اوگاندا و صادرات محصولات کشاورزی به قارۀ آفریقا

حدود ۸۰ درصد از خانوارهای اوگاندایی در بخش کشاورزی مشغول به کارند، و کشاورزی ۲۶ درصد از GPD این کشور را تشکیل می‌دهد. عمدۀ صادرات اوگاندا به کشورهای غیرآفریقایی فقط محصولات کشاورزی مانند چای، قهوه، ذرت، بنشن و تنباکو است، اما صادرات آن به کشورهای آفریقایی متنوع‌تر است. بیش از ۵۱ درصدِ صادرات کشورهای آفریقا به همین کشورهای آفریقایی صورت می‌گیرد.

 تجارت اوگاندا با کشورهای درون قارۀ آفریقا دست‌کم سه مزیت دارد: اوگاندایی‌ها دارای ذائقه‌هایی مشابه ذائقۀ آفریقایی‌ها دارند؛ با توجه به شوک‌های جهانی در اقتصاد، تمرکز روی قارۀ آفریقا می‌تواند اوگاندا را تا حدی از وابستگیِ بیش از حد به دیگر نقاط جهان برهاند؛ و با توجه به اینکه اوگاندا محصور در خشکی است، تجارت با درونِ قاره (از راه خشکی) می‌تواند به اوگاندا در رقابت با دیگران کمک کند. یکی از مزیت‌های اوگاندا برای ایران می‌تواند کشت فراسرزمینی باشد. نمایندۀ کشوریِ سازمان خواربار و کشاورزی (FAO) چندی پیش گفت:‌ «گذار اوگاندا [از وضعیت درآمدیِ کنونی] به کشوری با درآمد متوسط تا سال ۲۰۴۰ وابسته به تحول بخش کشاورزی است».

در بخشی از بیست و سومین نشست عادی پارلمان اتحادیۀ آفریقا در شهر مالابو (پایتخت گینۀ استوایی) در ژوئن ۲۰۱۴، سران کشورهای آفریقایی اعلامیه‌ای با عنوان «رشد و تحول شتابانِ کشاورزی با هدف رفاه جمعی و بهبود معیشت» تصویب کردند. برخی از مُـفاد این اعلامیه و تعهدات سران این کشورها چُـنین بود: پایان دادن به گرسنگی و زیان‌های پس از برداشت محصول تا ۲۰۲۵؛ تقویت تجارت درون‌قاره‌ای در حوزۀ محصولات و خدمات کشاورزی؛ بهبود مقاومت معیشت مردم و سامانه‌های تولید در برابر نوسانات اقلیمی؛ و تقویت تأمین مالیِ سرمایه‌گذاری در کشاورزی. متأسفانه بیشترِ کشورهای آفریقایی‌ که این سند را امضا کردند در اجرای آن چندان موفق نبوده‌اند. از میان ۴۹ کشورِ عضوی که در گزارش سال ۲۰۱۹ سخنی از پیشرفت به میان آورده‌اند، تنها چهار کشور در مسیر اجرای تعهدات خود تا ۲۰۱۵ هستند.

می‌توان گفت اوگاندا در این زمینه خوب عمل کرده است زیرا از امتیاز معیارِ ۶.۶۶ توانسته است به امتیاز ۵.۶۸ دست یابد. اعلام شد که اوگاندا در این عرصه‌ها «عملکردی قوی» داشته است: افزایش زمین‌های تحت مدیریت پایدارِ زمین، بهبود در مقابله با نوسان قیمت غذا، پایبندی به ایده‌آل‌های «برنامۀ جامع توسعۀ کشاورزی آفریقا»[1]، همکاری مفید با ذینفعان گوناگون و مسئولیت‌پذیری.

همچنین، اتحادیۀ آفریقا به اوگاندا توصیه کرده است که اگر می‌خواهد رتبۀ خود را ارتقا بدهد باید به این نکات توجه کند: افزایش مقدار تجارت درون‌قاره‌ایِ محصولات و خدمات کشاورزی، افزایش ارزش افزودۀ کشاورزی، و افزایش بودجۀ کشاورزی.

عمدۀ صادرات اوگاندا به کشورهای غیرآفریقایی فقط محصولات کشاورزی مانند چای، قهوه، ذرت، بنشن و تنباکو است، اما صادرات آن به کشورهای آفریقایی متنوع‌تر است. بیش از ۵۱ درصدِ صادرات آفریقا به همین کشورهای آفریقایی صورت می‌گیرد. طبق آمار مؤسسۀ بروکینگز[2]، اوگاندا و رواندا طی سه دهۀ اخیر بیشترین بهبود از لحاظ افزایش تجارت درون قارۀ آفریقا را داشته‌اند. اوگاندا فقط در سال ۲۰۱۸ کالاهایی به ارزش ۱.۶  میلیارد دلار به بقیۀ آفریقا صادر کرد؛ در همین سال، حدود ٪۲۸ از صادراتش به آسیا، حدود ٪۱۸ به اروپا، کمتر از ٪۲ به آمریکای شمالی، ٪۰٫۱ (یک دهمِ درصد) به اقیانوسیه، و ٪۰٫۱ هم به آمریکای لاتین بوده است.

مهم‌ترین اقلام صادراتی اوگاندا از لحاظ ارزش دلاری در سال ۲۰۱۹ از این قرار بود:

محصول	ارزش (میلیون دلار)	درصد از کل صادرات
قهوه، چای و چاشنی‌ها	۴۴۱٫۲	۳۳٫۶
ماهی	۱۵۳٫۲	۱۲٫۴
لبنیات، تخم مرغ، عسل	۱۳۴٫۵	۱۰٫۳
کاکائو	۶۹٫۵	۵٫۳
گل و گیاه	۶۱٫۳	۴٫۷
تنباکو	۵۵	۴٫۲
دانه‌های روغنی	۴۲٫۱	۳٫۲
چوب	۳۸٫۴	۲٫۹
شکر و شیرینی‌جات	۳۸٫۱	۲٫۹
پنبه	۳۳	۲٫۵

 

بازارهای منطقه‌ای در مقایسه با بازارهای بین‌المللی دارای مزیت‌های زیر برای اوگاندا هستند:

۱- مصرف‌کنندگان در بازارهای منطقه‌ای احتمالاً سلیقه و ذائقه‌ای شبیهِ مردم اوگاندا دارند؛ همین عامل موجب می‌شود کسب‌وکارهای کوچک و متوسط که بودجۀ بازاریابیِ اندکی دارند بتوانند بهتر به این بازارها نفوذ کنند.

۲- تجارت درون‌قاره‌ای (در آفریقا) موجب می‌شود اوگاندا به بازارهای بین‌المللی، که در مواقع شوک‌های جهانی چندان قابل اعتماد نیستند، وابستگیِ بیش از حد نداشته باشد. همه‌گیری کووید-۱۹ خودش بهترین مثال است که چگونه زنجیرۀ تأمین در کل دنیا مختل شد.

۳- افزایش تجارت درون‌قاره‌ای برای کشورهای کوچک و محصور در خشکی‌ مانند اوگاندا راه خوبی است تا در رقابت با دیگر کشورهای دارای بندر بتوانند قدری بازار خود را تقویت کنند.

 با این حال، معضلات و کاستی‌هایی نیز دسترسی اوگاندا به بازارهای درون‌قاره‌ای را محدود می‌کند. از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: شمار فراوان و روزافزون کسب‌وکارهای غیررسمی مرتبط با کشاورزی؛ ارتباطات ضعیف میان شرکت‌های کشاورزی؛ نوآوری بسیار کم؛ رقابت‌پذیریِ کم برای صادرات؛ نداشتن فناوری‌های مدرن؛ نداشتن دسترسی به موادی مانند کود؛ آفات گیاهی؛ فرسایش خاک؛ و سرمایۀ کم.

یکی از نهادهایی که به‌ویژه در کشاورزی اوگاندا نقش ایفا می‌کند سازمانی است به نام «عملیات تولید ثروت»[3]. رئیس این سازمان ژنرال سلیم صالح و برادر رئیس‌جمهور می‌باشد. اخیراً رئیس‌جمهور اوگاندا بر گسترش آبیاری قطره‌ای تأکید کرده است. موضوع ارسال تجهیزات آبیاری قطره‌ای به این کشور و کمک به توسعۀ آن می‌تواند یکی از زمینه‌های همکاری دو کشور در کشاورزی باشد.

 

[1] Comprehensive Africa Agriculture Development Programme (CAADP)

[2] Brookings Institute

[3] Operation Wealth Creation