صربستان؛ قطب انرژی اروپا در آینده

نشریه وال استریت اینترنشنال در تاریخ 7 جولای 2021 مقاله ای با عنوان « صربستان بعنوان هاب آینده انرژی اروپا » منتشر نمود که برگردان بخش هایی از آن به شرح زیر ارائه می گردد.

بر اساس این واقعیت که سه کریدور انرژی اتحادیه اروپا از منطقه بالکان غربی عبور می‌کنند، امروزه بالکان به عنوان یک قطب انرژی بالقوه، اهمیت ویژه ای یافته است. در کنار اهمیت اتصال برق مرکز - جنوب - شرق و اتصالات گازی شمال - جنوب و تامین نفت، انتظار می‌رود که به زودی بالکان غربی نه تنها یک پل ژئوپلیتیک، بلکه یک پل انرژی مهم برای اتصال اروپا به مناطق وسیع‌تر خاورمیانه و قفقاز و خاورمیانه باشد.

به سمت هاب گاز بالکان

از منظر منطقه‌ای، پنج پروژه خط لوله گاز وجود دارد که از اهمیت استثنایی برخوردار هستند. اینها خطوط لوله گاز «TANAP»، «TAP»، «IAP»، «ترک استریم» و همچنین پروژه پایانه LNG شناور در جزیره کرک (Krk) هستند. اهمیت خط لوله فرا آناتولی (Trans-Anatolian) به این دلیل است که از مرز یونان و ترکیه به خط لوله فرا آدریاتیک (Trans-Adriatic) متصل می‌شود که گاز آذربایجان را از طریق یونان ، آلبانی و دریای آدریاتیک به جنوب ایتالیا منتقل می‌کند، جایی که به شبکه گاز آنجا وصل می‌شود. «TAP» برای آلبانی اهمیت ویژه‌ای دارد و به موقعیت ژئواستراتژیک آن در این منطقه می‌افزاید. علاوه بر این، به عنوان بخشی از کریدور راهبردی گاز جنوبی، می‌تواند به طور بالقوه وابستگی گازی از فدراسیون روسیه را کاهش دهد و نیاز کشورها به ایجاد زیرساخت‌های گازی فرامرزی را برآورده نماید، که به ویژه به صربستان و مقدونیه شمالی مرتبط است.

با این حال، «ترک استریم» (Turk Stream) که می‌تواند به عنوان پاسخ روسیه به کریدور گاز جنوبی تلقی شود، می‌تواند از منظر تنوع نیز برای منطقه مهم باشد. به ویژه مسیر دوم این خط لوله دوقلو که از ترکیه به سمت بازارهای اروپای جنوبی و اروپای مرکزی امتداد دارد. (از طریق بلغارستان - صربستان - مجارستان، تا اتریش می‌گذرد). در مورد خط لوله آدریاتیک‌آیونی (Ionian Adriatic Pipeline)، بدون توجه به برخی ادعاها مبنی بر عدم توجیه کافی، در ترکیب با پایانه LNG در جزیره کرک، برای توسعه منطقه بسیار مهم تلقی می‌شود.

مدیترانه شرقی و بالکان غربی در فضای رقابت بین‌المللی

روسیه، دومین تولید کننده گاز خشک و سومین تولیدکننده بزرگ سوخت مایع، در گزینه‌های استراتژیک خود تشدید همکاری انرژی با اتحادیه اروپا از طریق بالکان غربی را در نظر دارد که تضمین‌کننده افزایش همکاری سیاسی با آن و افزایش درآمد در یک محیط پایدار است. برای  شرکت گازپروم روسیه، بازار اروپایی نسبت به آسیایی مزیت دارد، عمدتاً به این دلیل که اروپا بازاری متنوع با مشتریان فراوان ارائه می‌دهد. گازپروم قبلاً چندین قرارداد با خریداران اروپایی امضا کرده است که تا سال 2035 ادامه می‌یابد.

با این وجود، به اصطلاح هاب بالکان غربی باید به اتحادیه اروپا کمک نماید تا از طریق تنوع بخشی، به امنیت انرژی برسد. اروپایی‌ها از طرح‌های ایجاد تنوع تامین انرژی حمایت می‌کنند اما تاکنون هیچ جایگزینی نداشته که وابستگی انرژی آن به روسیه را کاهش دهد.

افزایش جریان گاز از نروژ و الجزایر با توجه به تقاضای فزاینده اتحادیه اروپا، انرژی پاک وابسته به نفت را در اولویت قرار می‌دهد. علاوه بر این، با توجه به اینکه ذخایر مدیترانه شرقی می‌تواند مکمل سیستم عرضه گسترده‌تر انرژی برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا باشد، این منطقه به عنوان یکی از اصلی‌ترین زمینه‌های مورد علاقه و رقابت در بهره‌برداری و انتقال انرژی در سطح جهانی، برای بالکان ارزش افزوده‌ داشته است. با این حال، تحولات در صفحه شطرنج انرژی جهانی سریع است و بسیاری از بازیگران با پیامدهای بسیاری از جمله برای انطباق با شرایط متغیر، لغو یا دادن جای خود به دیگران مواجه هستند.

از این رو، در آغاز سال 2021، تغییرات قابل‌توجهی در بازار گاز در جنوب شرقی اروپا رخ داد. پس از اعلام 29 دسامبر 2020 رئیس جمهور صربستان مبنی بر اینکه گاز طبیعی روسیه از طریق خط لوله بالکان استریم جریان می‌یابد و به روسیه اجازه می‌دهد تا با گسترش خط لوله ترک استریم به اروپای مرکزی گاز برساند، صربستان این امکان را یافته تا موقعیت خود را در زمینه انرژی در صفحه شطرنج اروپای جنوب شرقی تقویت نماید. اگرچه واشنگتن از صربستان خواسته است تا منابع انرژی خود را تنوع بخشد و از محموله‌های گاز مایع آمریکا استفاده نماید (که معمولاً گران‌تر هستند)، اما صربستان که تاکنون گاز روسیه را از طریق مجارستان و اوکراین دریافت کرده است، با نادیده گرفتن درخواست‌های آمریکا برای کاهش وابستگی خود به منابع انرژی روسیه، رسماً یک خط گاز جدید راه اندازی نموده که گاز روسیه را از طریق بلغارستان و ترکیه به این کشور بالکان می‌رساند.

در همین حال، اتحادیه اروپا و بالکان غربی (WB) قادر خواهند بود مسیرهای گاز را با دور زدن اوکراین که هنوز ناپایدار است، تنوع بخشند. با دور زدن مناطق آشفته اتحاد جماهیر شوروی سابق (FSU)، بالکان استریم اهرم‌های بیشتری را در کیِف و مینسک به مسکو می‌دهد. با این حال، چند ساعت قبل از آن، گازرسانی به بلغارستان از آذربایجان از طریق خط لوله جدید آدریاتیک TAP آغاز شد.

رویداد مضاعف، راه‌اندازی ترمینال جدید گاز LNG شناور در نزدیکی جزیره کرک کرواسی بود. LPG آمریکا با تانکر به آنجا رسید و سپس به شبکه کرواسی که به شبکه اروپایی متصل است هدایت شد. با این اقدام، کرواسی نه تنها وابستگی خود به گاز روسیه را تقریباً از بین می‌برد، بلکه به یکی از صادرکنندگان اصلی LNG به مجارستان و اوکراین تبدیل می‌گردد؛

علاوه بر این، یک ماه بعد، صربستان به همراه قبرس، یونان، اسرائیل، بلغارستان و مجارستان در بیانیه مشترکی که توسط وزرای انرژی آن‌ها صادر شد، با هدف افزایش همکاری انرژی، حمایت خود را از پروژه خط لوله «East Med» اعلام کردند؛ یکی از گزینه‌های مناسب و استراتژیک برای افزایش امنیت عرضه گاز برای مناطق جنوب شرقی اروپا، اروپای مرکزی و مدیترانه مرکزی از جمله ایتالیا.

نباید نادیده گرفت که قبلاً در سال 2018، صربستان به عنوان جایگزین ایتالیا برای پروژه« East Med» مورد بحث قرار گرفته است. مسیری جایگزین برای خط لوله گاز طبیعی 5 میلیارد یورویی شرق مدیترانه، که برای انتقال ذخایر گاز طبیعی جنوب شرقی مدیترانه به اتحادیه اروپا از طریق یونان برنامه‌ریزی شده است، در نشستی با حضور پنج کشور، در تسالونیکی در آخرین نشست میان مقامات پیشرو انرژی، با حضور نمایندگان یونان، اسرائیل، بلغارستان، صربستان و ایالات‌متحده مورد بحث قرار گرفت. علاوه بر این، با انتشار مناقصه انتخاب پیمانکار برای خط لوله گاز « Niš-Dimitrovgrad»، اتحادیه اروپا و صربستان در حال پیشبرد یک پروژه زیرساختی جدید هستند.

کانکتور گاز جدید، شهر نیش در صربستان را به صوفیه پایتخت بلغارستان متصل خواهد کرد و این امکان را برای صربستان فراهم می‌آورد تا از ترمینال LNG در یونان و همچنین از خطوط لوله گاز TAP و TANAP  که بخشی از کریدور گاز جنوبی هستند، به گاز طبیعی دسترسی پیدا کند. برای خط لوله گاز نیش-صوفیه مبلغ 49.6 میلیون یورو اعطا می‌شود، پولی که صربستان مجبور نیست به اتحادیه اروپا بازپرداخت نماید. علاوه بر این، این پروژه از طریق وام بانک سرمایه‌گذاری اروپا (EIB)، و بانک اتحادیه اروپا، با مبلغ 25 میلیون یورو تامین می‌شود.

نهایی شدن خط لوله گاز برای آغاز سال 2023 برنامه‌ریزی شده است. خط لوله جدید گاز «نیش-صوفیه» تنوع منابع انرژی در صربستان و منطقه بالکان غربی را تقویت خواهد کرد و وابستگی به یک تامین‌کننده غالب را کاهش می‌دهد. این خط لوله همچنین دسترسی آسان به گاز برای شهروندان و کسب‌و‌کارها در سه شهر صربستان شامل «Bela Palanka»، «Pirot»، و «Dimitrovgrad» که قبلاً به گاز دسترسی نداشتند را فراهم می‌نماید. به گفته معاون نخست وزیر جمهوری صربستان و وزیر معدن و انرژی، خانم دکتر زورانا میخایلوویچ، اتصال گاز نیش-دیمیتروگراد یک پروژه بسیار مهم است که نه تنها تنوع مسیرهای گازی را تضمین می‌کند، بلکه تنوع تامین‌کنندگان را نیز ممکن می‌سازد، که به امنیت انرژی بیشتر برای صربستان و منطقه کمک خواهد کرد.

صربستان به عنوان کریدور انرژی جدید

تلاش‌های اتحادیه اروپا برای متمایز کردن منابع تامین، باید در درجه اول در پرتو حل معضل امنیت انرژی مورد توجه قرار گیرد. در مورد صربستان، اهمیت مسائل سیاست انرژی بین‌المللی در قرن بیست و یکم اولویت بالایی برای این کشور تلقی می‌شود. در هجدهمین شورای وزیران، صربستان ریاست جامعه انرژی را از مونته‌نگرو به دست گرفت و تمایل خود را برای ایجاد انگیزه جدید به توسعه یا بهتر بگوییم تغییر بخش انرژی در منطقه ابراز کرد. صربستان در دوران ریاست خود (01/01/2021 تا 31/12/2021)، از کربن‌زدایی بخش انرژی به سمت خنثی‌سازی کامل در سال 2050، از جمله جنبه‌های مربوط به بهره‌وری انرژی و استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر، ایجاد بازار مشترک در این زمینه‌ها، برق و گاز طبیعی، ایجاد ذخایر ضروری نفت خام و فرآورده‌های نفتی و توسعه زیرساخت‌های انرژی، حمایت خواهد کرد.

در منطقه اروپای جنوب شرقی و بالکان غربی، بدیهی است که صربستان این فرصت را به دست آورد تا به عنوان دروازه و قطب ترانزیت انرژی تبدیل شود. در این راستا، با در نظر گرفتن آخرین تحولات مدیترانه شرقی و به ویژه وضعیت یونان، باید اهمیت همکاری انرژی با کشورهای مدیترانه شرقی مورد بررسی قرار گیرد. تنها به عنوان نمونه‌ای از فرصت‌های پیش‌رو، امکانات پروژه اتصال بین مقدونیه شمالی - یونان که تامین مقادیر اضافی گاز طبیعی از یونان و سایر منابعی که از طریق یونان در دسترس خواهند بود، اتصال مستقیم به ترمینال LNG موجود«Revithoussa» و ترانزیت مقادیر اضافی گاز طبیعی در نظر گرفته شده برای صربستان باید ذکر شود.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته مربوط به امنیت انرژی از سوی کارشناسان برجسته، معماری جدید امنیتی و هندسه جنوب شرقی اروپا، بر چند فرآیند ژئوپلیتیک مهم از جمله تمایل آلمان برای تبدیل‌شدن به محرک اصلی ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک در راستای ادامه پیشروی ناتو به سوی مرزهای روسیه تأکید می‌نماید. علاوه بر این، در صورت تحقق این اهداف امنیت انرژی و گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی آلمان به منطقه محور«Danube-Morava-Vardar»، تخمین زده می‌شود که این کشور با همکاری دیگر کشورها از جمله روسیه، بتواند به اجرای کریدور انرژی (از نوع جریان جنوبی) روسیه، ایران و آلمان ادامه دهد. مقاصد اقتصادی و مالی بیشتر آلمان (ایجاد پیوند آتی بین روتردام و بازار نقطه‌ای هیدروکربن دریای اژه) به عنوان یک موضوع بسیار مهم برای آلمان در حال ظهور (و همچنین برای احتمال افزایش امنیت انرژی اروپا) در نظر گرفته شده است. اگرچه مفروضات بیان شده می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که واشنگتن بازی ژئوپلیتیکی در این منطقه را باخته است، اما علاوه بر پیش‌بینی دخالت چین با استفاده از آن به عنوان بخشی از «جاده ابریشم جدید»، آخرین تحولات مربوط به امنیت انرژی بالکان و به ویژه صربستان را نباید نادیده گرفت.

منبع:

https://wsimag.com/economy-and-politics/66311-serbia-as-a-future-european-energy-hub