پیامدهای اقتصادی اعمال تعرفه‌‌های گسترده دولت آمریکا بر غنا

غنا به ‌طور خاص در فهرست کشورهای دارای تعرفه‌های ویژه تجاری اعلام شده از سوی ایالات متحده ذکر نشده است، اما مشمول تعرفه پایه 10 درصدی مانند 184 کشور دیگر خواهد شد. اتاق بازرگانی غنا هشدار داده است که اعمال این تعرفه‌ها می‌تواند به کاهش 15 تا 20 درصدی صادرات غیرسنتی و از دست دادن هزاران شغل در این کشور منجر شود.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا با رونمایی از مجموعه‌ای بی‌سابقه از تعرفه‌‌های گمرکی، معادلات تجارت جهانی را دستخوش تغییری بنیادین کرد. این اقدام که با عنوان «اعلامیه استقلال اقتصادی آمریکا» از سوی ترامپ توصیف شد، شامل اعمال تعرفه پایه 10 درصدی بر تمامی‌کالاهای وارداتی به آمریکا و تعرفه‌های ویژه برای برخی از شرکای تجاری کلیدی، از جمله چین، اتحادیه اروپا، هند و ژاپن است.

این تصمیم که بر اساس قانون اختیارات اضطراری بین‌المللی (IEEPA) مصوب سال 1977 و بدون نیاز به تأیید کنگره اتخاذ گردیده، با واکنش‌های منفی گسترده‌ای از سوی جامعه بین‌المللی مواجه شده است. چین و اتحادیه اروپا تهدید به اقدامات تلافی‌جویانه کرده‌اند، بازارهای سهام جهانی سقوط کرده‌اند و اقتصاددانان نسبت به خطر وقوع رکود جهانی هشدار می‌دهند.

غنا نیز به عنوان یکی از اقتصادهای در حال توسعه آفریقا، از تبعات این تصمیم بی‌نصیب نمانده و مشمول تعرفه پایه 10 درصدی شده است. این امر، چالش‌‌های قابل توجهی را برای صادرکنندگان غنایی ایجاد کرده و دولت این کشور را بر آن داشته تا برای کاهش اثرات منفی این تعرفه‌ها، اقدامات فوری را در دستور کار قرار دهد. لازم به ذکر است که برخی کالاها مانند مس، داروها و مواد معدنی استراتژیک از شمول این تعرفه‌ها معاف شده‌اند، اما این معافیت شامل محصولات صادراتی غنا نمی‌شود.

جزئیات تعرفه‌‌ها

در مراسمی‌که روز چهارشنبه مورخ 2 آوریل 2025 در کاخ سفید برگزار شد، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد که تعرفه‌های جدید با هدف «مقابله با دهه‌ها سیاست تجاری ناعادلانه» اعمال می‌شوند. به گفته وی، این بزرگترین تغییر در هنجارهای تجاری از زمان جنگ جهانی دوم به شمار می‌رود. جزئیات این تعرفه‌ها به شرح زیر است:

• اعمال تعرفه پایه جهانی 10 درصدی بر تمامی‌کالاهای وارداتی به آمریکا، از 5 آوریل (16 فروردین).

• اعمال تعرفه‌های ویژه برای 60 کشور جهان از 9 آوریل (20 فروردین):

برخی از شرکای تجاری مشمول این تعرفه‌ها عبارتند از:

• چین: 34 درصد (به علاوه 20 درصد اضافی به دلیل نقش این کشور در تولید فنتانیل).
• اتحادیه اروپا (EU): 20 درصد.
• هند: 26 درصد.
• ژاپن: 24 درصد.
• آفریقای جنوبی: 30 درصد
• تمامی خودروهای وارداتی: 25 درصد.

مقامات کاخ سفید مدعی هستند که این کشورها تعرفه‌های بالاتری را بر کالاهای آمریکایی اعمال می‌کنند، موانع «غیر تعرفه‌ای» را برای تجارت آمریکا وضع می‌کنند و یا به گونه‌ای عمل کرده‌اند که احساس می‌شود اهداف اقتصادی آمریکا را تضعیف می‌کنند. دونالد ترامپ با بیان اینکه "کشورهای خارجی باید برای دسترسی به بزرگترین بازار جهان هزینه بپردازند"، مدعی شد که این تعرفه‌ها صدها میلیارد دلار برای آمریکا درآمد ایجاد خواهد کرد.

واکنش‌های بین‌المللی

واکنش‌های بین‌المللی به این اقدام عمدتاً منفی بود که برخی از آنها عبارتند از:

• چین: دولت چین وعده داده است که «اقدامات تلافی ‌جویانه قاطعی» علیه این اقدام اتخاذ خواهد کرد و هشدار داده که این اقدامات به شرکت‌های آمریکایی که قصد فروش کالا در بازار چین دارند، لطمه خواهد زد.
• اتحادیه اروپا (EU): خانم اورزولا فن درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، تعرفه‌های جدید را «ضربه‌ای بزرگ به اقتصاد جهانی» توصیف کرد. او اعلام کرد که اتحادیه اروپا در حال آماده‌سازی بسته‌ای از اقدامات متقابل است تا از مشاغل اروپایی، به ویژه در بخش‌های خودرو، کالاهای لوکس و نوشیدنی‌ها، محافظت کند. وی همچنین اظهار داشت، اتحادیه اروپا به عنوان بزرگترین بازار واحد در جهان، می‌تواند با هدف قرار دادن کالاها و خدمات آمریکایی، از جمله شرکت‌‌های بزرگ فناوری مانند اپل و متا، به آمریکا آسیب برساند. با این حال، هدف پیش رو، مذاکره با ترامپ است، نه تشدید تنش.

• فرانسه: امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، پنجشنبه هفته گذشته رهبران تجاری فرانسه را برای برگزاری یک نشست اضطراری فراخواند. وی همچنین تعرفه‌های دونالد ترامپ را «شوکی به تجارت جهانی» خواند و هشدار داد که این اقدام «پیامدهای جدی» برای اقتصاد اروپا خواهد داشت. وی این تصمیم را «سختگیرانه و غیرمنطقی» توصیف کرد و تأکید نمود که نه تنها اروپا، بلکه اقتصاد آمریکا و مصرف ‌کنندگان این کشور نیز متضرر خواهند شد.
• ایتالیا: جورجیا ملونی، نخست ‌وزیر ایتالیا، چهارشنبه هفته گذشته در حالی که افزایش تعرفه‌‌ها را اقدامی اشتباه خواند، اظهار داشت همه اقدامات لازم برای دستیابی به توافق با ایالات متحده انجام خواهد شد.

• ژاپن: با توجه به اینکه 30 درصد صادرات این کشور به آمریکا را خودروها تشکیل می‌دهند، ژاپن نیز واکنش شدیدی به این موضوع نشان داد. شیگرو ایشیبا، نخست وزیر ژاپن با طرح این سوال که "آیا منطقی است که به بزرگترین سرمایه‌گذار در آمریکا چنین تعرفه‌هایی تحمیل شود؟" نگرانی‌های بازار را نشان داد که منجر به سقوط 4 درصدی بورس توکیو شد.
• انگلیس: استارمر، نخست ‌وزیر انگلیس اعلام کرد که کابینه او «رویکردی همراه با خونسردی و آرامش در پیش خواهد گرفت و مطابق منافع ملی اقدام خواهد نمود». وی همچنین اظهار داشت که دولت انگلیس فهرستی شامل 417 قلم کالای وارداتی از آمریکا را تهیه کرده که ممکن است اکنون از سوی این کشور مشمول تعرفه شوند.
• نیوزیلند: دولت این کشور اعلام کرد که این تعرفه‌ها 900 میلیون دلار هزینه اضافی بر صادرکنندگان این کشور تحمیل خواهد کرد.

• تایوان: دولت این کشور تعرفه‌های ترامپ را «بسیار غیرمنطقی» خوانده و اعلام کرده است که این اقدام «بازتابی از وضعیت واقعی اقتصادی و تجاری بین تایوان و ایالات متحده نیست».

• آفریقای جنوبی: رئیس جمهور این کشور در بیانیه‌ای تعرفه‌های جدید را "تنبیهی" خواند و گفت که این تعرفه‌ها می‌توانند "به عنوان مانعی برای تجارت و رفاه مشترک باشند".

تأثیرات اقتصادی

اعلام این تعرفه‌ها تأثیرات فوری بر بازارهای مالی داشت و واکنش اولیۀ بازارهای مالی مهم به وضع این تعرفه‌ها بدین صورت بود: 

• شاخص S&P 500 بورس نیویورک، 5 درصد سقوط کرد؛ این بدترین افت طی یک روز از مارس 2020 گزارش شده است.
• بازار بورس داو جونز با 3.9 درصد و نزدک با 6 درصد افت روبرو شد؛
• ارزش یوان چین به پایین‌ترین سطح در یک ماهه اخیر رسید؛
• شاخص Nikkei 225 بورس توکیو 4 درصد کاهش یافت؛
• یورو در ابتدا پس از اعلام تعرفه‌ها افزایش یافت و در ساعات اولیه معاملات آسیا 0.43 درصد رشد کرد و به 1.0875 دلار رسید. پوند نیز 0.28 درصد افزایش یافت و در سطح 1.3047 دلار معامله شد.
• قیمت طلا نیز به دلیل افزایش تقاضا برای دارایی‌های امن افزایش یافت. شاخص‌های اصلی سهام فرانسه و آلمان بیش از دو درصد کاهش داشته‌اند.

همچنین وضع این تعرفه‌ها، انتقادات و هشدارهای جدی از سوی اقتصاددانان را به دنبال داشت:

• خانم نگوزی اوکونجو ایویلا، مدیرکل سازمان تجارت جهانی (WTO)، با ابراز نگرانی عمیق از شرایط حاضر، هشدار داد که احتمال وقوع «جنگ تعرفه‌ای و دور باطل اقدامات تلافی ‌جویانه» وجود دارد که می‌تواند به کاهش بیشتر حجم مبادلات تجاری بین‌المللی منجر شود.
• میشل گاوین، کارشناس ارشد مطالعات سیاست آفریقا در شورای روابط خارجی مستقر در واشنگتن، گفت که نحوه محاسبه تعرفه‌های جدید برای اقتصاددانان اصلاً معنی ندارد و هشدار داد که این تصمیمات، تنها از دست دادن نفوذ آمریکا در آفریقا را تشدید می‌کند. بدین ترتیب، چین که در حال حاضر بزرگترین شریک تجاری این قاره است، می‌تواند از مزایای بیشتری استفاده کند.
• کریستالینا جورجیوا، مدیرعامل صندوق بین‌المللی پول، هشدار داد که تعرفه‌های آمریکا، خطر قابل توجهی برای چشم‌انداز جهانی در زمان رشد کند است و این نهاد بین‌المللی در حال ارزیابی پیامدهای کلان اقتصادی اقدامات تعرفه‌ای اعلام‌ شده است. وی افزود: ما نتایج ارزیابی خود را در چشم‌انداز اقتصاد جهانی که در زمان نشست‌های بهاری صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک جهانی در اواخر این ماه منتشر خواهد شد، به اشتراک خواهیم گذاشت.
• اولو سونولا، رئیس بخش تحقیقات اقتصادی ایالات متحده در مؤسسه رتبه‌بندی Fitch، پیش‌بینی کرد که بسیاری از کشورها احتمالاً در رکود اقتصادی قرار خواهند گرفت و اگر این نرخ تعرفه برای مدت طولانی باقی بماند، می‌تواند بیشتر پیش‌بینی‌های صورت گرفته توسط موسسات معتبر را از بین ببرد.
• برخی منتقدان نیز این اقدام ترامپ را با «قانون تعرفه Smoot–Hawley» در سال 1930 مقایسه می‌کنند که با ایجاد یک جنگ تجاری جهانی، رکود بزرگ را تشدید کرد. به عنوان نمونه، اسکات لینکوم کارشناس تجارت از موسسه کاتو هشدار داد که این سطح از تعرفه‌ها از زمان اسموت-هاولی دیده نشده است. لازم به ذکر است در پی سقوط بازار سهام نیویورک در سال 1929، کنگره آمریکا قانون تعرفه اسموت-هاولی را تصویب کرد (که به نام حامیان اصلی آن، سناتور رید اسموت از ایالت یوتا و نماینده ویلیس هاولی از ایالت اورگان نام‌گذاری شده است) و میانگین تعرفه‌های واردات کالا به آمریکا را حدود 20 درصد افزایش داد. هربرت هوور، رئیس‌ جمهور وقت آمریکا در ژوئن 1930 این قانون را امضا کرد، در حالی که توصیه بیش از هزار اقتصاددانی را که از او خواسته بودند این لایحه را وتو کند، نادیده گرفت.

وضعیت غنا

غنا به ‌طور خاص در فهرست کشورهای دارای تعرفه‌های ویژه ذکر نشده است، اما مشمول تعرفه پایه 10 درصدی مانند 184 کشور دیگر خواهد شد. این در حالی است که اقتصاد غنا در سه‌ ماهه دوم سال 2024 رشد 4.8 درصدی را تجربه کرده و هم ‌اکنون در حال اجرای برنامه 30 میلیون دلاری بازیابی پساکرونا است. همچنین، این کشور برای دریافت باقی ‌مانده تسهیلات 3 میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول (IMF) تلاش می‌کند. از سوی دیگر، اتاق بازرگانی غنا هشدار داده است که اعمال این تعرفه‌ها می‌تواند به کاهش 15 تا 20 درصدی صادرات غیرسنتی و از دست دادن هزاران شغل منجر شود.

واکنش دولت غنا

دولت غنا به بخش خصوصی این کشور اطمینان داده است که در پی اعمال تعرفه‌های جدید آمریکا، اقدامات فوری را در دستور کار قرار خواهد داد. این تعرفه‌‌ها که دسترسی معاف از پرداخت عوارض گمرکی برای غنا تحت AGOA را لغو کرده است، چالش‌های مهمی را برای صادرکنندگان محصولات کلیدی ایجاد می‌کند. در همین راستا، وزرای تجارت، دارایی و امور خارجه غنا قرار است روز دوشنبه مورخ 7 آوریل 2025، با سفیر آمریکا در این کشور دیدار کرده و خواستار شفاف ‌سازی در مورد معافیت‌ها و دفاع از منافع تجاری غنا شوند. همچنین دولت بر تعهد خود برای کاهش اختلالات برای صادرکنندگان و تضمین ثبات برای سرمایه‌گذاران تأکید کرده است.

توصیه‌های گروه اقلیت در پارلمان غنا برای مقابله با تعرفه‌‌های آمریکا

فراکسیون اقلیت حزب میهن پرستان نوین (NPP) در پارلمان غنا در جلسه هفته گذشته هشدار داد که عدم ارائه پاسخ استراتژیک از سوی دولت می‌تواند تأثیر قابل ‌توجهی بر اقتصاد غنا بگذارد و به از دست ‌دادن مشاغل و بی‌ثباتی اقتصادی منجر شود. اعضای این فراکسیون از دولت خواستند تا برای حفاظت از منافع تجاری کشور، سریعاً اقدامات عملی به شرح ذیل را در دستور کار خود قرار دهد:

• تنوع ‌بخشی به بازارهای صادراتی برای کاهش وابستگی به بازارهای سنتی؛
• حمایت از صادرکنندگان از طریق مشوق‌های مالی و تسهیلاتی؛
• ترویج تنوع محصولات و ایجاد ارزش افزوده به جای تکیه بر صادرات مواد خام؛
• تقویت دیپلماسی اقتصادی و مذاکره برای توافق‌های دوجانبه و منطقه‌ای؛
• افزایش رقابت ‌پذیری با بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌‌های تولید؛
• تصویب سیاست صادراتی شفاف برای ایجاد اطمینان در بخش خصوصی.

چشم‌‌انداز آینده

با وجود هشدارهای گسترده از سوی اقتصاددانان و متحدان بین‌المللی، کاخ سفید هیچ نشانه‌ای از عقب‌نشینی از سیاست تعرفه‌های گسترده نشان نداده است. ترامپ همچنان اصرار دارد که این اقدامات "عدالت" را به تجارت جهانی باز می‌گرداند و صدها میلیارد دلار درآمد ایجاد می‌کند. با این حال، افزایش تنش‌های تجاری و احتمال اقدامات تلافی جویانه از سوی کشورهای مختلف، آینده اقتصاد جهانی را با ابهامات جدی مواجه کرده است. اعمال تعرفه‌های جدید آمریکا نه تنها روابط تجاری با غنا را تیره خواهد کرد، بلکه می‌تواند موجبات فاصله‌گیری سیاسی کشورهای آفریقایی از واشنگتن را فراهم نماید.

در صورت تداوم سیاست فعلی، پیامدهای زیر در آینده قابل پیش‌‌بینی است:

1. گرایش غنا به سمت شرکای تجاری جدید: غنا احتمالاً به سمت شرکای تجاری جدید مانند چین و اتحادیه اروپا و آسیا گرایش پیدا خواهد کرد تا وابستگی خود به بازار آمریکا را کاهش دهد.
2. افزایش تورم داخلی در غنا: افزایش قیمت کالاهای وارداتی از آمریکا می‌تواند تورم داخلی را در غنا تشدید کند و بر قدرت خرید مردم تأثیر منفی بگذارد.
3. کاهش سرمایه‌گذاری خارجی: بی ثباتی ناشی از سیاست‌های تجاری آمریکا می‌تواند منجر به کاهش سرمایه‌گذاری خارجی در غنا شود و رشد اقتصادی این کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
4. تقویت همگرایی منطقه‌ای در آفریقا: در بلندمدت، این تعرفه‌ها ممکن است انگیزه کشورهای آفریقایی برای تقویت همگرایی منطقه‌ای تحت منطقه آزاد تجاری قاره آفریقا (AfCFTA) را افزایش دهد و به ایجاد یک بازار بزرگتر و مقاوم‌تر در این قاره کمک کند.
5. آسیب به صادرکنندگان خرد غنایی: انتظار می‌رود، آسیب‌های اقتصادی قابل توجهی به ویژه برای صادرکنندگان خرد غنایی که به دسترسی بدون عوارض تحت AGOA وابسته بودند، وارد گردد. از سال 2000، برخی از کشورهای آفریقایی از جمله غنا برای مجموعه‌ای از کالاها از جمله پوشاک و منسوجات، محصولات کاکائو و نوشیدنی‌های الکلی و همچنین نفت خام به بازار آمریکا، دسترسی بدون پرداخت عوارض گمرکی داشتند.

جمع‌بندی

تصمیم نهایی دولت غنا در خصوص نحوه مقابله با این تعرفه‌ها پس از مذاکرات 7 آوریل با سفیر آمریکا در این کشور مشخص خواهد شد. با این حال، به نظر می‌رسد دور جدیدی از تنش‌های تجاری بین آمریکا و کشورهای آفریقایی در حال شکل‌گیری است که می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای بر روابط اقتصادی و سیاسی طرفین داشته باشد. دولت غنا همچنین در حال بررسی بازارهای جایگزین و تسریع مشارکت‌های تجاری منطقه‌ای تحت AfCFTA برای کاهش تأثیرات منفی این تصمیم است.

منابع:

1. https://www.graphic.com.gh/news/general-news/trump-announces-sweeping-tariffs-on-all-countries-ghana-affected-by-10-tax.html
2. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/business/Minority-Caucus-urges-government-to-address-US-10-tariffs-on-Ghanaian-products-1978365
3. https://www.gbcghanaonline.com/news/politics/government/ghana-responds-to-u-s-tariff-imposition-on-exports/2025/
4. https://citinewsroom.com/2025/04/trade-foreign-affairs-ministers-to-meet-us-envoy-over-tariffs-on-april-7/
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Smoot%E2%80%93Hawley_Tariff_Act
6. https://www.bbc.com/news/articles/c1jxrnl9xe2o
7. https://apnews.com/article/tariffs-timeline-trade-war-trump-canada-mexico-china-a9d714eea677488ef9397547d838