تحول نظام سلامت در ازبکستان: مسیر نوین توسعه با اتکا بر فناوری، سرمایه‌گذاری و آموزش
در دنیای امروز، سلامت دیگر یک خدمت صرفاً پزشکی نیست؛ بلکه به یکی از مهمترین شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها تبدیل شده است. دولت‌هایی که در قرن بیست‌ویکم، رویکردی هوشمندانه به سیاست‌گذاری سلامت اتخاذ کرده‌اند، نه‌تنها کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشیده‌اند، بلکه بستر را برای رشد اقتصادی، کاهش نابرابری اجتماعی، و تقویت اعتماد عمومی فراهم کرده‌اند.
ازبکستان، با پشتوانه جمعیت رو به رشد، جایگاه ژئوپولیتیکی مهم و پتانسیل بالای انسانی در سال‌های اخیر، توجه ویژه‌ای به بازآفرینی ساختارهای سلامت خود داشته است. دولت این کشور، با تأکید بر نوسازی تجهیزات پزشکی، تقویت نیروی انسانی، تمرکز بر مناطق محروم و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، برنامه‌ای جامع برای تحول نظام سلامت طراحی و اجرا کرده که اکنون آثار آن به‌وضوح در دسترس است.
سیاست‌گذاری بودجه‌ای و افزایش منابع داخلی برای سلامت
در بسیاری از کشورها، تخصیص بودجه عمومی‌به بخش سلامت، همواره تحت فشار سایر حوزه‌ها قرار دارد. با این حال، دولت ازبکستان در یک تصمیم استراتژیک، طی سال‌های اخیر، اختصاص دست‌کم ۱۰۰ میلیارد سوم از بودجه دولتی (معادل ۷.۷ میلیون دلار آمریکا) را برای تجهیز مراکز درمانی با فناوری‌های نوین پزشکی تضمین کرده است.
این در حالی است که در سال ۲۰۲۴، این رقم به ۲۰۰ میلیارد سوم (حدود ۱۵.۴ میلیون دلار) افزایش یافت؛ موضوعی که نشان‌دهنده حرکت ازبکستان به سمت "سلامت فناورانه" است. سیاست‌گذاران به این نتیجه رسیده‌اند که ارتقاء سلامت عمومی، نیازمند منابع مالی پایدار و راهبردی است. این بودجه به‌طور مشخص برای:خرید تجهیزات تشخیصی و درمانی پیشرفته،نوسازی بخش‌های حیاتی بیمارستان‌ها (اتاق‌های جراحی، اورژانس و مراقبت‌های ویژه)، تأمین زیرساخت‌های فناوری اطلاعات سلامت (HIS, PACS, Telemedicine) و ایجاد سامانه‌های نظارتی و گزارش‌دهی مؤثر صرف می‌شود.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی و نقش دیپلماسی سلامت در ازبکستان
یکی از ویژگی‌های ممتاز برنامه ازبکستان، هم‌افزایی منابع داخلی با منابع خارجی است. بر اساس آمار رسمی، در سال ۲۰۲۴ بیش از ۲۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی وارد بخش سلامت شده است و در کنار آن، ۹۴ میلیون دلار کمک بلاعوض از سوی نهادهای بین‌المللی، صرف پروژه‌های بهداشتی شده است.این میزان سرمایه‌گذاری خارجی، حاصل دیپلماسی فعال سلامت دولت ازبکستان است. از مهمترین پروژه‌های بین‌المللی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بانک توسعه آسیایی (ADB): کمک ۱۰۰ میلیون دلاری برای تأمین ۲۱۰۰۰ دستگاه پزشکی و ۶ آمبولانس احیا جهت تجهیز ۲۳۰ بیمارستان زایمان. این پروژه، با هدف کاهش مرگ‌ومیر مادران و نوزادان طراحی شده است.
- بانک توسعه KfW آلمان: اختصاص ۳۰ میلیون یورو برای تجهیز ۱۹ مرکز درمانی در قره‌قالپاقستان و خوارزم با تمرکز بر درمان بیماری‌های قلبی-عروقی، و ۱۳.۵ میلیون یورو دیگر برای احداث مرکز آموزش پزشکی و خوابگاه دانشجویی در ترمذ.
این مدل ترکیبی از منابع داخلی و خارجی، یکی از معدود نمونه‌های موفق در منطقه است که می‌تواند الگویی برای کشورهای در حال توسعه محسوب شود.
گسترش فناوری‌های پزشکی و دسترسی عادلانه به خدمات تخصصی
تا پیش از آغاز این اصلاحات، دسترسی به فناوری‌های پیشرفته تصویربرداری پزشکی مانند MRI، CT Scan و آنژیوگرافی عمدتاً محدود به شهر تاشکند یا چند مرکز ملی در سطح کشور بود. این تمرکزگرایی باعث تاخیر در تشخیص و درمان بیماری‌ها، انتقال‌های پرهزینه بیماران از مناطق دورافتاده به پایتخت و افزایش فشار بر سیستم درمانی مرکزی می‌شد.اما اکنون با اجرای برنامه‌های نوسازی، این تجهیزات در بیمارستان‌های منطقه‌ای و ناحیه‌ای نصب شده‌اند. برای مثال بیمارستان‌های ناحیه‌ای در استانهای اندیجان، جیزّاخ، سمرقند و نوایی اکنون مجهز به MRI هستند.خدمات آنژیوگرافی که پیش‌تر منحصر به مراکز تخصصی بود، اکنون در بیش از ۴۰ شهرستان ارائه می‌شود.
این توسعه، مصداق عدالت جغرافیایی در سلامت و افزایش تاب‌آوری نظام درمانی در برابر بحران‌هاست.
تمرکز راهبردی بر مادران، نوزادان و مناطق کمتر توسعه‌یافته
سلامت مادر و کودک، یکی از شاخص‌های اصلی در ارزیابی کارآمدی نظام سلامت است. ازبکستان با شناخت این موضوع، پروژه‌ای گسترده برای تجهیز ۲۳۰ بیمارستان زایمان را با پشتیبانی بانک توسعه آسیایی آغاز کرده است.
در عین حال، تمرکز ویژه بر مناطق کمتر توسعه‌یافته مانند قره‌قالپاقستان و خوارزم، نشان‌دهنده‌ی اولویت‌بندی در سیاست‌گذاری‌های سلامت این کشور است. تجهیز مراکز درمانی در این مناطق به ۸۶۲ دستگاه جدید، می‌تواند تفاوت چشمگیری در کیفیت و دسترسی به خدمات ایجاد کند.
چالش بهره‌برداری پایین و راهکارهای هوشمند مدیریتی
با وجود نصب تجهیزات پیشرفته، نرخ استفاده از برخی دستگاه‌ها پایین است. گزارش رسمی ریاست جمهوری، نشان می‌دهد که میانگین استفاده از آنژیوگراف‌ها در سطح کشور تنها ۳۴٪ است. این نرخ پایین بهره‌برداری ناشی از عوامل نظیر نبود نیروی انسانی آموزش‌دیده کافی، ضعف در مدیریت منابع انسانی و زمان‌بندی خدمات وناکارآمدی سامانه‌های ارجاع پزشکی است.برای مقابله با این چالش، دولت به‌سراغ مدیریت هوشمند دارایی‌ها رفته و از راهکارهایی مانند: برون‌سپاری به شرکت‌های خصوصی برای بهره‌برداری بهتر از دستگاه‌ها، مشارکت دولتی-خصوصی (PPP) برای مدیریت فنی مراکز تصویربرداری و اصلاح نظام آموزش و ارجاع استفاده کرده است.
آموزش نیروی انسانی؛ رکن مغفول‌مانده در توسعه سلامت
هیچ فناوری پیشرفته‌ای بدون کاربر ماهر، اثربخش نخواهد بود. یکی از دلایل اصلی بهره‌برداری پایین از تجهیزات، نبود پزشکان، پرستاران و تکنسین‌های آموزش‌دیده است.برای رفع این معضل، دولت پروژه‌های زیر را تعریف کرده است:
- تأسیس مراکز آموزشی با تکنولوژی‌های نوین آموزشی مانند مرکز آموزش پزشکی در ترمذ،
- برنامه‌های تبادل بین‌المللی با دانشگاه‌های اروپایی و آسیایی،
- دوره‌های آموزش از راه دور و مستندسازی دانش فنی،
- افزایش ظرفیت آموزش پرستاران برای پوشش شکاف‌های خدماتی در مناطق روستایی.
این اقدامات مکمل سخت‌افزار سرمایه‌گذاری شده در کشور هستند و آینده پایدار نظام سلامت را تضمین می‌کنند.
نتیجه‌گیری
ازبکستان در حال تبدیل‌شدن به الگویی نوین در حوزه سیاست‌گذاری سلامت در کشورهای در حال توسعه است. آنچه این کشور را از سایرین متمایز می‌کند، تلفیق موفق بین سرمایه‌گذاری هوشمندانه، تمرکز بر مناطق محروم، جذب سرمایه بین‌المللی، توسعه فناوری سلامت و سرمایه‌گذاری انسانی است.با تداوم این رویکرد، ازبکستان می‌تواند در آینده‌ای نزدیک، در حوزه سلامت و بهداشت عمومی نه‌تنها در آسیای مرکزی، بلکه در سطح جهان، جایگاهی قابل اعتنا پیدا کند.
منابع
- Presidential Press Service of Uzbekistan, “President examined proposals aimed at enhancing medical institutions,” Jan 20, 2025.
- Uzbek Ministry of Health - Annual Health Budget Report 2024.
- Asian Development Bank (ADB) – Uzbekistan Project Reports, 2023–2024.
- KfW Bankengruppe – Uzbekistan Health Infrastructure Projects, 2023–2024.
- World Health Organization (WHO) – Uzbekistan Country Cooperation Strategy, 2023 Update.