نگاهی به جنگل داری در اروگوئه و تجارت خارجی چوب

مباحث جنگل داری، اراضی و مناطق مستعد در حوزه‌های مربوطه در این کشور با بیش از یک قرن سابقه از جمله موضوعاتی است که در این گزارش به آنها پرداخته شده است.

بحث جنگل زایی در اروگوئه در سال های اخیر با توجه به فعالیت گسترده این کشور در عرصه تولید خمیر چوب و سلولز اهمیت به سزایی یافته است، چرا که از جمله فعالیت های مهم این کشور به بحث تجاری سازی سلولز معطوف است. دلیل این موضوع نیز ناشی از درآمدزایی بیش از پیش این محصول طی سالهای گذشته برای کشور بوده است. بر اساس آمارهای اخذ شده از دو منبع: آژانس توسعه تجارت و سرمایه گذاری اروگوئه (موسوم به اروگوئه 21) و مرکز تجارت جهانی (ITC)، پیش بینی می‌شود که محصول سلولز طی دو تا سه سال آینده در ردیف نخست اقلام صادراتی اروگوئه قرار می‌گیرد. اختلاف اندکی در آمارهای ارائه شده از سوی این دو منبع تا پایان سال 2019 وجود دارد. اما از آنجایی که بخش اعظمی از صادرات و واردات چوب اروگوئه به گروه کشورهای موسوم به NES اختصاص می یابد، لذا در این گزارش لاجرم صادرات و واردات چوب و سلولز بطور گسترده در سطح جهانی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. شایان ذکر است که حجم و یا ارزش صادرات و واردات چوب به و یا از گروه کشورهای مذکور (NES) در آمارهای کلی مندرج در منابع مذکور سرجمع نشده و جداگانه محاسبه شده اند. به عبارت دیگر در سال 2020 صادرات چوب اروگوئه (گروه کالایی 44) 905 میلیون دلار درج شده است که این رقم فاقد 479 میلیون دلاری است که این کشور به گروه کشورهای NES صادر کرده است. همچنین باید خاطرنشان نمود که آمار ارئه شده از سوی مرکز تجارت جهانی در ارتباط با صادرات و واردات صرفاً در سال 2020 با آمارهای داخلی اروگوئه تفاوت دارد که از جمله دلایل آن را می‌توان بروز بیماری همه گیر کرونا و بحران‌های اقتصادی و تجاری مربوطه دانست که همراه با سایر عوامل سبب گردیده تا جمع آوری و یا ارسال اطلاعات و داده‌های مرتبط با مبادلات تجاری (آنگونه که صورت گرفته اند) از سوی گمرکات به اصلی ترین مراکز آماری یا با تأخیر صورت گیرد و یا دستخوش تغییرات گردد.

جنگل داری در اروگوئه

صنعت جنگداری در اروگوئه از جمله بخش های اقتصادی بسیار مهم در این کشور به حساب می آید که تابع شرایط و ویژگی‌های مهم با ارزش افزوده از جمله تولید چوب و بهره برداری از جنگل ها و محصولات مربوطه است. قانون جنگلداری اروگوئه (به شماره 15939) اواخر 1987 به تصویب رسید و از آن تاریخ به بعد فعالیت های مرتبط با جنگل بطور قابل ملاحظه توسعه یافت. دولت اروگوئه از سال 1988 تا اکتبر 2005 به فعالیت های جنگلداری در کشور، یارانه تخصیص می داد، موضوعی که باعث شد طی سالهای اخیر زیرساخت های مربوط به این صنعت همچنان مستحکم باقی بماند و زمینه برای فعالیت های جدید و تولید محصولات فراهم آید که ارزش افزوده آنها از چوب خالص به مراتب بالاتر هستند. فعالیت جنگل داری در اروگوئه در مجموع تقریباً 20 درصد از تولید ناخالص داخلی اروگوئه را تشکیل داده و باعث اشتغال زایی ده‌ها هزار نفر در این کشور شده است.

واحد جنگل داری در وزارت دامداری کشاورزی و شیلات اروگوئه، مسئولیت اجرای سیاستهای جنگل داری این کشور را برعهده دارد. از مجموع تقریباً 18 میلیون هکتار وسعت اروگوئه، حدود 3.5 میلیون هکتار دارای قابلیت ایجاد اراضی جنگلی هستند که 1.5 میلیون هکتار آن تاکنون مورد بهره برداری قرار گرفته اند. در گذشته 70 درصد این اراضی را اکالیپتوس و 30 درصد آنها را درخت کاج تشکیل می داد اما هم اکنون 80 درصد درختان آن اکالیپتوس هستند، چرا که این درخت رشد فوق العاده ای داشته و طی یک سال تا 3 متر رشد می‌کند. (براساس برآوردهای اقتصادی، کشت درختان اکالیپتوس در یک هکتار زمین در اروگوئه بین 9500 تا 15000 یورو سرمایه گذاری نیاز دارد.) شایان ذکر است جنگل های طبیعی نیز در اروگوئه 850 هزار هکتار از وسعت کل این کشور را تشکیل می دهند.

بطور حتم، جنگل زایی در اروگوئه دارای مزیت های رقابتی است که از آن جمله می‌توان به بهره مندی این کشور از اراضی مناسب و نظام های زیست محیطی موجود اشاره کرد. به علاوه اجرای سیاست های تشویقی در بخش جنگل داری (از جمله اعطای معافیت های مالیاتی و دسترسی به خطوط ویژه اعتباری برای فعالان در این بخش) از جمله ویژگی‌های رونق جنگل داری است. عوامل خارجی دیگری مانند رشد قابل ملاحظه تقاضا برای خرید چوب و کاغذ در بازارهای بین المللی؛ وجود جنگل های استوایی و ضرورت نگهداری از آنها؛ بحران انرژی و گرایش روزافزون به انرژی‌های سبز (بایومس ها) برای تولید انرژی، گسترش استفاده از انرژی‌های پاک از سوی کشورهای اروپایی از جمله موارد تأثیر گذار در صنعت جنگل داری اروگوئه به حساب می آیند.

بخش جنگل داری اروگوئه با توجه به ویژگی‌های خاک، تراکم جنگل و کیفیت چوب، به چهار ناحیه مختلف از جمله ناحیه جنگلی شمال؛ ناحیه مرکز و شرق؛ ناحیه ساحلی غرب؛ و منطقه جنوب و جنوب شرق، تقسیم بندی می‌گردد.

• ناحیه شمال: دارای بیشترین سطح بارندگی بوده و با داشتن اراضی شنی عمیق، حاصلخیزی بیشتری در مقایسه با سایر نواحی دارد. فاصله متوسط این منطقه تا مونته ویدئو پایتخت اروگوئه 500 کیلومتر و تا نزدیک ترین آبراهی که در آن کارخانه چوب وجود دارد (فری بنتوس) حدود 400 کیلومتر است.
• ناحیه مرکز و شرق: اراضی جنگلی در این ناحیه به طور متوسط در حدود 120 کیلومتری بندر فری بنتوس قرار دارند، لذا دسترسی این منطقه به مسیرهای قابل عبور و بهره مندی آن از طرح احداث راه آهن باعث رونق بیش از پیش فعالیت ها در زمینه چوب و صنایع مربوطه شده اند، بطوریکه در حال حاضر این منطقه با 165 هزار هکتار اراضی حاصلخیز برای جنگل زایی، توسعه یافته ترین منطقه از نوع خود در اروگوئه به حساب می آید.
• منطقه ساحلی غرب: دارای اراضی شنی با عمق متوسط به بالا است که تاریخچه ای مهم از لحاظ کشاورزی داشته است. فرسایش خاک در این منطقه بالا است.
• منطقه جنوب و جنوب شرق: توسعه جنگل ها در این منطقه عمدتاً ناشی از نزدیکی آن به بنادر موجود (در جنوب و شرق) و به کارخانجات مصرفی از جمله کارخانه ملی کاغذ بوده است. کاشت انبوه درختان در این منطقه بیشتر با هدف تولید سلولز می‌باشد.

شایان ذکر است، کوفوسا COFUSA و اوروفور URUFOR دو شرکت بزرگ اروگوئه ای هستند که در صنعت جنگل داری، تولید، صنعتی سازی و فروش الوارهای با کیفیت بالا در بازارهای خارجی فعالیت می‌کنند. کوفوسا تأمین کننده اکالیپتوس با کیفیت بالا (از گونه گراندیس) بوده و اوروفور صنعتی سازی و بازاریابی الوارها را با برند تجاری "گراندیس قرمز (RED GRANDIS)" برعهده دارند. (اطلاعات بیشتر در این خصوص در وب سایت www.fao.org موجود است.)

نگاهی به تجارت چوب در جهان طبق آمار مرکز تجارت جهانی (ITC)

صادرات: ده کشور عمده صادرکننده چوب در جهان با کد کالایی 44 (چوب، زغال چوب و مصنوعات چوبی) به ترتیب چین، کانادا، آلمان، روسیه، آمریکا، لهستان، اتریش، سوئد، اندونزی و بلژیک هستند. کشور اروگوئه با توجه به جمعیت و وسعت اندک، در این جدول در جایگاه نودم قرار دارد.

نگاهی به صادرات چوب از اروگوئه

صادرات گروه کالایی 44 طی پنج سال اخیر

صادرات گروه کالایی 47 و 48 طی پنج سال اخیر

نگاهی به واردات چوب به اروگوئه

مقایسه دو جدول صادرات و واردات در سه گروه کالایی مذکور نشان می دهد که واردات اروگوئه بر خلاف صادرات، عمدتاً در گروه کالایی 48 (سایر اقلام از سلولز، از کاغذ یا مقوا ) متمرکز بوده است.

مقاصد صادراتی چوِب اروگوئه

واردات چوب به اروگوئه

شایان ذکر است، طبق جدول مذکور جمهوری اسلامی ایران از منطقه آزاد تجاری در سالهای 2009 (276 هزار دلار)، 2010 (594 هزار دلار)، 2012 (208 هزار دلار)، 2013 (708 هزار دلار) و 2015 (43 هزار دلار) نیز خمیر چوب، فیبرهای سلولزی، مقوا و کارتن برای بازیافت (گروه کالایی 47) واردات داشته است.

کارخانه تولید سلولز در اروگوئه (شرکت فنلاندی UPM)

قدیمی ترین آسیاب متعلق به شرکت "پاپه تریس داسلز" Papeteries de Docelles در شمال شرق فرانسه که تا اواخر قرن پانزدهم میلادی کاغذهای سنتی و قدیمی‌تولید می‌کرد، برای نخستین بار در دهه 1830 کارخانه تولید کاغذ خود را راه اندازی نمود. این شرکت سابقه طولانی در صنایع جنگل داری در فنلاند داشت و به همین دلیل نخستین کارخانه‌های تولید کاغذ و چوب بری متعلق به این شرکت با عنوان UPM، در اوایل دهه 1870 در فنلاند راه اندازی شدند. UPM به اختصار معرف کلمات "کارخانجات متحد کاغذ (United Paper Mills)" است که از ادغام شرکت ها و کارخانجات مختلف شکل گرفت. تولید مازاد کاغذ در سطح جهانی باعث شد که UPM در سال 2006 نسبت به اجرای برنامه تعدیل بودجه و کاهش نیروی انسانی اقدام نماید. این شرکت که پیشتر کارخانجات مختلفی را در کشورهای دیگر خریداری کرده بود، در سال 2007 همچنین کارخانه کاغذسازی میرامیچی در نیو برونزویک کانادا (که در سال 2000 خریداری کرده بود) را تعطیل کرد و همزمان در سایر فعالیت های تجاری اقدام به سرمایه گذاری نمود و "کارخانه سلولز فری بنتوس و جنگل داری اوریئنتال" در اروگوئه را در همان سال (2007) خریداری کرد. ناگفته نماند که این شرکت در سال 2002 کارخانه چوب چندلای چودوو در روسیه و کارخانه ای دیگر در استونی را در سال 2003 خریداری کرده بود. سایر فعالیت های این شرکت برای تولید مصنوعات کاغذی و برچسب به کشورهای لهستان، برزیل، چین و آمریکا گسترش یافتند. UPM در جولای 2019 از تصمیم خود برای سرمایه گذاری به ارزش 2.7 میلیارد دلار آمریکا در کارخانه تولید خمیر سلولز از درخت اکالیپتوس در نزدیکی شهر پاسو دلوس توروس در مرکز اروگوئه (در منطقه شمالی رودخانه نگرو) که به آن کارخانه UPM2 اطلاق می‌شود، خبر داد. ظرفیت تولید در کارخانه جدید به میزان 2.1 میلیون تن خمیر اکالیپتوس خواهد بود. انتظار می رود این کارخانه در نیمه دوم سال 2022 آغاز به کار نماید.

شرکت فنلاندی UPM در 6 قاره جهان فعالیت دارد؛ تولیداتش در دوازده کشور در سراسر جهان انجام می‌گیرد؛  با 18 هزار پرسنل کاری، فروش سالانه اش 8.6 میلیارد دلار بالغ می‌شود. در کارخانه UPM در اروگوئه تولید سلولز سالانه حدود 1.3 میلیون تن محاسبه شده است. روزانه 800 نفر پرسنل متخصص و کارمند در این کارخانه فعالیت می‌کنند و در طول 12 سال فعالیتش موفق شده است با رعایت قوانین امنیتی، کمترین موارد احتمالی آلودگی محیط زیست را به ثبت برساند.

چشم انداز صنعت جنگل داری در اروگوئه

فلورنسیا کاریکوری کارشناس اقتصادی از موسسه خدمات مالی و اقتصادی اگزنته EXANTE  در کنفرانس جامعه تولید کنندگان محصولات جنگلی با عنوان "کمک به زنجیره اقتصاد جنگل در اروگوئه" پیش بینی کرد، بخش مرتبط با صنعت جنگل داری در اروگوئه که به همراه دامداری و کشاورزی سه موتور بزرگ تجارت کشاورزی این کشور به حساب می آید، در سال 2024 به میزان 3 میلیارد دلار ارز آوری برای کشور خواهد داشت که حدود دو و نیم میلیارد آن از سلولز و محصولات مربوطه خواهد بود.

موسسه تجارت و سرمایه گذاری اروگوئه موسوم به اروگوئه 21 در گزارش سالانه خود در سال 2021، صادرات چوب (سه لا، برش خورده و کار شده) را در سه ماهه سال جاری، 139 میلیون دلار اعلام کرد که در مقایسه با سه ماهه سال 2020، بیش از دو برابر افزایش یافته است. در صورت ادامه این روند، صادرات چوب در کل سال 2021 از 500 میلیون دلار افزایش خواهد یافت. شایان ذکر است، طبق این گزارش، صادرات چوب (سه لا، برش خورده و کار شده) در سال 2020،  مبلغ 347 میلیون دلار بوده است.

توافق احداث کارخانه سلولز سازی UPM2 در نوامبر سال 2017 در دولت سابق اروگوئه (از جبهه گسترده) میان طرفین به امضا رسیده. با این وجود با توجه به شکل گیری دولت جدید به ریاست لوئیس لاکاژه پو از حزب ملی، یادداشت تفاهمی میان دولت و شرکت مذکور تقریباً در اواسط سال گذشته منعقد شد. شرکت فنلاندی متعاقباً با صدور بیانیه ای اعلام کرد، در شرایط کنونی ناشی از شیوع بیماری همه گیر کرونا و تأثیرات احتمالی آن در جامعه اروگوئه، UPM و دولت اروگوئه ضمن اطلاع از اهمیت تضمین اجرای پروژه و تحقق تأثیرات مثبت آن بر اقتصاد اروگوئه، بر تعهد خود در این زمینه تاکید می نمایند.

پروژه جدید UPM شامل جنبه‌های مختلف از فعالیت های ساخت و ساز تا امور زیربنایی (حمل و نقل)، انرژی و توسعه منطقه ای می‌باشد. طبق توافقات صورت گرفته، UPM نسبت به تسریع تأمین مالی 60 میلیون دلاری برای پروژه‌های مرتبط با احداث مسیر و تقویت حمل و نقل در نواحی ساحلی و مرکزی کشور جهت پشتیبانی از جابجایی چوب، عبور و مرور خودرو همچنین بهبود شبکه جاده ای کشور اقدام خواهد نمود. به علاوه قرار است، 68 میلیون دلار برای شبکه برقی کشور سرمایه گذاری نماید. ایجاد یک زیستگاه جنگلی جدید در مرکز کشور برای کاشت، داشت و برداشت درختان اکالیپتوس و تلاش برای تأمین چوب به صورت رقابتی، از جمله دیگر پروژه‌های شرکت مذکور است که بر اساس بررسی‌های قبلی نزدیک به 25 میلیون دلار سرمایه نیاز خواهد داشت. در مجموع صنعت جنگلداری در اروگوئه در سال 2020 حدود 3.8 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داده بود. با توجه به شروع به کار این پروژه این میزان به 6 درصد از تولید ناخالص داخلی تبدیل خواهد شد.

شرکت آربورئال متعلق به گروه شرکت های انکل گروپ Enkel Group متشکل از شماری سرمایه گذار آمریکایی و اروگوئه ای کارخانه چوببری فروتی فور Frutifor در اروگوئه را خریداری کرده و قصد دارند 20 میلیون دلار در زمینه احداث کارخانه تولید الوار موسوم به "چندسازه چوبی با لایه‌های متقاطع" (Cross Laminated Timber)  اقدام نمایند. این کارخانه بزرگترین کارخانه از نوع خود در آمریکای لاتین خواهد بود. پروه احداث کارخانه جدید در شش ماهه دوم سال 2022 اجرایی خواهد شد. فرآوری چوب بدین شکل، خانه سازی در اروگوئه و سایر کشورهای منطقه را بصورت پایدار با محیط زیست، فراهم می آورد. خانه سازی بدین شیوه، ایجاد طاق هایی مرتفع با ستون‌های 12 متری و یک متر ضخامت را میسر می سازد.

در سال 2020 مجموع درآمد حاصل از صادرات محصولات جنگلی در کشور اروگوئه برابر با 1 میلیارد و 448 میلیون دلار بوده است که با توجه به راه اندازی شرکت UPM2 پیش بینی می‌گردد این رقم به 2 میلیارد و 500 میلیون دلار در سال 2024 ارتقاء یابد.

در حال حاضر بزرگترین مشکل بر سر راه صادرات محصولات جنگلی اروگوئه، بالا رفتن قیمتهای حمل کالا به کشورهای آسیایی به ویژه کشور چین است. علی رغم اینکه حدود 25 هزار نفر به طور غیر مستقیم در این صنعت فعالیت می‌کنند اما هنوز بخش حمل و نقل مرتبط با این صنعت دچار کمبود وسیله حمل و نقل جهت ارسال محموله‌های مربوطه از جنگل به بندر مونته ویدئو است. با وجود اختلافات بین دو کشور چین و استرالیا در خصوص اعلام ممنوعیت ورود چوب از استرالیا به کشور چین، اروگوئه درصدد تقویت زیربناهای حمل و نقلی خود می‌باشد تا این فرصت طلایی افزایش صادرات محصولات جنگلی خود را از دست ندهد.

واژه اختصاری "Areas NES :Not Elsewhere Specified" به معنای "مناطقی که در جای دیگر مشخص نشده اند" می‌باشد، کشوری که آمار تجاری را در اختیار مرکز تجارت جهانی (ITC) قرار می دهد، یا بطور مشخص از گروه کشورهای صادرکننده یا وارد کننده (خریدار یا فروشنده) کالای مورد نظر اطلاع ندارد و یا به هر دلیلی از جمله حفظ اطلاعات مربوط به شرکت ها، اقلام تجاری و غیره از اطلاع رسانی بصورت جزئی درباره آن امتناع می ورزد. همچنین می‌توان گفت، این واژه بعضا به گروهی از کشورهای شریک اطلاق می‌شود که اطلاع رسانی آنها درخصوص جزئیات مرتبط با موضوعات تجاری از قبیل کالا، سال و غیره متفاوت از یکدیگر هستند. بطور متوسط بیش از شصت درصد از مقاصد صادراتی چوب اروگوئه در دسته Areas NES قرار دارند.