معرفی و آشنایی

نگاهی به یوآن دیجیتال (e_RMB)

1- یوآن دیجیتال (e_RMB)، نسخه دیجیتال پول ملی چین و جایگزین پول در گردش (m0) است و به صورت 1:1 توسط یوآن پشتیبانی می‌شود؛ بنابراین برخلاف رمز ارزها (مانند بیت کوین) قابلیت استخراج (Mine) و سفته بازی ندارد. 2- یوآن دیجیتال و کیف پول های دیجیتالی مربوطه از فناوری بلاک چین کنترل شده (بلاک چین سازمانی) و شیوه‌های رمزنگاری استفاده می‌کنند و استفاده از آن نیازی به حساب بانکی و یا اتصال به اینترنت ندارد. 3- این ارز از سیستم دو لایه استفاده می‌کند؛ به این معنا که بانک مرکزی چین وظیفه خلق و انتشار یوآن دیجیتال و موسسات مالی وظیفه توزیع ارز و بهبود کیف پولهای دیجیتال و شیوه‌های پرداخت را خواهند داشت. 4- یوآن دیجیتال هزینه‌های خلق، نگهداری و توزیع پول را کاهش می دهد، رصد و کنترل برخط ( آنلاین ) ارز را تنها برای بانک مرکزی چین ممکن و اعمال سیاستهای مقابله با پول شویی و دیگر استانداردها را تسهیل می‌کند. 5- نظام ارزدیجیتال/پرداخت الکترونیکی (DC/EP)، به لحاظ فن آورانه بی نیاز از پیام رسان سوئیفت و دیگر ابزارها (از جمله CHIPS و Fedwire). برای انجام تراکنش های بانکی فرامرزی است.

تغییرات چشمگیر اخیر در شیوه ­های سپرده و پرداخت پول و گسترش ضریب نفوذ شیوه­ های الکترونیکی و دیجیتالی پرداخت و همچنین افزایش نقش نهادهای خصوصی ارائه دهنده ارزهای مجازی، بانکهای مرکزی را بر آن داشته است تا علاوه بر بررسی پیامدهای این تغییرات، دستورالعمل­ هایی برای سازگاری خود با شرایط و شیوه­ های جدید تدوین کنند. به طور کلی، انتشار پول، یک امر و ابزار کلیدی حاکمیتی است و لذا ورود بازیگران غیر حاکمیتی در آن به معنی چالش برای حاکمیت است و اگر نهادهای خصوصی ارائه دهنده­ ی پول­های مجازی و ارزهای دیجیتالی بتوانند حجم انبوهی از چرخه­ ی دریافت و پرداخت­های یک کشور را در اختیار بگیرند، ظرفیت تحت تاثیر قرار دادن سیاست های پولی و حتی ایجاد اختلال در این سیاستها را دارند. از این رو برخی از بانک­های مرکزی[1] از جمله «بانک خلق چین» از مدت­ها قبل مطالعات گسترده ای برای بررسی ابعاد انتشار ارز دیجیتال ملی را در دستور کار قرار داده اند.

1) رمز ارز یا ارز دیجیتال؟

 بطور خلاصه مهمترین ویژگی ارزهای دیجیتالی و رمز ارزها تمرکز  و قابلیت کنترل آنها است.

«ارز دیجیتال» عنوان چتری است که به تمام ارزهای برخط (online) اطلاق می­شود. برخی از ارزهای دیجیتال نسخه ­ی مجازی ارزها در دنیای واقعی هستند به نحوی که وجود فیزیکی  دارند و تحت حاکمیت کلان دولت­ها، معادل ارزششان برای تسهیل امور به صورت الکترونیکی ذخیره و منتقل می­شوند (برای مثال ارزهای موجود در انواع کارت­های اعتباری یا سپرده). اما رمزارزها (مانند بیت کوین) که معمولاً متکی به فناوری بلاک­چین (BlockChain) هستند، زیر شاخه ه­ای از ارزهای دیجیتالی­ هستند که فرآیند کنترل آن­ها (اعم از خلق ارز و انتشار، توزیع، ذخیره، پردازش و غیره) به لحاظ ساختاری، فنی و حقوقی، از بانکهای مرکزی بعنوان نماینده حاکمیت ملی، مستقل است. فرآیند کنترل این ارزها با بکارگیری شیوه ­­های رمزگذاری و از طریق شبکه ای از کاربران صورت می‌گیرد. این بدان معناست که در رمز ارزها قدرت کنترل ارز از دست دولت­ها خارج و در شبکه ای وسیعی از کاربران و ذینفعان توزیع می‌شود.

2) ارز دیجیتال چین؛ پروژه­ DC/EP (ارز دیجیتالی/پرداخت الکترونیکی)

چین مطالعات برای انتشار ارز دیجیتال ملی خود را تحت عنوان «ارز دیجیتالی پرداخت الکترونیکی (DC/EP)»[2]از سال 2013 آغاز کرد و در سالهای اخیر نیز تلاش­های جدی برای بررسی ابعاد جایگزینی اسکناس­های کاغذی با نسخه دیجیتال آنها (یوآن دیجیتالی، e-RMB) صورت داد، اما پس از آنکه در سال گذشته شرکت فیس­بوک از تصمیم خود برای اعمال تغییراتی در «ارز مجازی لیبرا» خبر داد، موضوع عرضه ارز مجازی ملی برای مقامات بانک‌ خلق چین اهمیت دو چندانی یافت زیرا فیس­بوک با پشتوانه­ ی سبدهای ارزی معتبر مثل دلار و همچنین بهره­ گیری از شبکه­ ی گسترده­ و جهانی کاربران، می­توانست خود را در سطح و حتی بالاتر از جایگاه یک بانک مرکزی به عنوان عرضه کننده نخستین ارزمجازی بین المللی قرار دهد.

از سوی دیگر شیوع ویروس کرونا و مخاطرات بهداشتی و زیستی گردش پول در جامعه ­ی 1.4 میلیارد نفری چین و همچنین تمایل شدید مردم به راه‌های جایگزین استفاده از اسکناس و مسکوکات، زمینه مناسبی را برای تصمیم گیران نظام پولی و مالی چین ایجاد کرد تا تهدید کروناویروس را به فرصتی برای معرفی نظام ذخیره و پرداخت دیجیتالی (DC/EP) تبدیل نماید.

نکته شایان ذکر اینکه هم اکنون حدود 600 میلیون نفر در چین خدمات دریافت و پرداخت و همچنین خریدهای مجازی و واقعی خود را از طریق برنامه ­های کاربردی (اپلیکیشن­های موبایلی) مانند[3]Alipay و Wechat انجام می­دهند (با گردش حدود 349 تریلیون یوآن یا 49 تریلیون دلار در سال 2019) لکن به دلیل برخط بودن خدمات در این برنامه­ های کاربردی و ضرورت اتصال به شبکه اینترنت و همچنین لزوم اتصال به یک حساب بانکی، استفاده سراسری، گسترده و همیشگی از این خدمات را با چالش­ های مختلفی روبرو کرده است.

3 ) ویژگی­های یوآن دیجیتال

در واقع یوآن دیجیتال، یک ابزار نوین برای جایگزینی اسکناس ­ها و مسکوکات جاری چین است با این تفاوت که کاربران، محدود به استفاده از برنامه­ های کاربردی موجود نخواهند بود و این ارز، همانند سکه­ ها و پول­های کاغذی بی نیاز از اتکا به حساب­های بانکی در همه جا و همیشه در کیف پول دیجیتالی بر روی تلفن­ همراه قابل استفاده است. این کیف پول دیجیتال، امکان اتصال به حساب بانکی را نیز دارد.

یوآن دیجیتال مزایای پول­های کاغذی و مزایای رمزارزها را همزمان در ساختار بخصوص خود حفظ کرده است. برای مثال علاوه بر حذف هزینه ­های انتشار و نگهداری اسکناس و ایجاد سهولت در اعمال سیاست­های ضد پول­شویی و دیگر معیارهای بانکداری، امکان رصد و ردیابی منابع و محل هزینه­ کرد کاربران حقیقی و حقوقی را  به صورت برخط (تنها برای بانک مرکزی چین) مهیا خواهد کرد. شایان ذکر است که در صورت تبدیل شدن یوآن دیجیتال به یک ارز پرکاربرد جهانی، برتری چند دهه ای دلار در اقتصاد جهانی به چالش کشیده خواهد شد. بعلاوه اینکه این ارز به دلایل فن­آورانه، برای انجام تراکنش­ها بی نیاز از مسیرهای مستقر مانند پیام رسان سوئیفت خواهد بود[4]. در صورت موفقیت این برنامه، چین به اولین جامعه­ی بدون پول کاغذی و به مدلی برای الگوگیری توسط بسیاری از کشورها تبدیل خواهد شد.

ارز دیجیتال چین ساختار دو لایه ­ای دارد؛ شامل خلق ارز و توزیع. به این معنا که در لایه­ ی نخست ارز دیجیتال توسط بانک مرکزی چین، خلق و در اختیار موسسات مالی منتخب مانند بانک­های تجاری قرار داده می­شود و سپس در لایه­ ی دوم توسط این موسسات در میان کاربران توزیع می‌شود (با استفاده از کیف پول­های دیجیتالی و دیگر اشکال نوین دریافت و پرداخت). این بدان معناست که موسسات مالی، حلقه­ ی میانی ارتباط بین عموم مردم و بانک خلق چین هستند. بعد از بانک­های تجاری، یوآن دیجیتالی در اختیار موسسات مالی واسط مانند Union Pay (نسخه­ ی چینی Visacard و Mastercard) و همچنین شرکتهایی مانند Alibaba و Tencent نیز قرار داده می‌شود تا کاربران از طریق برنامه ­های کاربردی Alipay و Wechat نیز از آن استفاده کنند. یوآن دیجیتالی به صورت 1:1 توسط یوآن پشتیبانی می­شود بنابراین موسسات مالی واسط باید معادل 100% حجم یوآن دیجیتالی خود را نزد بانک مرکزی چین اعتبار داشته باشند. شایان ذکر است به دلیل پیوند یک به یک با یوآن، ارز دیجیتال ملی چین قابلیت استخراج (Mine) که در اکثر رمزارزها شاهد آن هستیم را ندارد، بنابراین قابلیت سفته بازی نیز ندارد. هم اکنون بانک کشاورزی چین به صورت آزمایشی در حال استفاده از یوآن دیجیتالی و همچنین آزمایش کیف پول دیجیتالی اختصاصی است. این کیف­پول در شهرهای شنزن، چنگ­دو، سوجو و «شیائون­گن[5]» در دسترس است و طبق اطلاعات منتشره در برخی رسانه ­ها، یوآن دیجیتال همزمان با بازیهای المپیک زمستانه 2022 در پکن راه اندازی خواهد شد.

 

تصویر منتشر شده ازکیف پول دیجیتالی بانک کشاورزی چین[6]

سیستم دولایه­ ی ارز دیجیتال ملی چین و تقسیم کار میان بانک مرکزی و موسسات مالی موجب می‌شود تا با فراگیر شدن یوآن دیجیتال، اکوسیستم اقتصادی و اجتماعی چین دستخوش تغییرات شگرفی شود و بسیاری از شرکت­های خدماتی، بنگاه­های تجاری کوچک و بزرگ، ساختار آموزشی، حمل و نقل عمومی و غیره به سرعت به سمت دیجیتال شدن حرکت نمایند زیرا بانک مرکزی چین، فارغ از مسائل فن­آورانه و مشکلات مرتبط با توزیع یوآن دیجیتال _ چه در بستر کیف­ پول دیجیتالی و یا در بستر حساب­های سنتی بانکی (کاربران ارز - End-Users) نقش خود را در لایه­ ی بالایی (لایه­ ی خلق ارز) برای سیاست­گذاری کلان، تامین امنیت، رصد و بهبود ساختار ارز تعریف می­کند و موضوعات و چالش­های مرتبط با مدیریت توزیع ارز (مدیریت کیف پول­ها) را به موسسات مالی و بانک­های تجاری واگذار می­نماید. این سیستم دولایه موجب خواهد شد تا با فراگیری یوآن دیجیتال، بسیاری از شرکت­­ها به حسب نیازهای خود و تقاضای مشتریان، ابتکارات نرم افزاری جدیدی را در لایه­ ی دوم (و روی بستر شبکه خدماتی مبتنی بر بلاک چین-BSN[7]) ایجاد نمایند.

البته هنوز رابطه ­ی طرف­های خارجی با بانک خلق چین و بانک­های تجاری این کشور برای استفاده از یوآن دیجیتال مشخص نیست و اقدام کنونی دولت چین را می‌توان گام اول در معرفی یک ارز دیجیتال جهانی دانست به نحوی که همزمان با رشد محبوبیت و ضریب نفوذ این ارز، راهکارهای ارتباط طرف­های خارجی با نظام DC/EP چین مشخص خواهد شد. سوال مهم این خواهد بود که آیا بانک خلق چین، همکاری با طرف­های خارجی را در لایه اول تعریف خواهد کرد یا در لایه­ ی دوم؟ (به بیان دیگر، طرف­های خارجی، مشتری بانک مرکزی چین خواهند بود یا مشتری موسسات مالی واسط چینی؟).

نکته بسیار مهم در خصوص یوآن دیجیتال چین، ویژگی­ ساختاری بخصوص آن است. نظام ارز دیجیتالی/پرداخت الکترونیکی چین متکی به فناوری بلاک­چین (BlockChain) و رمزنگاری است، اما در عین حال تمرکز و مدیریت ارز را تنها در اختیار بانک خلق چین قرار می دهد. یائو چیان، مدیرکل نظارت بر فناوری کمیسیون تنظیم مقررات اوراق بهادار چین در یک مقاله[8] ضمن تشریح مشکلات استفاده از فناوری بلاک چین در ارزهای دیجیتال می‌گوید باور عمومی‌بر این است که ساختار غیر متمرکز فناوری بلاک چین با مدیریت متمرکز بانک­های مرکزی در تضاد است. پیشنهاد وی در نهایت ایجاد یک «شبکه خدماتی مبتنی بر بلاک چین[9] (BSN)» با «مدیریت و کنترل متمرکز و عملیات توزیع شده[10]» است. به عبارت دیگر، این شبکه همان «بلاک­چین سازمانی[11]» است. دولت چین شبکه BSN را در هر بخشی از شئون حکومت که نیاز به کاربرد فناوری بلاک چین داشته باشد، می­تواند به خدمت بگیرد و همچنین تمام اشخاص حقوقی (داخلی و بین المللی) با ثبت درخواست و پرداخت هزینه ا­ی بسیار کمتر نسبت به دیگر روش­ها، می­توانند در این شبکه، بلاک­چین اختصاصی خود را ایجاد نمایند.

در شیوه­ ی بلاک چین عمومی و مرسوم (مانند فناوری بلاک­چین بکار رفته در رمزارز بیت کوین) ضمن ناشناس بودن طرفین دریافت و پرداخت، هر کسی می­تواند با عضویت در بلاک­چین (و حتی بدون عضویت) جزئیات تراکنش­ها و تعاملات را رصد نماید، اما در بلاک­چین­ های سازمانی سیستم عضویت بسته است و تنها با صدور مجوز، امکان ورود به بلاک­چین وجود دارد. از این رو اشخاص حقیقی و حقوقی که مایلند اطلاعات خود را به صورت کنترل شده با طرف­های معاملاتی به اشتراک بگذارند به این سیستم تمایل بیشتری دارند. به بیان دیگر، بانک مرکزی چین با بهره­گیری از شبکه BSN به عنوان تنها دارنده­ی کلید­های اصلی شبکه می­تواند تمامی اطلاعاتی که در چارچوب ارز دیجیتالی/پرداخت الکترونیکی تبادل می­شود را در لحظه رصد و مدیریت نماید.

[1] از جمله بانکهای مرکزی کشورهای حوزه اتحادیه اروپایی، کره جنوبی، انگلستان، روسیه سوئد، عربستان، اروگوئه و غیره

[2]Digital Currency Electronic Payments

[3]این اپلیکیشن‌ها در مالکیت دو شرکت Alibaba و Tencent است.

[4]  در گزارش بعدی به موضوع جهانروایی یوآن دیجیتال و چالش سوئیفت بیشتر پرداخته خواهد شد.

[5]  Xiongan کلانشهر جدید واقع در حومه پکن (یکی از مناطق پروژه شهرهای هوشمند)

[6] قسمت های انگلیسی در تصویر، ترجمه است.

[7]  بستر BSN، ظرفیت ایجاد یک انقلاب دیجیتال در سطح جهانی را دارد، مشابه با ابداعاتی که در پی معرفی اینترنت و تحولات متعاقب آن، رخ داد.

[8] Yao Qian: Blockchain and Central Bank Digital Currency (2020/04/02) https://www.yicai.com/news/100576775.html

[9] Blockchain-based Service Network

[10]Centralized management and control and distributed operation

[11]Enterprise Blockchain