مفهوم و چگونگی کارکرد یوآن دیجیتال در چین

جمهوری خلق چین بعنوان دومین اقتصاد جهان همزمان به افزوده شدن چالش‌هایش با امریکا به ویژه در حوزه مالی – تجاری در اوت 2019 اعلام نمود رمز ارز ملی خود را در فرم یوآن دیجیتال ارائه خواهد کرد. از نظر برخی تحلیلگران اقتصادی، طی دو دهه آینده بانک مرکزی چین یوآن را به ارز دیجیتال تبدیل خواهد نمود و مردم این کشور به جای رمز ارزهای دیگر، از e-RMB یا یوآن دیجیتال استفاده خواهند کرد. استفاده از ارز دیجیتال ملی در چین، با توجه به وسعت اقتصادی و تبادلات تجاری این کشور در سراسر جهان تحولی تاریخی در سیستم مالی بین المللی و تهدید جایگاه دلار در آینده بشمار می‌رود. متن زیر ضمن توضیح مفهوم و چگونگی کارکرد رمز ارزها نگاهی به سیاست چین در این ارتباط دارد.

رمز ارزها یا کریپتوکارنسی Cryptocurrency  ارزهای دیجیتالی هستند که از فناوری بلاک چِین یا زنجیره بلوکی (Blockchain) بعنوان شبکه پایه خود استفاده می‌کنند و در طراحی آنها از فناوری رمزنگاری استفاده شده است. رمز ارزها در کیف پول دیجیتال ذخیره می‌شوند و برخلاف ارزهای خارجی هیچگونه مقررات دولتی ندارند اما تحت تاثیر رویدادهای جهان و عرضه /تقاضا قرار می‌گیرند. تمامی تراکنش‌های شبکه روی یک شبکه نظیر به نظیر تایید و ذخیره می‌شود. رمز ارزها معمولاً به صورت غیرمتمرکز اداره می‌شود و از این رو در مقابل نظام‌های بانکداری متمرکز قرار می‌گیرند. هفت رمز ارز معروف و پرکاربرد بین المللی عبارتند از Bitcoin – Ethereum - Ripple-Bitcoin Cash- Tether – Lite Coin - Dash که در این بین بیت‌کوین با نماد اختصاری BTC معروفترین و پرکاربردترین نوع آنها می‌باشد. ارزش بازار بیت کوین حدود 177.72 میلیارد دلار و 66.35 درصد از کل بازار رمز ارزها است. ارزش هر واحد بیت کوین از چند صدم دلار در سالهای گذشته افزایش قابل توجهی یافته و به حدود هر واحد 9670 رسیده است.

مهمترین مفاهیم کاربردی رمز ارزها

استخراج یا Mining: رمز ارزها از راه فعالیت‌های استخراج (ماینینگ) که همان فرایند پردازش تراکنش‌های رمز ارز است، بدست می‌آیند. این روش مستلزم در اختیار داشتن کامپیوترها و سخت‌افزارهای قدرتمندی است. در عملیات ماینینگ، ماینرها طی فرآیندی پیچیده بر سر حل معادلات ریاضی با یکدیگر رقابت می‌کنند و به محض اینکه ماینری به جواب رسید توکن (واحد ) بیت کوین تولید شده و بعنوان پاداش به او تعلق می‌گیرد.

کیف پول رمز ارز: رمز ارزها از رمزنگاری کلید عمومی استفاده می‌کند. هر کیف پول شامل شماری جُفت کلید عمومی و خصوصی است. کلیدهای عمومی‌به نشانی‌های رمز ارز تبدیل می‌شوند که بمثابه نشانی برای دریافت رمز ارز به پرداخت‌کننده اعلام می‌شوند. بعنوان مثال درخصوص بیت کوین این آدرس‌ها در حالت قابل خواندن برای انسان‌ها به رشته‌ای با تقریباً ۳۳ نویسه تبدیل می‌شوند که همیشه با شماره ۱ یا ۳ شروع می‌شوند.

بلاکچِین : به زبان ساده بلاکچِین نوعی سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است. تفاوت آن با سیستم‌های دیگر این است که اطلاعات ذخیره شده روی این نوع سیستم، میان همه اعضای شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود. با استفاده از رمز نگاری و توزیع داده‌ها، امکان هک، حذف و دستکاری اطلاعات ثبت شده تقریبا ازبین می‌رود. اطلاعات در بلاک‌ها ثبت می‌شوند و بلاک‌ها نیز به صورت زنجیره‌ای مرتبط می‌شوند. البته ایجاد بلوک کاری زمان‌بر است و به‌طور متوسط ۱۰ دقیقه زمان برای ساخت لازم دارد که این مفهوم «سختی استخراج» نام دارد.

رمز ارز ملی: شکل الکترونیک پول یک کشور است که توسط بانک مرکزی تولید و صادر می‌شود و قابلیت آن را دارد که منطبق بر اصول رمزنگاری در یک بستر توزیع شده و یا به صورت فرد به فرد بدون دخالت هیچ نهاد واسط تبادل شود. این نوع رمز ارز به پشتوانه پول ملی تولید می‌شود.

رمز ارز منطقه‌ای: به پشتوانه یک دارایی مورد توافق در یک پیمان چندجانبه پولی بین چند کشور و با هدف تسهیل و تسریع تبادلات تجاری بین آن کشورها صادر و استفاده می‌شود.

چین و رمز ارز ملی: بانک خلق چین (PBOC) که در حقیقت بانک مرکزی این کشور می‌باشد تحقیقات مربوط به ارز مجازی ملی را در سال 2014 پس از موفقیت اپلیکیشن‌های پرداخت الکترونیکی در این کشور از جمله Alipay و Wechat آغاز نمود و در پی آن «موسسه تحقیقات ارز دیجیتال» در سال 2017 افتتاح گردید. در سال 2019 از هر 5 پرداخت 4 عدد از طریق موبایل انجام شد و حجم تراکنش‌های موبایلی در چین بالغ بر 347 تریلیون یوآن (49 تریلیون دلار) بوده است. در طرح یوآن دیجیتال شرکت سِنس تایم قراردادی را با موسسه تحقیقات ارز دیجیتال بانک مرکزی جهت تسریع استفاده در هوش مصنوعی در صنعت مالی کشور به امضا رسانده است. سنس تایم با بیش از 4.5 میلیارد دلار ارزش، گران قیمت ترین شرکت دانش بنیان هوش مصنوعی جهان است. همچنین، چین «کمیته فنی ملی استانداردسازی بلاک چِین و فناوری حساب داری غیر متمرکز» را با حضور غول‌های فناوری این کشور همچون Huawei، Baidu، Ant Financial و JD تشکیل داد.

در حال حاضر 15 بانک و کمپانی بزرگ از جمله بانک چین، چاینا موبایل، چاینا تلکام، تِنسِنت و هوآووی در طراحی این ارز دیجیتال به بانک مرکزی چین کمک می‌کنند.از ماه می سال جاری استفاده‌ آزمایشی از پول دیجیتالی ملی DCEP]1] در چهار شهر شن جن، سوجو، چنگدو و شیونگ آن آغاز شده است. طبق اعلام بانک مرکزی چین، یوآن دیجیتال در مرحله آزمایشی قرار دارد و استفاده از رمز ارز ملی رسماً آغاز نشده است. گمانه‌زنی‌های صورت گرفته حاکی از آغاز رسمی استفاده از یوآن دیجیتال در اواخر 2020 و تعمیم آن به رویدادهای مهمی چون المپیک زمستانی 2022 است. این پول توسط بانک مرکزی چین منتشر و از طریق چهار بانک اصلی صنعت و تجارت ICBC، عمران CCB، کشاورزی ABC و بانک چین BOC کارگزاری می‌شود.

یوآن دیجیتال نخستین نوع خود در جهان است که توسط یک اقتصاد بزرگ بکار گرفته می‌شود و در تراکنش‌های روزانه بانکی شامل پرداخت، واریز و برداشت استفاده خواهد شد. اعضای حزب کمونیست نیز قادر خواهند بود حق عضویت خود را به صورت دیجیتال از طریق یکی از بانک‌های دولتی که نام آن اعلام نشده است، پرداخت نمایند. برخی کارمندان دولت نیز حقوق ماه می خود را درقالب این ارز دریافت خواهند کرد. در دیگر سو اخیراً رئیس سابق بانک مرکزی هنگ کنگ پیشنهاد ایجاد یک ارز دیجیتال منطقه ای مرکب بر مبنای دلار هنگ کنگ، یوان چین، ین ژاپن و وون کره جنوبی را مطرح نموده است. به گفته وی، کشورهای چین، ژاپن و کره جنوبی امسال تلاش می‌کنند تا یک موافقتنامه 3 جانبه تجارت آزاد را منعقد کنند و این توافق زمینه را برای یک ارز دیجیتالی منطقه ای فراهم خواهد ساخت. با توجه به محوریت تجاری و مالی هنگ کنگ در منطقه، وارد کردن دلار هنگ کنگ در این مجموعه نیز منطقی و قابل دفاع خواهد بود. وی ایجاد یک ارز واحد دیجیتالی منطقه ای را در تقویت و تسریع تسویه‌ها و پرداخت‌های منطقه ای بین تجار و بنگاه‌های اقتصادی بسیار موثر دانست و پیشنهاد کرد که یک ساختار کیف پول الکترونیک برای شرکت‌ها ایجاد شود تا با استفاده از فن آوری‌های جدید بلاک چین و داده‌های ابری به داد و ستد بین المللی و تبادل پول بپردازند.

نحوه کارکرد یوآن دیجیتال:

در اپلیکیشن پول الکترونیک بانک مرکزی چین گزینه‌ای وجود دارد که جهت انجام تراکنش‌های دیجیتال نیازی به داشتن حساب بانکی وجود ندارد. بر خلاف Alipay و WeChat Pay کاربران محدود به پرداخت فقط از طریق یک پلتفرم نخواهند بود و تمام افراد و سازمان‌ها این ارز دیجیتال را به رسمیت خواهند شناخت. بعلاوه پرداخت به صورت آفلاین از ویژگی‌های متفاوت این ارز دیجیتال است. عملکرد موسوم به touch and touch به دو کاربر این امکان را می‌دهد که با استفاده از موبایل خود عملیات انتقال را بدون نیاز به سیستم بانکی به انجام رسانند. بانک مرکزی چین به صورت متمرکز و بدون استفاده از فناوری بلاکچِین معمول در سایر رمز ارزها، ارز دیجیتال را در اختیار بانک‌ها و سایر نهادهای مالی می‌گذارد اما این نهادهای مالی اجازه دارند از این فناوری در توزیع ارز مزبور استفاده کنند. در واقع یوآن دیجیتال به صورت متمرکز و برخلاف منطق سایر رمز ارزها مدیریت می‌شود و امکان سواستفاده را از میان می‌برد. انتظار می‌رود در مرحله بعد، یوآن دیجیتال در پرداخت حقوق وزارتخانه‌ها، نهادها و شرکت‌های دولتی مورد استفاده گردد. حتی در گام‌های بعدی احتمال استفاده از این ارز دیجیتال در افتتاح حساب‌های کوتاه مدت و سرمایه گذاری نیز وجود خواهد داشت. برآورد صورت گرفته نشان می‌دهد در چند سال آینده حجم ارز دیجیتال چین به 1 تریلیون یوآن ( 140 میلیارد دلار) بالغ بر یک هشتم کل حجم نقدینگی چین برسد. در مقابل کل حجم بازار رمز ارزها در جهان –شامل بیت کوین- 200 میلیارد دلار است.

علل روی آوردن چین به ارز دیجیتال ملی

- عرضه یک ارز دیجیتال تحول عظیمی‌در توانایی دولت چین در سهولت کنترل تراکنش‌های مالی این کشور ایجاد خواهد نمود. این اقدام به نهادهای قانون گذار مربوطه امکان نظارت کامل به سیستم پرداختی و مالی کشور را می‌دهد و گزارش کامل‌تری از کاربرد پول و جریان سرمایه در اختیار دولت می‌گذارد. چناچه فعالیت‌های تجاری و تراکنش‌های مالی به صورت دیجیتال انجام پذیرد، پایگاه داده جامعی از اطلاعات نقدینگی و ساختار اعتباری کل جامعه شکل می‌گیرد و این امر کارکرد نهادهای نظارتی در تصمیم سازی و تغییرات آن را تسهیل خواهد نمود، بطوریکه بانک مرکزی اطلاعات بیشتری برای حفظ ثبات، تنظیم چرخه کسب و کار و کاهش ریسک حباب‌های اقتصادی در سیتم مالی در اختیار خواهد داشت. شفاف سازی تراکنش‌های مالی منجر به جلوگیری از پول شویی، فرار مالیاتی و سایر اجرام مالی می‌شود و بانک مرکزی چین با این روش قادر خواهد بود با تراکنش‌های مشکوک که در چین حساسیت بسیار بالایی (بعنوان مثال تراکنش‌های مربوط به خاورمیانه) نسبت به آن وجود دارد، مبارزه کند.

- چین پیش از این «سامانه پرداخت برون مرزی بین بانکی یوآن» CIPS]2] را در سال 2015 راه‌اندازی کرده بود و با آغاز بکارگیری یوآن دیجیتال، این سامانه نیز دچار تغییراتی خواهد شد. پیش از این سامانه، شفاف سازی و تسویه حساب‌های فرا مرزی از طریق CHIPS و SWIFT انجام می‌شد. هر دوی این سامانه‌ها مشکلاتی را برای چین ایجاد کرده بودند. CHIPS شرکتی آمریکایی است و به ویژه SWIFT بواسطه اهمیت آن در سیستم بانکی بین المللی در تراکنش‌های بین بانکی برون مرزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. 12 تن از 25 روسای سوییفت، آمریکایی و یا متحدان آن هستند و اطلاعات تراکنش‌های آن در اختیار ایالات متحده قرار می‌گیرد. بنابراین در پروژه بین المللی سازی یوآن، چین نیازمند سیستم شفاف سازی بانکی جهانی ارزی خود است و یوآن دیجیتال در این راستا اهمیت بسزایی پیدا می‌کند. با بکارگیری این سیستم بانکی چینی، آمار تراکنش‌ها در اختیار بانک مرکزی چین خواهد بود، امکان ردیابی تراکنش‌ها از نهادهای غربی سلب خواهد شد و لذا آسیب‌های ناشی از تحریم‌های احتمالی نیز به حداقل می‌رسد.

- یکی دیگر از دلایل اصلی روی آوردن دولت چین به این ارز کاهش مصرف انرژی ناشی از استخراج بیت کوین‌ها در آن کشور و نظارت کافی بر تراکنش‌های دیجیتال داخلی است، بطوریکه برخی آن را گونه‌ای بلاکچِین اختصاصی محسوب می‌کنند. از طرف دیگر کاربرد ارز دیجیتال با توجه به فرآیند زمان بر افتتاح حساب بانکی برای اتباع و گردشگران خارجی، حتی زمینه را برای توسعه بیش از پیش بازار توریسم در این کشور فراهم خواهد نمود.

- در دوران شیوع ویروس کرونا که بنابر اعلام سازمان بهداشت حداقل تا یک سال آتی ادامه پیدا خواهد کرد، تمایل به استفاده از پول نقد بسیار کاهش یافته است و این امر نیز به نوبه خود می‌تواند در شتاب گیری استفاده از ارز دیجیتال موثر واقع گردد. به این ترتیب علاوه بر اتخاذ تدابیر بهداشتی، هزینه تولید اسکناس نیز به طور چشمگیری کاهش خواهد یافت. همچنین، یوآن دیجیتال هزینه‌های تراکنش بنگاه‌های اقتصادی و سایر افراد حقیقی را کاهش خواهد داد.

- ارز دیجیتال یوآن چین اکنون در سطح ملی مورد استفاده قرار می‌گیرد و موضوع تبادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آن عملاً به وقوع نپیوسته است. لیکن در صورت استفاده فرا مرزی از یوآن دیجیتال در تجارت الکترونیک با سایر کشورها، بین المللی سازی یوآن و بهبود ذخایر ارزی در راستای سیاست‌های کلان ابتدایی این ابتکار به وقوع خواهد پیوست. البته در این بین، با توجه به ایرادی که از سوی غرب به کاهش عمدی نرخ یوآن در برابر ارزهای غربی جهت افزایش صادرات چین مطرح می‌شود، موضوع اصلاح نرخ تبدیل یوآن اهمیت بسزایی پیدا می‌کند.

تقابل یوآن دیجیتال و دلار

وجود شرکت‌های چند ملیتی در چین و حتی خبرهایی مبنی بر پذیرش ارز دیجیتال چینی توسط شرکت‌هایی همچون مک دونالد و استارباکس، زمینه تضعیف نسبی دلار را فراهم می‌آورد. هرچند که در سال 2019 حدود 90 درصد تراکنش‌های بین المللی به دلار بوده و در حال حاضر 60 درصد ذخایر ارزی جهان به دلار آمریکا است و یوآن چین تنها 2 درصد تراکنش‌های بین المللی را شامل می‌شود. لیکن این اقدام چین آغازی بر به چالش کشیدن دلار است که البته در دراز مدت به وقوع خواهد پیوست. طبق آمار بانک جهانی حدود 1.7 میلیارد نفر در سراسر جهان بواسطه نداشتن حساب بانکی تنها از پول نقد استفاده می‌کنند در حالیکه دو سوم این تعداد که موبایل در اختیار دارند قادر به انجا تراکنش‌های پولی خواهند بود. این نکته در واقع همان چیزی است که در چین با پرداخت دیجیتالی شکل گرفته و در حال توسعه است. بستر استفاده از ارز دیجیتال نیز در ابتکار «کمربند –راه » با توجه به تجارت و پروژه‌های چین در کشورهای مسیر این طرح وجود دارد و «کمربند –راه دیجیتال» نیز با قدرت بیشتری ادامه خواهد یافت. تخمین زده می‌شود که بانک مرکزی چین ذخایری حدود 3 تریلیون دلار در اختیار داشته باشد که اکثر آن از طریق تجارت شرکت‌های چینی با طرف‌های آمریکایی و تبدیل دلارهای اخذ شده این شرکت‌ها با یوآن حاصل شده است. در صورتی که وارد کننده خارجی و صادر کننده چینی شبکه بلاکچِین مشترکی برای استفاده از یوآن راه‌اندازی کنند، شیوه جدید پرداختی به وجود خواهد آمد که نیازی به دلار ندارد و هزینه تبدیل ارز آن نیز از بین خواهد رفت. بنابراین، ارز دیجیتال چینی منتج به استفاده بسیار وسیع تر از یوآن در سطح بین‌المللی خواهد شد. در ایالات متحده استفاده از ارزهای دیجیتال مراحل طراحی خود را می‌گذرانند. حتی ارز دیجیتال لیبرا که طرح آن توسط فیسبوک در سال گذشته مطرح شد همچنان در تلاش برای اخذ مجوزهای مربوطه از رگولاتورها است زیرا که بسیاری از دولت‌های از تبدیل شدن فیسبوک با ارائه ارز دیجیتال به یک بانک مرکزی جهانی دوفاکتو و کاهش اختیارات بانک‌های مرکزی در هراسند.

پیش‌تر رئیس فدرال رزرو آمریکا اعلام کرده بود بسیاری از چالش‌هایی که ارز‌های دیجیتال در پی حل آن هستند شامل ایالات متحده نمی‌شود. از نگاه وی چشم انداز سامانه پرداخت آمریکا بسیار نوآور و رقابتی است که گزینه‌های زیادی شامل پرداخت‌های دیجیتال نیز در آن وجود دارد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند تهدید یوآن دیجیتال بر خلاف لیبرای فیسبوک از سوی آمریکا جدی گرفته نشده است و از دیگر سو چین بدلیل نگرانی از تاثیر مثبت لیبرا بر قدرت دلار، مراحل استفاده از یوآن دیجیتال را سرعت بخشیده است. در صورتی که ارز دیجیتال چین تنها در ابتکار کمربند-راه نهادینه گردد، اقتصادی حدود نیمی از جمعیت جهان شامل این پروژه خواهد بود. همچنین، امکان توقیف اموال دیجیتال افراد یکی دیگر از گزینه‌هایی است که در اختیار دولت چین قرار می‌گیرد. بنابراین، موفقیت طرح استفاده از یوآن دیجیتال چین اثر منفی بسیار شدیدی بر آمریکا و نظام سرمایه داری غربی خواهد داشت و در صورت عدم اقدامی متقابل از سوی ایالات متحده، جایگاه دلار بعنوان ارز نخست بین المللی از دست خواهد رفت. پیش‌بینی که توسط وزارت بازرگانی چین در شش سال پیش و تصاحب جایگاه دلار توسط یوآن طی 15 سال آینده، انجام شد. البته این رقابت از سوی کشورهای غربی وارد مرحله عملیاتی گردیده است بطوریکه در ماه ژانویه سال جاری میلادی و پیش از آغاز آزمایشی یوآن دیجیتال، بانک‌های مرکزی کانادا، ژاپن، سوئد، انگلیس و اتحادیه اروپا با شرکت «بانک تسویه حساب‌های بین المللی» (BIS) کارگروهی درباره ارز دیجیتال بانک مرکزی تشکیل داده و خطر چین بعنوان نخستین کشور استفاده کننده ارز دیجیتال در این کارگروه را مورد بررسی قرار دادند. در این نشست مقرر شد کشورهای فوق همکاری نزدیکی با نهادهای مالی بین المللی به ویژه «کمیته پرداخت و زیرساخت‌های بازار»[3] مربوط به گروه G10 و «هیات ثبات مالی »[4] داشته باشد. هر چند عدم حضور آمریکا در این کارگروه نشانگر نبود موضعی واحد از سوی کشورهای غربی در تقابل با ایده جدید چین است.

 

 

پی نوشت :

[1]. Digital Currency Electronic Payment, DC/EP

[2]. RMB Cross- Border Inter-Bank Payments System

[3]. Committee on Payment and Market Infrastructures

[4]. Financial Stability Board