6 برابر تراکم جاده‌ها (بیش از 30 کیلومتر در 1000 کیلومتر مربع از خاک) در مقایسه با راه آهن است. کمبود واگن در بخش راه‌آهن موجب شده است حمل و نقل جاده‌ای رونق بگیرد و تقاضا برای خدمات این بخش افزایش یابد.

حمل و نقل جاده ای سهم قابل توجهی از ترافیک بار (20.8٪ در سال 2010 در مقایسه با 10٪ در دهه 90) و بیش از 90٪ از ترافیک مسافر را به خود اختصاص داد. در سال 2017 سهم گردش کالای حمل شده از طریق جاده‌ها به 32 درصد افزایش یافت. جاده‌ها و وسایل نقلیه مورد استفاده در آنها برای بسیاری از مناطق قزاقستان تنها راه‌های حمل و نقل هستند.

طول کل شبکه راههای قزاقستان 97 هزار کیلومتر شامل 23.4 هزار کیلومتر جاده‌های فرعی، 73.6 هزار کیلومتر متعلق به شبکه محلی است. جاده‌هایی با سطح سخت تنها 32.8 درصد از کل شبکه راه‌ها را تشکیل می دهند.یکی از محورهای اصلی برنامه زیرساختها مربوط به توسعه راه‌ها است. اگر در دوره قبل تا سال 2015، پروژه اصلی در شبکه جمهوری، کریدور ترانزیتی اروپای غربی-غرب چین بود و به طور متوسط سالانه 2000 کیلومتر بازسازی انجام می‌شد، از سال 2015 تا 2019، 6.8 هزار کیلومتر زیر پوشش قرار گرفت.

استراتژی حمل و نقل قزاقستان برای افزایش حجم ترانزیت از طریق جاده قزاقستان از 9.4 به 32.2 میلیون تن کالا برنامه ریزی شده است.  هدف اصلی تدوین شده در استراتژی، ادغام سیستم حمل و نقل قزاقستان در یک شبکه حمل و نقل جهانی با افزایش سطح توسعه زیرساخت های حمل و نقل بر اساس معابر اصلی، مسیرها و شبکه‌های ضروری در شرق-غرب و شمال و جنوب کشور است.

در سال 2018، کار ساخت و نوسازی در 4.4 هزار کیلومتر انجام شد. در مقطع 2014 تا 2019، 3 هزار کیلومتر جاده جمهوری ساخته و بازسازی شد. برای تکمیل شبکه راهها 3.8 هزار کیلومتر در سال 2020 و 2021 پیش بینی شد. همچنین در چارچوب برنامه 5 ساله 10 هزار کیلومتر از طریق شبکه جمهوری مرمت شده است. به منظور افزایش پتانسیل ترانزیتی، کار سیستماتیک برای توسعه کریدورهای بین المللی به طور مداوم در حال انجام است. درسالهای اخیر همچنین توجه ویژه ای به شبکه راه‌های محلی شده است. در طول 5 سال منتهی به پایان 2019 حدود 590 میلیارد تنگه برای توسعه راه‌های با اهمیت منطقه ای و منطقه ای اختصاص یافته و 15000 کیلومتر راه مرمت شده است.

در سال 2013 اولین جاده عوارضی نورسلطان - شوچینسک به طول 211 کیلومتر راه اندازی شد که سالانه بیش از 1 میلیارد تنگه جمع آوری می‌شود که هزینه نگهداری آن را پوشش می دهد. در حال حاضر طول جاده‌های عوارضی به 682 کیلومتر (نور سلطان – شوچینسک (211 کیلومتر)، نورسلطان – تمیرتاو (134 کیلومتر)، آلماتی – کاپشاگای (42 کیلومتر)، آلماتی – خورگوس (295 کیلومتر) افزایش یافته است و هزینه‌های سالانه بیش از 4 میلیارد تنگه را تشکیل می دهد که امکان صرفه جویی در بودجه برای تعمیر و نگهداری این جاده‌ها را فراهم می‌کند.

حمل و نقل هوایی

قزاقستان دارای موقعیت درون قاره ای است و به توسعه فعال حمل و نقل هوایی نیاز دارد. شرکت های هواپیمایی قزاقستان حداقل در قلمرو 18 کشور خارجی پرواز دارند. 25 شرکت هواپیمایی خارجی از 19 کشور در قزاقستان وجود دارد که به طور منظم پروازهای مسافری را انجام می دهند. در زمینه پروازهای داخلی پروازهای منظم در 40 مسیر انجام می‌شود.

رشد ترافیک ترانزیت هواپیما از طریق حریم هوایی قزاقستان برای دوره 2010-2005 بیش از 10٪ در سال بود. درآمد حاصل از حمل و نقل هوایی ترانزیت طی 10 سال (2015-2005) 16.6 میلیارد تنگه (معادل 38 میلیون دلار) بوده است. 

در حوزه هوانوردی غیرنظامی نیز بر اساس نتایج برنامه پنج ساله 2015 تا 2019 تعداد مسافران خدمات رسانی در فرودگاه‌های داخلی به 16.2 میلیون نفر افزایش یافت و 8.1 میلیون مسافر جابجا شد که 47 درصد بیشتر از سال 2014 (سال قبل ازآغاز برنامه) بوده است. ، ناوگان خطوط هوایی داخلی رشد یافته و تجدید سازمان شده است. تعداد 78 هواپیما  به ثبت رسیدند و خطوط اصلی هواپیمایی قزاقستان 22 هواپیما به ناوگان خود افزودند.

از سال 2015 تا سال 2020 کار بر روی توسعه زیرساخت های زمینی فرودگاه‌های قزاقستان ادامه یافت که مجموع سرمایه گذاری در آن تقریباً 128 میلیارد تنگه( 295 میلیون دلار) بود. در چارچوب اولین برنامه "نورلی ژول، ترمینال های فرودگاه‌های پتروپولوفسک، طراز و سمی نیز بازسازی شدند. بازسازی و نوسازی باند فرودگاه‌های آلماتی، پتروپاولوفسک، تاراز، اورالسک و سمی انجام شد. درسال 2019 بازسازی باند فرودگاه کوستانای و بالخاش انجام شد. تلاشها برای افزایش تعداد پروازهای بین المللی در حال انجام است. امروز قزاقستان با 26 کشور خارجی در 99 مسیر بین المللی ارتباط هوایی دارد. از سال 2017، رژیم "آسمان‌های باز" در شهر نورسلطان معرفی شده است. طی 3 سال، قزاقستان و شرکت های هواپیمایی خارجی 19 مسیر جدید از جمله به توکیو، ورشو، بوداپست، هلسینکی و غیره باز کردند. تعداد پروازهای مسیرهای موجود به لندن، مسکو، پکن، استانبول در حال افزایش است. شرکت‌های هواپیمایی قزاق در حال برنامه‌ریزی برای باز کردن پروازها به شهرهای بزرگی مانند شانگهای ، سنگاپور و نیویورک  هستند. البته بحران کووید 19 تحقق این هدف را قدری به تعویق انداخته است.

 

حمل و نقل آبی

در قزاقستان، به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی، حمل و نقل آبی تا همین اواخر نقش ناچیزی در اقتصاد داشت. دلیل اصلی محدود بودن دامنه فعالیت آن بر مبنای سرزمینی و فصلی بودن کار بود. به این دلایل و سایر دلایل اقتصادی، حمل و نقل در آبهای رودخانه ای داخلی به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، در سیاست حمل و نقل دارای اولویت نبوده و سهم کمی در ساختار خدمات حمل و نقل دارد.

در حال حاضر از میان شناورهای دریایی و رودخانه ای در قزاقستان 74 فروند آن مسافری (6.6 درصد) هستند. از این تعداد 48 شناور برای ناوبری متوسط در نظر گرفته شده اند. میانگین سنی کشتی‌های مسافربری بیش از 25 سال نیست. حمل و نقل سوخت و محموله‌های مسافری توسط مالکان کشتی خصوصی با 530 فروند شناور در انواع مختلف انجام می‌شود. یکی از مشکلات مهم صنعت حمل و نقل رودخانه ای فرسودگی ناوگان فنی است که به 85 درصد می رسد. کار بر روی به روز رسانی و نوسازی مرحله به مرحله آن در حال انجام است.

حمل و نقل بار از طریق رودخانه در قزاقستان در چندین منطقه انجام می‌شود. در منطقه پاولودار در زمینه حمل و نقل رودخانه ای، شرکت بندر رودخانه پاولودار فعالیت می‌کند که خدمات استخراج و حمل شن و ماسه رودخانه را به اهداف ساختمانی منطقه ارائه می دهد و همچنین در حمل و نقل محموله‌های ترانزیتی مشارکت می‌کند. ناوگان متشکل از قایق های یدک کش، کشتی‌های باری خشک و فله بر است.

بندرگاه آکتائو

در حوزه حمل و نقل دریایی، در نتیجه اجرای برنامه دولتی نورلی ژول، ظرفیت هاب حمل و نقل آکتائو از 17 میلیون تن به 27 میلیون تن افزایش یافت. سهم از کل گردش کالا در دریای خزر از 21 درصد به 30 درصد افزایش یافته است. در عین حال، در مقایسه با سال 2014، امروز حجم حمل و نقل محموله‌های خشک و کشتی از طریق بنادر دریایی آکتائو و کوریک تقریباً سه برابر شده است. در چارچوب برنامه ایالتی نورلی ژول، 3 ترمینال جدید بار خشک در بندر آکتائو با ظرفیت 3 میلیون تن و یک مجتمع کشتی در بندر کوریک با ظرفیت 6 میلیون تن و داخلی ساخته شده است. ناوگان بازرگانی با 4 فروند کشتی بار خشک با ظرفیت حمل 5 و 7 هزار تن تکمیل شد و حجم حمل و نقل بار در آبراه‌های داخلی از زمان شروع برنامه نورلی ژول 86 درصد یا از 750 هزار تن به 1.4 میلیون تن افزایش یافته است حدود 329 میلیارد تنگه در توسعه زیرساخت های حمل و نقل و لجستیک در نقاط کلیدی توزیع، سرمایه گذاری شده است.

 

ارزیابی برنامه‌های اجرا شده از 2014تا 2019

در ارزیابی اجرای برنامه توسعه زیرساخت ایالت نورلی ژول در سال های 2019-2015 و نحوه اجرای برنامه توسعه زیرساختهای حمل و نقل  برای سال های 2025-2020 در اواخر سال 2019 از سوی دولت قزاقستان، به گفته مقامهای دولتی این کشور طی دوره 5 ساله گذشته حدود 5 تریلیون و 800 میلیارد تنگه( بیش از 13 میلیارددلار) برای توسعه صنعت حمل و نقل سرمایه گذاری شده است. در بخش حمل و نقل، بیشترین حجم سرمایه گذاری در پروژه‌های جاده ای و ریلی - به ترتیب 37٪ و 40٪ خواهد بود.

به طور کلی، 3 هزار کیلومتر جاده جمهوری ساخته و بازسازی شد، از جمله تکمیل کامل کریدور حمل و نقل بین المللی غرب اروپا - غرب چین، و همچنین بخش های نورسلطان - کاراگاندا، آلماتی - تالدیکورگان، کوکشتاو - پتروپاولوفسک، آکتائو - بینو. ، اورالسک - کامنکا ، کنارگذر کوردای ، بینو - آکژگیت - مرز ازبکستان. 1.4 هزار کیلومتر راه‌آهن جدید راه‌اندازی شد: ژزکازگان - بینو (1040 کیلومتر)، آرکالیک - شوبارکل (214 کیلومتر)، برژاکتی - یرسای (14 کیلومتر) و مسیر دوم در بخش آلماتی - شو (111 کیلومتر)، 6 باند در فرودگاه‌های اورالسک، پتروپولوفسک، آلماتی، سمی، کوستانای، بلخاش مدرن سازی شدند. جغرافیای پروازها به طور قابل توجهی گسترش یافته و به 99 مسیر هوایی بین المللی رسیده است.

باتوجه به سرمایه‌گذاری‌های کلان، در مقایسه با سال 2014، سهم حمل‌ونقل در تولید ناخالص داخلی از 7.9 درصد به 8.3 درصد در سال 2019 افزایش یافت و بیش از 400 هزار کارگر در پروژه‌های این بخش مشغول به کار شده‌اند. مجموع ترانزیت کانتینرها با رشد 3 برابری از 271 هزار به 825 هزار کانتینر بیست فوتی توام بود و درآمد ترانزیت با رشد 4.3 برابری از 180 میلیارد به 782.4 میلیارد تنگه( نزدیک به 2 میلیارددلار) بوده است. حجم حمل و نقل بار ترانزیت یک و نیم برابر افزایش یافت و از 1 میلیون و 300 هزار تن به 1 میلیون و 800 هزار تن رسید. تعداد مسافران ترانزیتی 4 برابر شد و تا اواخر سال 2019 به حدود یک میلیون مسافر ترانزیتی رسید.

رشد ترافیک ترانزیتی از طریق خاک قزاقستان از سال 2014 تا سال 2020 به میزان 12 درصد افزایش یافت و از 17 میلیون تن به 20 میلیون تن افزایش یافت. حجم ترانزیت کانتینری از طریق قزاقستان طی این مدت از 271 هزار به 825 هزار کانتینر  سه برابر شده است و حجم ترانزیت واگن ریلی با 12 درصد افزایش از 16 میلیون تن در سال 2014 به 18 میلیون تن در اواخرسال 2019 رسیده است.

برای دوره منتهی به 2025توسعه خطوط هوایی کوچک، ساخت 16 فرودگاه برنامه ریزی شده است. برای توسعه حمل و نقل آبی(دریایی)، خرید 48 دستگاه کشتی شامل 6 ناوگان تجاری و تعمیرات اساسی برنامه ریزی شده است. به منظور رسیدن به استاندارد ملی در حوزه حمل و نقل جاده ای، ساخت و نوسازی حدود 133 پایانه اتوبوس و ایستگاه خدمات مسافری در نظر گرفته شده است. اجرای برنامه جدیداستانی نورلی ژول باعث ایجاد 551 هزار شغل، از جمله 48.5 هزار شغل دائمی و 502.2 هزار شغل موقت خواهد شد. برنامه جدید استانی نورلی ژول شامل تمام جنبه‌های توسعه بیشتر در صنعت حمل و نقل و لجستیک است.