کرانههای ساحلی آفریقا؛ سنگ بنای ابر طرح "یک کمربند – یک راه"
ابتکار یک کمربند – یک راه و راه ابریشم دریایی چین که توسط رئیس جمهور این کشور در نیمه نخست سال 2013 از آن رونمایی شد در واقع مهمترین پروژه جاهطلبانه پکن در قرن 21 در سطح جهانی با هدف سرمایهگذاری در 60 کشور با هزینه 900 میلیارد دلار میباشد. ابتکار مزبور قابلیت ایجاد نظم جدید نه تنها در اوراسیا بلکه در کل نظام بینالملل را داراست. در این میان سرمایهگذاری چین در برای ساخت و احیای 46 بندر در کشورهای دارای ساحل در آفریقای زیر صحرا که با اهدافی چون ارتقای وجهه بینالمللی خود نزد ملل آفریقا، معرفی خود به عنوان شریک بزرگ تجاری و توسعهای آفریقا، گسترش نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خویش در آفریقا و در نهایت تسخیر بازارهای مصرفی این قاره صورت میگیرد.
در همین راستا، به نظر میرسد، با افزایش حضور همزمان نظامی پکن در این قاره، شاهد افزایش رقابت سیاسی، اقتصادی و نظامی کشورهای اروپایی و آمریکا به همراه بازیگران نوظهور هند، ترکیه و روسیه در آفریقا نیز خواهیم بود.
ابتکار یک کمربند – یک جاده[1] یا راه ابریشم جدید دریایی[2] چین که توسط رئیس جمهور این کشور در نیمه نخست سال 2013 از آن رونمایی شد را میتوان مهمترین پروژه جاهطلبانه پکن در قرن 21 در سطح جهان که با هدف سرمایهگذاری در 60 کشور با هزینه 900 میلیارد دلار طرحریزی شده است، تلقی نمود. ابتکار مزبور قابلیت ایجاد نظم جدید نه تنها در اوراسیا بلکه در کل نظام بینالملل را داراست. طرح چین بزرگترین طرحی میباشد که در زمینه سرمایهگذاری تاکنون ارائه شده است. موافقان آن را طرحی دانستهاند که میتواند به کاهش شکاف میان کشورهای توسعهیافته و توسعهنیافته کمک کند و مخالفین نیز آن را طرحی شبه استعماری به منظور تسلط بر بخشهای مهم اقتصادی جهان سوم که توان بازپرداخت دیونش را ندارند ارزیابی کردهاند. طرح یک کمربند و یک جاده و همچنین راه ابریشم دریایی چین با پشتوانه قدرت صنعتی، نیروی کار انسانی و توان سرمایهگذاری چین در سال 2013 ارائه شد. از جمله مناطق مهم که چینیها آن را به عنوان منطقه پایلوت و سکوی پرش برای گسترش طرح مزبور انتخاب کردهاند قاره آفریقا میباشد که 38[3] کشور از 54 کشور این قاره دارای کرانههای ساحلی و مستعد ایجاد مناطق تجاری و داد و ستد منطقهای میباشند و 16 کشور[4] نیز محصور در خشکی میباشند.
در این میان، سرمایهگذاری چین در بنادر کشورهای آفریقای زیر صحرا را میتوان یکی از مؤلفههای مهم در طرح بزرگ یک جاده – یک کمربند چین در آفریقا ارزیابی کرد. پکن با سرمایهگذاری در 46 بندر کشورهای ساحلی زیر صحرا در آفریقا مسیر اجرایی شدن طرح یک جاده –یک کمربند در حوزه آفریقا و راه ابریشم دریایی خود را هموار میسازد. فعالیتهای چین در بنادر مزبور شامل سرمایهگذاری، ساخت و ساز و شناسایی و بازسازی بنادر فرسوده در راستای افزایش واردات و صادرات و افزایش رشد تولید ناخالص داخلی کشورهای آفریقایی و تقویت علقههای تجاری-اقتصادی هر چه بیشتر پکن با کشورهای قاره آفریقا میباشد.
بهرهبرداری شبکه مارپیچی طرح یک کمربند یک جاده چین، این کشور را به اروپا، شرق آفریقا و جنوب شرق آسیا متصل خواهد ساخت. در این میان رئیس جمهور چین هدف از ایجاد طرح بزرگ مزبور را گشودن بازارهای خارجی بر روی کالاهای چینی، گسترش نفوذ سیاسی جهانی چین و تأمین دسترسی نظامی در سراسر جهان برای تأمین امنیتی مسیرهای تجاری دانسته است. طرح یک کمربند یک جاده چین در آفریقا دارای یک ستون فقرات اصلی میباشد که در قالب طرح راه ابریشم دریایی و به عنوان ابزار ارزشمند نفوذ سیاسی و اتصال این کشور به آفریقا است که جای پای مستحکمی را نیز برای نیروی دریایی پکن و فعالیتهای آتی آن در این قاره فراهم میسازد. بنادر چینی با اهدافی سیاسی، تجاری و نظامی قابل طبقهبندی میباشد. در این میان شناسایی و تفکیک این که کدام بنادر اهمیت سیاسی و یا امنیتی تجاری دارد دارای اهمیت میباشد.
تجربه استعماری کشورهای اروپایی و گسترش سرمایهداری جهانی نشان داده است با گسترش بازارهای جهان سوم و مناطق تحت نفوذ کشورهای غربی در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین استعمارگران اقدام به ایجاد مراکز سیاسی و پایگاههای نظامی به منظور تأمین امنیت تجاری و منافع اقتصادی خود در منطقه مورد نظر کردهاند. به اصطلاح "وقتی کالا به یک منطقه رفت نیروی نظامی نیز متعاقب آن به منطقه اعزام خواهد شد." چین از برخی بنادر واقع در آفریقا بهرهبرداری دوگانه نظامی و غیرنظامی دارد از جمله این بنادر میتوان به بندر دارالسلام تانزانیا، بندر مومباسا در کنیا، بندر فری تاون سیرالئون، پوینت نواق در کنگوی برازویل، جیبوتی و والویز بی در نامیبیا اشاره کرد. حدود 7 بندر از جمله کریبی در کامرون، لیکی نیجریه، بندر خودمختار ابیجان ساحل عاج، لومه توگو، جیبوتی، یوینت نواق کنگو و باگامویو تانزانیا دارای آبهای عمیق میباشند که علاوه بر بهرهبرداری تجاری قابلیت پهلوگیری کشتی و اهداف نظامی را دارند. تحرکات چین طی یک دهه گذشته در آفریقا با هدف افزایش نفوذ تجاری – سیاسی و نظامی خود به ضرر منافع اروپا و آمریکا بوده و پکن طی این مدت خود را به شریک اصلی تجاری با آفریقا تبدیل کرده است. سرمایهگذاری چین در بنادر آفریقا یکی از راههای مهم افزایش برتری تجاری و نفوذ سیاسی در منطقه آفریقا میباشد. در این ارتباط پکن اقدام به سرمایهگذاری در آن دسته از بنادر کشورهای آفریقایی کرده است که دارای بیشترین پتانسیل تجاری بوده و قابلیت تبدیل به هاب تجاری منطقهای و فرو منطقهای باشند از جمله این بنادر میتوان به ترتیب اولویت و اهمیت به بندر دوربان آفریقای جنوبی، ابیجان ساحل عاج، مومباسا کنیا، لاگوس آپاپا نیجریه، تیما غنا، جیبوتی، و دارالسلام تانزانیا اشاره کرد.
در این میان، موقعیت برخی کشورهای آفریقایی واقع در شمال و شاخ آفریقا از جمله مصر، کنیا و جیبوتی در طرح راه ابریشم جدید دریایی ویژه و حیاتی بوده به شکلی که از آنها به عنوان قطب پروژه یاد میشود. و احتمال هر گونه افزایش سرمایهگذاری و افزایش قابلیتهای زیرساختی و ارتباطی در سه کشور مزبور از سوی پکن وجود دارد. موقعیت کانال سوئز مصر و نقش آن به عنوان مسیر اصلی ترانزیتی میان اقیانوس هند و دریای مدیترانه بر اهمیت آن در راهبرد چین افزوده است.
در همین زمینه با توجه به جایگاه و اهمیت قاره آفریقا و قابلیتهای این قاره که شامل موارد ذیل میباشد چین اقدام به تدوین راهبرد ویژه به منظور توسعه همکاریها با کشورهای قاره سیاه نموده است و این قاره به عنوان پایلوت (آزمایشی) برای محکزدن میزان موفقیت طرح یک کمربند و یک جاده و راه ابریشم دریایی آن برگزیده شده است.
ـ برخورداری از بازار بیش از یک میلیاردی مصرف کنندگان؛
ـ بالاترین نرخ بازگشت سرمایه در جهان؛
ـ چهار برابر بودن حجم سرمایههای بازگشتی از آفریقا نسبت به گروه هشت و دو برابر کشورهای آسیایی؛
ـ 187 میلیون هکتار زمین قابل کشت که قسمت اعظم (دو سوم) آن دست نخورده باقی مانده است به همراه بارشهای فراوان؛
ـ بر اساس برآوردهای بینالمللی، 96 درصد الماس، 90 درصدکروم، 85 درصد پلاتین، 50 درصد کبالت، 55 درصد منگنز، 40 درصد بوکسیت، 13 درصد مس، 50 درصد فسفات، 65 درصد طلا و 40 درصد توریوم و اورانیوم جهان در قاره آفریقا قرار دارد؛
در نهایت، از نظر ژئوپلتیک، قرار گرفتن آفریقا در بین قارههای آسیا و اروپا و وجود آبراههای استراتژیک دریایی مانند کانال سوئز و بابالمندب، اهمیت ویژهای به این قاره داده است. در ادامه فهرست بنادر عملیاتی شده در آفریقا و همچنین بنادری که در مرحله ساخت و تأمین مالی از سوی چین قرار دارند، ذکر شده است.
اهداف اصلی چین از سرمایهگذاری در 46 بندر آفریقایی در قالب طرح یک کمربند- یک جاده و راه ابریشم دریایی موارد ذیل را شامل میشود؛
ـ هموار ساختن مسیر اجرا شدن طرحهای کلان یک کمربند یک جاده و راه ابریشم دریایی چین در جهان از جمله آفریقا؛
ـ تقویت حضور نظامی خود در بنادر آفریقایی با هدف تأمین امنیت تجاری و کشتیرانی تجاری خود و مسیرهای آبی منتهی به کشورهای آفریقایی؛
ـ ارتقای وجهه بینالمللی و معرفی خود به عنوان شریک تجاری درجه یک نزد رهبران و ملتهای آفریقایی؛
ـ افزایش نفوذ سیاسی و تجاری و نظامی در کشورهای آفریقایی؛
ـ سیاست تشویق رشد اقتصادی با اتکای به افزایش صادرات و ورود ارز خارجی به داخل چین و همزمان وارد کردن مواد اولیه و انرژی ارزان قیمت از کشورهای آفریقایی؛
ـ در راستای پیگیری سیاست متنوعسازی منبع واردات مواد اولیه و انرژی در سراسر جهان، با بروز بحرانهای مستمر در خاورمیانه و غرب آسیا و تمرکز آمریکا بر این منطقه، پکن در پی یافتن مکانهای جدید واردات مواد اولیه و سوخت برای صنایع در حال رشد خود میباشد؛
به نظر میرسد مهمترین اهداف چین از ایجاد پروژه ابتکار یک کمربند یک جاده و راه ابریشم دریایی شامل موارد ذیل باشد؛
1) اتصال بازارهای اصلی از خاورمیانه، آسیای مرکزی، آفریقا به اروپا از طریق تقویت زیرساختهای بنادر کشورهای ساحلی جهان به کریدور دریای چین جنوبی و تنگه مالاگا؛
2) تقویت کریدرو انرژی و تجاری مناطق مختلف نظام بینالملل شامل خلیج فارس و دریای سرخ به هندو چین شاخ آفریقا- اقیانوس هند - تنگه هرمز و تنگه بابالمندب و تسلط بر مناطق ژئوپلتیک، ژئولوژیک و ژئواکونومیک در نظام بینالملل؛
3) تعریف نظم جدید جهانی در زمینههای اقتصادی، تجاری، ارتباطی، انرژیک و الگوهای همکاری و وابستگی متقابل در سیستم جهانی در برابر الگوی جهانی شدن آمریکا؛
همچنین تقویت عامل نظامی در طرح مزبور و حضور نظامی در آفریقا و مسیرهایی که طرح مزبور در آن اجرایی خواهد شد موجبات تبدیل هژمونی و تفوق بر مسیرهای خشکی و تجاری آبی اوراسیا و در نهایت حرکت به سوی قدرت برتر اقتصاد جهانی را برای پکن در پی خواهد داشت.
بنادر عملیاتی شده آفریقایی توسط چین / جدول 1
وضعیت
|
موقعیت مکانی
|
پروژه بنادر
|
منطقه غرب آفریقا
|
در حال پیشرفت
|
Lagos, Nigeria
|
Lekki deep sea port
|
در مراحل مختلف
|
Pepel, Sierra leon
|
Tonokolili Iron, pepel port & Tagrin point port
|
در مراحل مختلف
|
Mboro village Cameroon
|
Kribi container terminal, Kribi deep sea port
|
در مراحل مختف
|
Abijan, Cote dlvoire
|
Autonomous port of Abidjan
|
تکمیل
|
Nigeria
|
Tin-can Islan port container Terminal Limited tin can Island port
|
تکمیل
|
Lome , Togo
|
Lome Container Terminal
|
شرق آفریقا
|
تکمیل
|
Djibouti
|
Doraleh Multipurpose port
|
به شکل نامحدود متوقف شد
|
Tanzania
|
Bagamoyo port
|
اعلام عملیاتی شدن
|
MPiga, Duri, Tanzania
|
Maruhubi Multipurpose port
|
تکمیل
|
Port Sudan, Sudan
|
Shaikh Ibrahim Live stock pier, port of Sudan
|
مرکز آفریقا
|
اعلام عملیاتی شدن
|
Republic of Congo
|
Pointe Noire Mineral port
|
بنادر ساخته شده یا تامین مالی شده از سوی چین/ جدول 2
غرب آفریقا
|
وضعیت
|
موقعیت مکانی
|
پروژه بنادر
|
در مراحل مختلف
|
Conakry, Guinea
|
Conakry Container wharf expansion Project
|
در مراحل مختلف
|
Nouakchott,Mutitania
|
Friendshio port of Nouakchott
|
در حال پیشرفت
|
Tema, Ghana
|
Tema LNG Terminal, Terminal Port
|
در حال پیشرفت
|
Takoradi, Ghana
|
Takoradi, port
|
در حال پیشرفت
|
Calabar, Nigeria
|
Bakassi Deep sea port
|
در سطح اعلامی
|
Apapa (Logos), Nigeria
|
MultipurposeTerminal Project, Apapa Port
|
در سطح اعلامی
|
Mindelo, Cabo verde
|
Mindelo Deepwater port
|
در سطح اعلامی
|
Kasmar,Guinea
|
Kamsar Fishing Port Economic Zone
|
تکمیل
|
Nouadhibou, Mauritania
|
Mineral Port of Nouadhibou
|
توقف موقت پروژه
|
Atuabo, Ghana
|
Atuabo Free Port
|
در حال پیشرفت
|
Free town, Sierra leone
|
QueenElizabeth ll Quay Expansion Project free town
|
در مراحل مختلف اجرا
|
Doualam,Comeroon
|
Douala Chanel Expansion Project, Douala port
|
در حال پیشرفت
|
Jemestown(Accra),Ghana
|
Jemestown Fishing Port complex
|
توقف موقت پروژه
|
Matakong, Guinea
|
Simando Iron ore Project, Makatong deep water port
|
شرق آفریقا
|
تکمیل
|
Tadjourah, Djibuti
|
Tadjourah port
|
در حال پیشرفت
|
Damerjog, Djibuti
|
Djibuti Damerjog industries development
|
در سطح اعلامی
|
Dar es salaam, Tanzania
|
Various Expansion projects, Dar es salaam port
|
در حال پیشرفت
|
Mtawara,Tanzania
|
Expansion Project, Mtwara port
|
تکمیل
|
Massawa port, Eritrea
|
Various Expansion Project Masswa port
|
در حال پیشرفت
|
Lamu,Kenya
|
Lamu port
|
در مراحل مختلف اجرا
|
Mombassa port
|
Constraction of three Berths, Mombassa port
|
جدول سه
وضعیت
|
مرکز آفریقا
|
پروژه بنادر
|
تکمیل
|
Bata, Equatorial guinea
|
Expansion and Rehabilitation project, port of bata
|
در سطح اعلامی
|
Fernao, sao tome principe
|
Deep sea trans-Shipment port
|
توقف موقت پروژه
|
Libreville,Gabon
|
Various Expansion Project, port Mole
|
جنوب آفریقا
|
تکمیل
|
Lobito,Angole
|
Various Expansion Projects, port of Lobito
|
توقف موقت پروژه
|
Ciao,Angola
|
Caio Deep Water port
|
تکمیل
|
Mozambique,Beira,
|
Expansion and Rehabilitation project Beira, Fishing port
|
در مراحل مختلف پروژه
|
Durban, South Africa
|
Various Rehabilitation Projects, port of Durban
|
در مراحل پیشرفت
|
Ambodiotatra, (Nosy Boraha), Madagascar
|
Various renovation Projects, port of Ambodifotatora
|
در سطح اعلامی
|
Toamasina, Madagascar
|
Tamatave Deepwater Port
|
در سطح اعلامی
|
Boy of Narinda, madagascar
|
Narinda bay Deep water port
|
در حال پیشرفت
|
Walvis Bay,Namibia
|
Various Expansion Projects, port of Walvis Bay
|
در مراحل مختلف پیشرفت
|
Canbinda,Angola
|
Port of Cabinda
|
در سطح اعلامی
|
Richard Bay, South Africa
|
Shipbuilding and Repair Facility, Richard Bay port
|
در سطح اعلامی
|
Matutuine District (Maputo) Mozambique)
|
Deep water port of Techbannine
|
پی نوشت :
[1]. One Belt and One Road initiative
[2]. New Maritime Silk Road
[3]. الجزایر، تونس، لیبی، مصر، سودان، جیبوتی، اریتره، سومالی، کنیا، تانزانیا، موزامبیک، ماداگاسکار، سیشل، کومور، موریس، آفریقای جنوبی، نامیبیا، آنگولا، ج.د کنگو، جمهوری کنگو، گینه استوایی، گابن، کامرون؛ نیجریه، بنین، توگو، غنا، ساحل عاج، لیبریا، گینه کوناکری، سیرالئون، گینه بیسائو، کیب ورد، سائوتومه پرینسیپ،سنگال، گامبیا، پولیساریو، مراکش.
[4]. بورکینافاسو، بوتسوانا، لسوتو، مالاوی، اوگاندا، جمهوری آفریقای مرکزی، زیمبابوه، زامبیا، سودان جنوبی، اتیوپی، مالی، نیجر، چاد، رواندا، بروندی و سوازیلند (اسواتینی)