درس‌های اقتصادی بحران کرونا برای آفریقا

با ورود کرونا ویروس به قاره آفریقا، کشورهای آفریقایی با تصاویر دلخراشی که از اثر این ویروس مرگبار در چین و اروپا دیده‌اند، با نگرانی در حال آماده‌سازی برای مدیریت شیوع ویروس و اطمینان از کنترل سیستم‌های شکننده خود هستند. این ویروس با در نوردیدن آخرین کشور آفریقایی یعنی لسوتو تمام کشورهای این قاره را آلوده کرد. اگر چه قاره آفریقا به‌رغم کمبود شدید وسایل و امکانات بهداشتی تاکنون به مدد عوامل متعدد همچون اقدام به‌موقع و یکپارچه اتحادیه آفریقا در کنترل مرزها، تجارب همه‌گیری‌های قبلی مثل مالاریا و ایدز و ابولا، آب و هوا و بافت جمعیتی جوان این شانس را داشته که به نسبت آمریکا، اروپا و آسیا از تلفات شدید موج اول این بیماری نسبتاً مصون‌تر بماند. اما برآوردها نشان می‌دهد خسارات اقتصادی پسابحران بیش از هر قاره دیگری به آفریقا آسیب خواهد زد و دستاوردهای مثبت کشورهای این قاره در دو دهه گذشته را برای نیل به یک زندگی بهتر به شدت در مخاطره قرار خواهد داد. این روزها رهبران و نخبگان و محافل دانشگاهی و علمی آفریقایی بیش از هر زمان دیگری بر چاره‌جویی برای کنترل و مهار بحران و حتی تبدیل آن به فرصتی برای جبران نقایص استراتژیک قاره مخصوصاً در اقتصاد خرد و کلان کشورهای خود متمرکز شده‌اند که جمع‌بندی نظرات آنان در این زمینه حاکی از تفکر رشدیافته و منسجمی است که به برکت تجارب بدست آمده از بحران‌های قبلی، تسهیل دسترسی به منابع علمی جهان و رشد و قدم‌های رو به جلو این قاره استعمار زده بدست آمده است و این امیدواری را می‌دهد که مردم و نخبگان این قاره به‌رغم فقر و کمبود شدید امکانات از درایت نسبی لازم حتی برای حل مشکلات بزرگ هم برخوردارند.

در زمانی که به‌دلیل پیامدهای ناخواسته ویروس کرونا، جهان در التهاب جدی و تولید و عرضه کالاها در جهان رو به کاهش است و خاموشی چراغ بسیاری از کارخانه‌ها در جهان مانع دسترسی آفریقا به قطعات صنعتی و کالاهای تولیدی (از جمله تجهیزات پزشکی) می‌شود، اقدامات اولیه در آفریقا برای کاهش سرعت انتقال ویروس با اقداماتی از جمله بستن مرزها در حالی صورت می‌گیرد که قاره در حال انجام اقدامات جسورانه برای افزایش ادغام اقتصادی است.کرونا ویروس می‌تواند یک خطر برای پروژه بازار مشترک قاره باشد؛ اما رهبران  آفریقایی همچنین این فرصت را دارند تا با تحکیم طرح‌های ادغام منطقه‌ای آن را به فرصتی برای همکاری قوی‌تر تبدیل کنند. به عنوان مثال، همانطور که رهبران کشورهای همسایه مرزهای خود را بسته‌اند، بستن مرزها بسته به نحوه عملکرد دولت‌ها می‌تواند سیگنال بسیار مثبتی ارسال کند؛ چرا که این یک نماد مشارکت در مبارزه با پدیده همه‌گیر است. کاهش جریان حرکت مردم در حالی که مرزها را برای کالاها باز نگاه می‌دارند، فعالیت‌های اقتصادی و تجارت در تأمین کالاهایی که مردم نیاز دارند خصوصاً برای شانزده کشور محصور در خشکی این قاره بسیار مهم است. این بحران ممکن است فرصتی برای رهبران آفریقا باشد تا به طور متفاوت به زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای نگاه کنند و از این پس با دید بازتر و متوازن به بازارهای زنجیره‌های تأمین کالا از آمریکای شمالی، اروپا و آسیا واکنش نشان دهند. با این وجود، در آفریقا، ادغام در بازارهای بین‌المللی مستلزم ادغام در زنجیره‌های ارزش جهانی، و نه منطقه‌ای است و آفریقا باید به سمتی حرکت کند که بتدریج به جای صادرات محصولات خام به سایر نقاط جهان زمینه پردازش این مواد را در داخل فراهم کند. فرصت‌های ایجاد زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای، به‌ویژه برای ساخت وسایل نقلیه موتوری یا فعالیت‌های هوا فضا که در شمال آفریقا وجود دارد باید به معنای توافق در مورد این باشد که کدام زنجیره ارزش در کجا تولید می‌شود. اما طبیعت استثنایی این بیماری همه‌گیر می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های منطقه‌ای توسط سیاست‌گذاران در زمینه تولیدات دارویی، ضدعفونی کننده، تجهیزات تست تشخیصی یا پوشاک محافظ باشد. چنین تصمیماتی باید خیلی سریع اتخاذ و اجرا شود. رهبران آفریقا می‌توانند در مبارزه با پیامدهای اقتصادی این بیماری همه‌جانبه عمل کنند.

خسارات برآورد شده در رشد تولید ناخالص داخلی برای کل جهان بلکه برای آفریقا به عنوان یک منطقه در حال حاضر بین 1.5تا 2 درصد در حال حرکت است.  این ارقام مورد بازنگری قرار می‌گیرند که با احتساب خسارات پیش‌بینی نشده حتی ممکن است بیشتر هم بشود.

خطوط هوایی در سراسر جهان با این بحران دست و پنجه نرم می‌کنند و جهانگردی بشدت ضربه خورده است. این بحران برای کل آفریقا و مخصوصاً کشورهایی مانند تونس، مصر و کنیا که به ترتیب 14 و 11و 10 درصد تولید ناخالص داخلی خود را از این محل تأمین می‌کنند در فقدان خطوط هوایی منطقه‌ای می‌تواند یک فاجعه باشد. رکود تولید در چین و اروپا به‌ویژه در زمینه پوشاک، ماشین‌آلات و کفش و صنعت گل به زنجیره‌های عرضه جهانی آسیب خواهد زد که با توجه به ساختار سنتی اقتصاد کشورهای آفریقایی عواقب آن برای آفریقا می‌توانند به اوج خود برسد. در کشورهایی که از شیوع کرونا دچار توقف فعالیت‌های تولیدی و کسب و کار شده‌اند، بخش بزرگی از خدمات مانند هتل‌ها، رستوران‌ها، ورزشی و تفریحی نیز متوقف می‌باشند. افت شدید قیمت نفت نیز ناشی از وقایع مستقل از بیماری کرونا ویروس است. در مواجهه با این چشم‌انداز، سیاستگذاران آفریقایی ممکن است بخواهند ازخود بپرسند مشاغل در کشورهایشان تا چه مدت می‌توانند درصورت عدم حضور و یا کاهش قابل ملاحظه درآمدی زنده بمانند و چه میزان از ضرر شغلی ممکن است در پیش باشد.

دولت‌ها با دانستن چگونگی فعالیت مشاغل کوچک به عنوان پیش قراولانی که سریعاً پاندمی را به رکود اقتصادی گسترده‌تر وصل می‌کنند، تلاش کرده‌اند فشارهای عملیاتی بر روی این مشاغل را کاهش دهند.

همکاری‌های مرزی اغلب در طول یا پس از بحران‌ها هم بوجود می‌آیند. جنگ جهانی اول باعث ایجاد سازمان بین‌المللی کار شد. سازمان ملل متحد پس از جنگ جهانی دوم تشکیل شد. ساختار اتحادیه اروپا نیز واکنشی نسبت به آن فروپاشی بود. اتحادیه آفریقا قبلاً تصدیق کرده که اگر کشورها با تولد منطقه تجارت آزاد قاره آفریقا، یکپارچه‌تر و متحدتر شوند، آفریقا قوی‌تر خواهد شد. تعهد مشابه قوی برای اقدام مشترک رهبران این قاره برای تحکیم و تعمیق هر چه بیشتر همگرایی در قاره سیاه بدون شک از مزایای مبارزه با بیماری همه‌گیر کرونا ویروس و پیامدهای اقتصادی آن برای آفریقا خواهد بود.

این اقدامات باید شامل یک توصیه مجدد برای اهداف توسعه پایدار، چندجانبه‌گرایی و تعهد برای کمک به کسانی باشدکه بیشتر از همه تحت تأثیر رکود اقتصادی قرار دارند: مشاغل کوچک، زنان، جوانان و جوامع آسیب‌پذیر.