بررسی پدیده سیل در بنگلادش

جغرافیای بنگلادش با واژه سیل و بلایای طبیعی عجین شده است. در این نوشتار بر آنیم تا ضمن بررسی تاریخچه سیلاب در این کشور، سیل جاری و ابعاد آن، علل وقوع آن، پیامدها و خسارات وارده، اقدامات صورت گرفته در زمینه مهار آن و واکنش ها در قبال آن را به بحث گذاریم.

 سیل پدیده ای همیشگی اما با شدت و ضعف در این کشور فقیر جنوب آسیا بوده که همه ساله خسارات و تلفات قابل توجهی را به همراه دارد. سیل جاری در این کشور نیز به دلیل تداوم بارندگی‌های فصلی موجبات آسیب رسانی به زیرساختارهای شهری و روستایی، بی خانمانی و آوارگی صدها هزار نفر و کشته شدن 114 نفر را فراهم ساخته است. همزمانی وقوع سیل با شیوع گسترده ویروس کرونا در این کشور بر شدت آلام مردم و مشکلات دولت بنگلادش افزوده است.

در طول فصل ریزش باران‌های دنباله دار موسمی و در یک اتفاق طبیعی پدیده مخرب سیلاب در بنگلادش رخ می نمایاند. این کشور هر 10 سال یکبار سیلاب های عظیمی را تجربه نموده است که خسارات و تلفات زیادی را به بار می آورد. نکته جالب توجه در خصوص سیلاب 4 هفته اخیر آن است که نه تنها هیچ نشانه ای از بهبود شرایط جوی دیده نمی‌شود بلکه وضعیت سیل بنابر دلایل متعدد رو به وخامت گذارده است.

وضعیت سیل جاری:

تعداد کل رودخانه‌های بنگلادش 230 است. اگر رودخانه‌های کوچک و دریاچه‌ها در نظر گرفته شوند، این تعداد به حدود 800  عدد می رسد. در حال حاضر آب تقریبا تمام رودخانه‌های این کشور بالا رفته است و طغیان برخی از رودخانه‌های اصلی بالاتر از سطح خطر جریان دارد. تا کنون حدود 30 درصد مساحت 31 شهرستان دچار آبگرفتگی شده و حدود 4 میلیون نفر در این مناطق اسیر سیل شده اند. علاوه بر این، صدها هزار نفر از خانه‌های خود گریخته و به جای امن پناه برده اند. منابع رسمی می‌گویند در حال حاضر حدود 178 هزار هکتار محصولات زراعی آسیب دیده است. تعداد کل کشاورزان خسارت دیده از سیل  344 هزار نفر تخمین زده شده است. از سوی دیگر، جزیره نشینان با احشام و چهارپایان خود دچار مشکلات وصف ناپذیری شده اند. کمبود غذا، آب آشامیدنی و لوازم بهداشتی، زندگی آنها را با خطر جدی مواجه ساخته است. خانواده‌های مناطق دور افتاده مجبور شده اند خانه‌های خود را ترک کرده و همراه با دام و طیور و ملزومات زندگی به مناطق مرتفع پناه ببرند. در نتیجه، ازدحام سیل زدگان در سدهای مرتفع، جاده‌های آسفالت و مراکز مختلف آموزشی در حال افزایش است.

از سوی دیگر، مناطق مختلف واقع در حاشیه رودخانه‌ها تحت تأثیر فرسایش رودخانه‌ها قرار گرفته اند و در نتیجه بسیاری از خانه‌های مردم، مدارس و ساختمان‌های دولتی به اعماق رودخانه‌ها فرو رفته اند. شهرستان کوریگرام در حوزه رود براهماپوترا بیشترین فرسایش را متحمل شده است. بطور کلی در روند آسیب شناسی خسارات وارده می‌باید اذعان نمود که مناطق مختلف شهرستان‌های راجشاهی، باگورا، ناتور، تانگاییل، راجباری، براهمان بارییا بیشترین میزان خسارت و خرابی ناشی از سیل جاری را داشته اند.

 

آمار خسارات و تلفات :

جمعیت هلال احمر بنگلادش اعلام نموده است که یک سوم مساحت بنگلادش دچار آبگرفتگی شده است! این سازمان همچنین با ابراز نگرانی اعلام داشته که ممکن است در روزهای آینده وضعیت سیلاب خطرناکتر شود. بگفته این نهاد امدادرسان تاکنون بیش از 3 میلیون نفر از مردم بنگلادش مستقیماً از سیل جاری آسیب دیده اند و بیش از یک میلیون نفر از اعضای خانواده‌ها متفرق شده اند.

بر اساس آخرین آمار اداره بهداشت بنگلادش تاکنون 114 نفر در اثر سیل جاری جان باخته اند. با این حال، تعداد تلفات انسانی ناشی از گزیدن نیش مار یا غرق شدن، نسبت به سالهای قبل کمتر بوده است. نکته حائز اهمیت دیگر آن که معمولا به هنگام فروکش نمودن سیلاب، بیماری‌های واگیردار شیوع پیدا می‌کنند. بر این اساس اخبار منتشره حاکی از آن است که در برخی از شهرستانهای شمال و شمال غربی این کشور، شیوع بیماری‌های واگیردار ناشی از سیل مانند اسهال و بیماری‌های پوستی رواج یافته است. البته وضعیت هنوز از کنترل خارج نشده و باصطلاح به حد اپیدمی نرسیده است. با این حال، مرکز پیش بینی و هشدار سیل بنگلادش اعلام کرده است که: علیرغم وحشت موجود، سیلاب جاری هنوز به حد خطرناک قابل قیاس با حوادث سال های 1988و 1998 نرسیده است. به گفته آنها، میزان آب سیل ممکن است به مدت 3 تا 5 روز دیگر افزایش یابد اما از آن پس وضعیت بتدریج رو به آرامش خواهد رفت. مرکز پیش بینی و هشدار سیل بنگلادش ابراز امیدواری کرده است که تا دو هفته دیگر طغیان رودخانه‌ها کم کم فروکش نموده و کلاً احتمال کمی وجود دارد که سیل سال جاری به سطح خطرناک برسد.

در همین حال، خانم شیخ حسینه، نخست وزیر بنگلادش هفته  گذشته به منظور بررسی وضعیت سیل در یک کنفرانس ویدئویی با رهبران و فعالان حزب حاکم به گفتگو و تبادل نظر پرداخت. وی خطاب به رهبران و فعالان حزب عوامی لیگ اظهار داشت: به نظر می رسد سیل امسال ممکن است طولانی باشد. اگر سیل جاری به اندازه سال 1998 طولانی شود، ما باید برای اقدامات لازم آمادگی داشته باشیم. وی به هواداران خود دستور داد برای مقابله با هر موقعیتی آمادگی کامل را داشته باشند.

 

تاریخچه سیل در بنگلادش :

بنگلادش به مانند ایالتهای بنگال غربی، آسام و مگالایا هندوستان به عنوان مناطق مستعد سیل بشمار می روند. در تاریخ مناطق بنگال(که بنگلادش نیز جزء آن بوده است) آمده است که اولین سیل وحشتناک در شهرستان سیلهت بنگلادش در سال 1781 به وقوع پیوست. از آن زمان تاکنون در مناطق مختلف بنگلادش سیلاب های کوچک و بزرگی رخ داده است اما از نظر پایداری و میزان خسارت بزرگترین سیلاب در تاریخ بنگلادش در سال های 1988 و 1998 رخ داده اند. مدت زمان وقوع سیل در سال 1998 میلادی 69 روز بوده و سیل سال 1988 به مدت 16 روز به طول انجامید. در سیلاب سال 1988حدود 82 هزار کیلومتر مربع مساحت این کشور آسیب دیدکه بیش از 60 درصد مساحت کل کشور است. در مجموع 45 میلیون نفر در سیل سال 1988 متحمل خسارات وحشتناکی شده و 1621 نفر جان باختند. شهر داکا، پایتخت بنگلادش نیز در همین سال دچار آب گرفتگی شدید گردید. به گفته کارشناسان، وقوع یک چنین سیلی صرفاً در هر 50 یا 100 سال رخ می دهد. علاوه بر این، 68 درصد از کل مساحت بنگلادش در سیل سال 1998 ، 37.27 درصد در اثر سیل سال 2004 و 53 درصد در اثر سیل سال 2007 دچار آبگرفتگی شد.

 

علل وقوع سیل در بنگلادش :

به دلیل وجود رودخانه‌ها و دریاچه‌های زیاد، بنگلادش به «کشور رودخانه‌ها» شهرت یافته است. صدها رودخانه مانند شبکه تارهای عنکبوت در سراسر این کشور جریان یافته است. گفته شد که تعداد رودخانه‌های بزرگ و متوسط در بنگلادش بیش از 230 عدد است که با در نظر گرفتن دریاچه‌ها و رودهای کوچک تعداد آنها به 800 عدد می رسد. از میان این رودخانه‌ها 54 تا مشترک بین کشورهای هند و بنگلادش می‌باشد. اکثر این رودخانه‌های مشترک و بزرگ از رشته کوه هیمالیا سرچشمه گرفته و با عبور از سرزمین هند، وارد بنگلادش شده اند. از نظر جغرافیایی، هند بالادست و بنگلادش در موقعیت جغرافیایی پائین دست قرار دارد.

با توجه به قدرت هند و ضعف دیپلماسی خارجی بنگلادش پس از دستیابی به استقلال از پاکستان، دهلی نو با احداث بیش از 500 سد بر روی رودخانه‌های مشترک، جریان آب را در فصول موسمی و خشک کنترل می نماید. از جمله این سدها، سد رودخانه گنگ (مشهور به سد فاراککا) است که بنگلادشی‌ها آنرا «دام مرگ» می نامند. تحلیلگران بنگلادشی معتقدند که سد فاراککا رودخانه‌های اصلی بنگلادش را نابود ساخته و تعادل زیست محیطی طبیعی این کشور را برهم زده است. هند با بستن دروازه‌های سد فاراککا در فصل تابستان، به طور یکجانبه آب بیشتری را برداشت می‌کند و در نتیجه رودخانه‌های اصلی بنگلادش به دلیل کمبود آب خشک می‌شوند. از طرف دیگر، هند در طول فصل بارش، هنگامی‌که باران‌های شدید سیل آسا باعث طغیان رودخانه‌ها در این کشور می‌شود، تمام دروازه‌های سد فاراککا را باز نموده و در نتیجه باعث براه افتادن سیلاب خانمان سوزی در بنگلادش می‌شود.

یکی دیگر از دلایل عمده سیل در بنگلادش عدم لایروبی رودخانه‌ها است. به دلیل اینکه طی مدت های مدید رسوب فراوانی از بالا دست در رودخانه‌های بنگلادش جمع شده که در نتیجه باعث پر شدن کف این رودخانه‌ها شده است. بنابر این رودخانه‌های این کشور نیاز مبرم به لایروبی دارند. علاوه بر این، به دلیل توسعه بسیاری از تالاب ها و مرداب ها، زهکشی‌های بزرگ باریک و کوچک شده اند لذا نمی‌توانند آب های اضافی را در خود نگه دارند یا به راحتی به خلیج بنگال منتقل سازند.

 

واکنش احزاب مخالف :

حزب اصلی مخالف دولت یعنی BNP در واکنش رسمی‌به اقدامات دولت در مهار سیل های جاری اعلام نموده است: هند تمام دروازه‌های سدهای روی رودخانه‌های مشترک با بنگلادش را باز نموده و در نتیجه آبهای اضافی وارد کشور شده است. این سیل همزمان با شیوع بیماری کرونا فاجعه وحشتناکی را در زندگی عمومی مردم ایجاد کرده است. دولت در مورد کنترل سیل و امداد رسانی به سیل زدگان کاملا بی تفاوت نشان داده است.

حزب کمونیست بنگلادش نیز با انتقاد از دولت گفته است: دولت به دلیل عدم آمادگی‌های لازم نتوانسته است به مردم آسب دیده امداد برساند.

 

اقدامات دولت برای امداد رسانی :

دکتر محمد انعام الرحمان، وزیر مشاور در امور امداد و مدیریت حوادث بنگلادش اظهار داشت : مهم نیست این فاجعه چقدر بزرگ بوده و چه مدت ادامه خواهد داشت، دولت این توانایی و قابلیت را دارد که در کنار افراد آسیب دیده ایستاده و به آنها کمک نماید. تا کنون دولت 9210 تن برنج، حدود 3 کرور تاکا وجه نقد(حدود 353 هزار دلار)، 74 هزار بسته مواد غذایی، حدود 5 میلیون تاکا(59 هزار دلار) برای خرید خوراک دام، 5 میلیون تاکای دیگر برای خرید مواد غذایی برای کودکان، 1 میلیون تاکا(12 هزار دلار) کمک نقدی برای بازسازی خانه‌های آسیب دیده روستائیان توزیع کرده است.

 

موضع مجامع بین المللی :

سازمان ملل یک کمک 5.2 میلیون دلاری را جهت انجام امور امدادی سیل زدگان بنگلادش به سازمان‌های مربوطه پرداخت نموده است.