نگاهی به مسئله قبرس و موانع موجود برای حل این معضل کهنه در مدیترانه شرقی

در طول تاریخ سه قرن گذشته ؛ استعمار کهن یعنی بریتانیای کبیر در هر منطقه ای که حکمرانی داشته ؛ قبل از رها کردن و یا استقلال بخشی به مستعمرات خود ؛ بعضا نطفه اختلاف های درونی را در این جوامع کاشته و با ایجاد چنین ظرفیتی زمینه بهره برداری مطلوب را در آینده برای خود فراهم کرده است . -جزیره قبرس از جمله مناطقی است که با توجه به حضور تاریخی دو نژاد ترک و یونانی در آن ؛ توانسته مهیای این هدف باشد. بریتانیا در سال 1960 از جزیره اشغالی قبرس خارج و استقلال این کشور اعلام گردید.

از همان ابتدای سالهای استقلال ؛ درگیری‌های خونینی بین دو نژاد ترک و یونانی (با حمایت ترکیه از یک سو و یونان از سوئی دیگر ) و البته با دیده بانی بریتانیا به عنوان یکی از کشورهای ضامن در قبرس رخ داده است .یاد آور میشود که بدلیل اهمیت استراتژیک این جزیره با مساحت بیش از 9000 کیلومتر مربع ؛ هم اکنون بر اساس توافق انجام شده در سال 1960 ؛ 254 کیلومتر مربع سرزمین قبرس برای دو پایگاه نظامی در مالکیت دائمی‌بریتانیا قرار دارد.
اختلافات درونی در سال 1974 بلافاصله پس از ورود نیروهای نظامی یونانی به بخش جنوبی قبرس و نظامیان ترکیه به بخش شمال قبرس به نقطه اوج خود رسید . از آن زمان به بعد ؛علی رغم خروج ظاهری نیروهای نظامی یونان از قبرس جنوبی ؛ ترکیه از بخش شمالی قبرس خارج نشده است.
-در سال 1983 ؛ با حمایت دولت ترکیه؛ جمهوری قبرس ترک نشین ( شمالی ) اعلام موجودیت نمود و با استقرار نیروهای حافظ صلح سازمان ملل عملا این جزیره به دو بخش تقسیم شد. البته مذاکرات با هدف وحدت دو بخش تحت زعامت دبیر کل سازمان ملل و با حضور نمایندگانی از ترکیه ؛ بریتانیا و یونان به عنوان کشورهای ضامن آغاز شده و تا کنون ادامه دارد که تا به امروز به نتیجه ای مرضی الطرفین نرسیده است. یاد آور میشود که شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال 1983 با صدور دو قطعنامه ؛ کلیه کشورهای عضو را ملزم به عدم شناسائی رسمی و دیپلماتیک دولت خود خوانده قبرس ترک نشین ( شمالی ) نمود. در حال حاضر تنها کشور ترکیه این جمهوری را به رسمیت میشناسد و در آن بخش سفیر منصوب نموده است . همچنین آنکارا دولت قبرس جنوبی ( اروپائی ) را به رسمیت نمیشناسد و هیچ گونه روابط دیپلماتیکی نیز بین دو کشور برقرار نیست.
در این نوشتار بصورت اجمال سعی شده است که موانع موجود بر سر راه وحدت دو بخش مورد بررسی قرار گرفته وراهکارهای برون رفت مورد بازبینی قرار گیرد.

اهم موانع موجود عبارتند از:

1-امنیت :
تضمین امنیت فردی و عمومی‌که ارمغان آورنده ثبات و صلح میباشد؛ یکی از مهمترین عواملی است که با توجه به حافظه تاریخی سرشار از خون و خونریزی مردم دو بخش ؛ اذهان ایشان را مشوش نموده و آنها را نگران میکند . بدیهی است برای نیل به ایده وحدت قبرس یکپارچه؛ این نگرانی باید بطور جدی مد نظر قرار گیرد. البته مردم قبرس جنوبی ( اروپائی) تصور میکنند که امنیت آنها پس از پیوستن کشورشان به اتحادیه اروپا قدری تضمین شده است ؛ اما از سوئی دیگر ؛ عضویت قبرس جنوبی در اتحادیه اروپا میتواند عاملی ضد امنیتی برای ترک های قبرسی تلقی گردد و وابستگی آنها را به قدرت پشتیبان یعنی ترکیه افزایش دهد.

2- برابری سیاسی :
مفهوم برابری سیاسی تاکنون به عنوان مانعی بزرگ در روند مذاکرات جلوه نموده است . همواره تفسیر این معنا متفاوت بوده و هیچکدام از طرفین نتوانستند در این خصوص به وحدت نظر برسند . علاوه بر این گروهها و افراد افراطی در دو بخش؛ یکی با طرح ایده مشارکت حداکثری در امور توسط قبرسی‌های جنوبی ( اروپائی ) و دادن حق مشارکت حداقلی به ترک های قبرس شمالی و دیگری با شعار مشارکت 50% ( پنجاه درصدی ) طرفین در امور کشوری؛ زمینه لازم را برای عدم حصول به توافق تقویت نموده اند.

3-استقلال:
از سال 1974 تا کنون ؛ حضور اقتصادی و سیاسی ترکیه در قبرس ترک نشین ( شمالی ) کاملا نهادینه شده و نظام سیاسی – داخلی و اقتصاد و تجارت آن بشدت تحت تاثیرسیاستهای دولت در آنکارا میباشد. کمکهای مالی و پولی و مدیریتی ترکیه در طول سالهای متوالی و حتی اعلام لیر ترکیه به عنوان واحد پولی این بخش از قبرس ؛ بیانگر ایفای نقش اساسی ترکیه در امور قبرس ترک نشین ( شمالی ) است . بدیهی است چنانچه یکی از پیش شرط های وحدت قبرس ؛ جدائی از آنکارا و حذف حضور ترکیه در این منطقه باشد ؛ امری مشکل و تحقق آن با موانع زیادی روبرو خواهد بود.

4-آموزش :
دولت ترکیه از زمان تثبیت حضور همه جانبه خود درقبرس ترک نشین ( شمالی ) ؛ از اهرم آموزش بهره برداری گسترده ای نموده و سرمایه گذاری جدی در این بخش را در اولویت سیاست های خود قرار داده است . تاسیس دانشگاههای معتبری در سطح بین المللی و جذب دانشجویان خارجی جهت تحصیل در این دانشگاهها به زبانهای ترکی و انگلیسی ؛ از جمله اقدامات کلیدی بوده است که دولت ترکیه انجام داده و سرمایه اجتماعی معتبری از نسل جوان ترکهای قبرسی را منطبق با فرهنگ ترکی تربیت کرده است . بدیهی است ایجاد هر گونه تغییری در سرمایه‌های اجتماعی تربیت شده با فرهنگ ترکیه مستلزم زمانی طولانی خواهد بود.

5-تضمین دوره انتقالی صلح آمیز :
تجربه مذاکرات ادوار قبلی که در برخی مواقع به مراحل نهائی نیز رسیده ولیکن ناگهان منتفی شده است ؛ فضای عدم اعتمادی را ایجاد نموده که مآلا سیاستمداران مذاکره کننده دو بخش را مجاب به اتخاذ سیاستهای محتاطانه و همراه با سوء ظن نموده و ایشان با این ذهنیت ها ی ایجاد شده به مذاکرات ادامه می دهند. به عنوان مثال در مذاکرات معروف به کرانس مونتانا در اکتبر 2017 همه چیز برای امضای نهائی توافق فراهم شده بود که ناگهان بهم خورد.

6-جبران خسارات وارد شده در طول دوران جنگهای خونین بین دو بخش:
تعیین تکلیف برای جبران خسارت های وارده به اموال منقول و غیر منقول طرفین در طول دوران جنگهای داخلی ؛ یکی ازمشکل ترین موانع بر سر راه روند وحدت بین دو بخش میباشد. بخشی از این اموال در طی زمان؛ بصورت قانونی در دست دیگران افتاده است. در مواردی دادگاه حقوق بشراروپائی حق استفاده قانونی به بخشی از اموال ترک های قبرسی را به استفاده کنندگان از این اموال در بخش قبرس جنوبی داده است که اختلافات عمیقی را ایجاد نموده است .

7-سرمایه‌های زیرزمینی قبرس ( انرژی ) :
ابتکارات و اقدامات یکطرفه دولت قبرس جنوبی ( اروپائی ) با پشتوانه حمایتی اتحادیه اروپا برای اکتشاف و استخراج منابع هیدرو کربنی در بلوک های 12 گانه در مدیترانه شرقی ؛ بدون مشورت و اعطای حقوقی به قبرس ترک نشین ( شمالی )؛ سوء ظن جدی را ایجاد نموده و طرف ترک همواره مراتب اعتراض خود را به نادیده گرفتن حقوق حقه ترکهای قبرسی منعکس نموده است . این اقدامات یک سویه؛ عکس العمل ترکیه را نیز در بر داشته و اعزام کشتی‌های اکتشافی ترکیه ای برای انجام عملیات اکتشافی در برخی بلوک ها در منطقه ویژه اقتصادی قبرس ؛ جنجال آفرینی‌های بسیاری را بهمراه داشته است . بدیهی است ابتکارات متخذه توسط دولت قبرس جنوبی ( اروپایی ) اساسا فضای اعتماد متقابل را زیر سوال برده است .

نتیجه:
با توجه به عوامل فوق الذکر به عنوان موانع پیش رو برای وحدت قبرس ؛ بنظر میرسد که عامل گذر زمان نیز نمیتواند به نفع ایده وحدت پیش برود. چنددهه جدائی فرهنگی ؛ آموزشی و تربیتی بین مردم دو بخش از یک سو و سوء ظن‌های رخ داده در طول دوران مذاکرات بین سیاستمداران دو بخش از سوئی دیگر ؛ کار را برای نیل به وحدت مشکل تر نموده است.
علاوه بر موانع داخلی ذکر شده برای ایجاد قبرس واحد ؛ نقش آفرینی عوامل خارجی از جمله اراده بازیگران منطقه ای شامل ترکیه ؛ بریتانیا؛ یونان به عنوان کشورهای ضامن ؛ اتحادیه اروپا ؛ ایالات متحده آمریکا ؛ روسیه به عنوان کشورهای عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد را در پروسه وحدت ؛ نمیتوان نادیده انگاشت .