چین و آسیای میانه: روابط تجاری دو جانبه

مطلب زیر خلاصه ترجمه مقاله "چین و آسیای میانه: روابط تجاری دو جانبه [1]" است که در نشریه China Briefing به چاپ رسیده است:

 چین شریک تجاری مهم آسیای میانه 

 در حالی که آسیای میانه رتبه بالایی در بین شرکای تجاری چین ندارد و به ترتیب حدود یک درصد از کل واردات و صادرات چین را تشکیل می دهد ولی چین مهمترین شریک تجاری آسیای میانه است. به عنوان مثال طبق آمار رسمی‌ کشورهای آسیای مرکزی، در سال 2019 چین از نظر واردات بزرگترین شریک تجاری قرقیزستان و ازبکستان است و از نظر صادرات بزرگترین شریک تجاری ترکمنستان است. چین همچنین به عنوان مقصد واردات و صادرات سایر کشورهای آسیای میانه در رتبه‌های بالا قرار دارد. مشخصات بیشتر را می‌توان در جدول زیر یافت:

  از سال 2015 تا 2019 صادرات کالا از کشورهای آسیای میانه به چین 35 درصد رشد کرده است. از 15.054 میلیون دلار به 20.276 میلیون دلار رسیده و در این خصوص قزاقستان، تاجیکستان و ازبکستان سریعترین رشد یعنی بیش از 50 درصد را گزارش کرده اند.

 در همین بازه زمانی کالاهای صادراتی از چین به کشورهای آسیای میانه 49 درصد رشد کرده است. از 17،563 میلیون دلار به 26.207 میلیون دلار. در این خصوص ازبکستان بیشترین رشد خرید از چین را گزارش کرده که از سال 2015 تا 2019 به میزان 126 درصد افزایش داشته است. این در حالی است که کالاهای صادراتی از چین به تاجیکستان و ترکمنستان کاهش یافته است.

 چین تراز تجاری مثبتی با همه کشورهای آسیای میانه به جز ترکمنستان حفظ کرده است. این عمدتا به دلیل مشارکت کم ترکمنستان در زنجیره تأمین بین المللی و میزان خودکفایی بالای نیازهای اساسی روزانه، انرژی و مواد غذایی است که منجر به حجم واردات نسبتا اندک ترکمنستان شده است. علاوه بر این، ترکمنستان سرشار از منابع معدنی و انرژی است که بیش از 90 درصد صادرات آن را تشکیل می دهد.

بررسی کشورها به تفکیک

چین-قزاقستان

       در سال 2019 قزاقستان دارای تولید ناخالص داخلی به ارزش 181.7 میلیارد دلار بوده است. کل صادرات آن به 60.3 میلیارد دلار و کل واردات به 41 میلیارد دلار رسیده است. براساس داده‌های سال 2019، چین دومین شریک تجاری قزاقستان است. واردات قزاقستان از چین 17 درصد (6،537 میلیون دلار آمریکا) و صادرات آن به چین با 13.6 درصد (7،823 میلیون دلار آمریکا) بوده است. تجارت بین چین و قزاقستان طی پنج سال گذشته به طور پیوسته رشد کرده است و با رشد متوسط سالانه 16 درصدی طی سه سال (2016-2019)  گسترش یافته است. چین سریع ترین رشد صادرات قزاقستان را به خود اختصاص داده است، با رشد ارزش صادراتی 87 درصد و همچنین سریعترین رشد بازار واردات با رشد 56.4 درصدی.

     قزاقستان عمدتا نفت خام، گاز مایع، مس تصفیه شده، فروآلیاژها و مواد شیمیایی رادیواکتیو صادر می‌کند و بیشتر به چین، ایتالیا، روسیه، هلند و فرانسه صادرات دارد. از سال 2012 چین بزرگترین خریدار اورانیوم قزاقستان بوده است. بیشترین حجم عرضه (57 درصد از کل صادرات) به چین بوده است. از اواسط سال 2010 نیز قزاقستان پس از مدتی طولانی صادرات غیر هیدروکربن و فلزات خود را به چین نسبتاً افزایش داده است. صادرات سنگ معدن، سرباره و خاکستر قزاقستان به چین با نرخ رشد سالانه 58 درصد بین سال های 2015 و 2019 رشد سریع داشته است. عمده واردات قزاقستان شامل دارو، گاز مایع، اتومبیل، تجهیزات پخش، هواپیما و هلی کوپتر است. واردات این کشور بیشتر از روسیه، چین، کره جنوبی، آلمان و ایتالیا است. بین سالهای 2015 و 2019  قزاقستان واردات پوشاک، لوازم جانبی لباس و ماشین آلات و تجهیزات تولیدی چین را افزایش داده است.

چین - ازبکستان

در سال 2019 ازبکستان تولید ناخالص داخلی به ارزش 57.92 میلیارد دلار آمریکا داشته است. کل صادرات آن به 14.1 میلیارد دلار و واردات آن به 21.5 میلیارد دلار رسیده است. در خصوص واردات، چین بزرگترین شریک تجاری ازبکستان است که 23.1 درصد از کل واردات ازبکستان را تشکیل می دهد و در دهه گذشته با رشد سریع در حال تقویت است. در خصوص صادرات، چین سومین شریک تجاری ازبکستان است که 12.3 درصد از کل صادرات ازبکستان را تشکیل می دهد.

عمده واردات ازبکستان قطعات خودرو، داروهای بسته بندی شده، نفت تصفیه شده، اتومبیل و هواپیما، هلی کوپتر و فضاپیما است. واردات این کشور بیشتر از چین، روسیه، کره جنوبی، قزاقستان و ترکیه است. در سالهای اخیر ازبکستان واردات خودرو و قطعات آن، ماشین آلات و تجهیزات الکتریکی را از چین افزایش داده است. ازبکستان عمدتا طلا، گاز مایع، نخ پنبه، مس تصفیه شده و پلیمرهای اتیلن صادر می‌کند. صادرات مس و پلاستیک ازبکستان به چین طی 5 سال گذشته با سالانه بیش از 100 درصد رشد چشمگیری داشته است.

چین-قرقیزستان

در سال 2019 قرقیزستان تولید ناخالص داخلی 8.46 میلیارد دلار داشته است. ارزش کل صادرات آن 2.93 میلیارد دلار و کل واردات آن 9.58 میلیارد دلار بود. در خصوص واردات، چین بزرگترین شریک تجاری قرقیزستان است. در سال 2019 قرقیزستان 1.733 میلیون دلار ارزش کالا از چین وارد کرد که 35.4 درصد از کل واردات قرقیزستان را تشکیل می دهد. چین همچنین سریعترین رشد بازار واردات قرقیزستان طی 10 سال گذشته را داشته است. در خصوص صادرات نیز، چین ششمین شریک تجاری قرقیزستان در سال 2019 است که چهار درصد از کل صادرات آن را تشکیل می دهد.

 قرقیزستان عمدتا نفت تصفیه شده، کفش لاستیکی، کتهای زنانه غیر بافتنی، ژاکت های بافتنی و کت و شلوارهای مردانه غیربافتنی را وارد می‌کند. واردات این کشور بیشتر از چین، روسیه، قزاقستان، ازبکستان و ترکیه است. عمده صادرات قرقیزستان طلا، سنگ معدن فلز گرانبها، حبوبات خشک، نفت تصفیه شده و قراضه مس است. این کشور بیشتر به انگلیس، قزاقستان، روسیه، ازبکستان، ترکیه و چین صادر می‌کند.

چین- تاجیکستان

     در سال 2019 تولید ناخالص داخلی تاجیکستان 8.12 میلیارد دلار بوده است. کل صادرات آن بالغ بر 811 میلیون دلار و کل واردات 4.02 میلیارد دلار است. در خصوص واردات چین سومین شریک تجاری تاجیکستان است که 18.2 درصد از کل واردات آن با ارزش 605 میلیون دلار را تشکیل می دهد. در خصوص صادرات چین پنجمین شریک تجاری بزرگ تاجیکستان است که پنج درصد از کل صادرات آن را تشکیل می دهد. اگرچه چین بزرگترین شریک تجاری تاجیکستان نیست ولی در سال 2019 چین به سریعترین رشد بازار صادرات این کشور (10.5 درصد افزایش) و بازار واردات (13.1 درصد افزایش) تبدیل شده است.

     عمده صادرات تاجیکستان به جهان شامل طلا، آلومینیوم خام، پنبه خام، سنگ روی و سایر سنگ معدن است. مقصد اصلی صادرات ترکیه، سوئیس، ازبکستان، قزاقستان و چین است. عمده واردات تاجیکستان نفت تصفیه شده، گندم، گاز مایع، اکسید آلومینیوم و هواپیماها و هلی کوپترها است. واردات این کشور بیشتر از چین، روسیه، قزاقستان، ازبکستان و ترکیه است.

چین-ترکمنستان

در سال 2019 ترکمنستان به تولید ناخالص داخلی 40.76 میلیارد دلار رسید. کل صادرات این کشور به 9.33 میلیارد دلار و کل واردات آن به 3.2 میلیارد دلار رسیده است. در خصوص صادرات، چین بزرگترین شریک تجاری ترکمنستان است که 80.2 درصد از کل صادرات ترکمنستان به ارزش 8،685 میلیون دلار در سال 2019 را تشکیل می دهد. در خصوص واردات چین سومین شریک تجاری ترکمنستان است که 14.3 درصد از کل واردات آن را تشکیل می دهد.

عمده صادرات ترکمنستان گاز مایع، نفت تصفیه شده، نفت خام، نخ پنبه خالص غیر خرده فروشی و کود نیتروژن دار است. ترکمنستان 94 درصد از تولید گاز طبیعی غنی خود را در سال 2017 به چین صادر کرده که 50 درصد بیشتر از سال 2012 است. ترکمنستان مقدار قابل توجهی (30 تا 40 درصد) گاز طبیعی چین را تأمین می‌کند. چین برای انتقال این گاز طبیعی از چهار کشور آسیای میانه به چین هزینه تمام زیرساخت های خط لوله را پرداخت کرده است. در نتیجه چین علاقه زیادی به اطمینان از ثبات در ترکمنستان برای جبران سرمایه خود دارد. بیشترین واردات ترکمنستان شامل لوله‌های بزرگ آهن، ماشین آلات برداشت، داروهای بسته بندی شده، تجهیزات پخش و تراکتور است که بیشتر از ترکیه، روسیه، چین، امارات متحده عربی و آلمان وارد می‌کنند.

[1]https://www.china-briefing.com/news/china-and-central-asia-bilateral-trade-relationships-and-future-outlook/

[2] Xian

[3] Double tax treaties