مناسبات اقتصادی ازبکستان با غول اقتصادی شرق آسیا

طی سالهای اخیر، جمهوری خلق چین، توانسته است خود را به عنوان اولین شریک اقتصادی و تجاری ازبکستان مطرح و همکاری اقتصادی و تجاری پایدار و در حال رشدی را با ازبکستان در حوزه‌های مختلف اقتصادی در پیش گرفته است.

مناسبات تجاری دو کشور

بر اساس آخرین گزارش منتشره موسسه ملی آمار ازبکستان، در دوره زمانی 9 ماهه ( ژانویه الی پایان سپتامبر 2024) چین اولین شریک تجاری ازبکستان بوده است. طبق گزارش مذکور، حجم تجارت دو کشور در این بازه زمانی حدود 9.034 میلیارد دلار بوده که حدود 1.528 میلیارد دلار آن به صادرات ازبکستان به چین اختصاص و حدود 7.506 میلیارد دلار نیز واردات ازبکستان از چین بوده است.

مهمترین صادرات ازبکستان به جمهوری خلق چین

• گاز طبیعی: ازبکستان در سال 2024 روند صادرات گاز طبیعی خود به چین از طریق خط لوله گاز آسیای مرکزی- چین را بطور چشمگیری افزایش داده است، بطوریکه طبق آمار موجود، تا ماه نوامبر سال جاری میزان صادرات گاز طبیعی به چین به حدود 509 میلیون دلار رسیده که در مقایسه با  سال 2022 حدود 50 درصد افزایش داشته است.
• نفت و فرآورده‌های نفتی: نفت خام و فرآورده‌های پالایش شده نیز از اقلام مهم صادراتی ازبکستان به چین می‌باشد. در این دوره ازبکستان درآمدی در حدود 285.4 میلیون دلار از طریق صادرات محصولات نفتی به چین را کسب کرده که 2.5 برابر سال قبل بوده است.
• مواد معدنی و فلزات: در سال 2024 ازبکستان میزان صادرات محصولات معدنی و فلزات خود را به چین افزایش داده که مس، اورانیوم، طلا، روی و سرب از مهمترین محصولات صادراتی این کشور بوده است. 1) مس: بدنبال افزایش تقاضای بخش تولید چین، صادرات فلزات Non ferrous مثل مس در ششماه سال 2024 به حدود 688.2 میلیون دلار رسید، گرچه تا حدودی کمتر از آمار سال قبل بود.
• اورانیوم: ازبکستان در سال 2023 به میزان 3300 تن اورانیوم تولید نموده و پنجمین کشور بزرگ تولید کننده دنیا محسوب می‌شود. این کشور با شرکت ملی هسته ای چین (China nationa Nuclear Corporation) در زمینه تامین اورانیوم، قرارداد بلندمدتی دارند، این کشور در صدد افزایش توان تولیدی خود در این بخشتا 7100 تن در سال تا سال 2030 میلادی است. شایان ذکر است که هیچ آماری از میزان صادرت اورانیوم ازبکستان به چین منتشر نیافته است.
• طلا: ازبکستان یکی از تولیدکنندگان پیشرو طلا در جهان است که چین خریدار عمده آن است. در بازه زمانی هشتماهه 2024 ازبکستان در حدود 5 میلیارد دلار صادرات طلا داشته که چین یکی از مقاصد مهم صادراتی این محصول گرانبها بوده است. البته هیچ گزارش آماری در خصوص میزان عددی صادرات طلا به چین منتشر نشده است.

محصولات کشاورزی

1) پنبه: ازبکستان یکی از تولید کنندگان سنتی پنبه دنیا بوده و طبعا این کالا از مهمترین کالاهای صادراتی  ازبکستان به ویژه به بازار کشوری مثل چین، به عنوان سومین مقصد پنبه و محصولات نساجی ازبکستان پس از ترکیه و روسیه) محسوب می‌شود. ازبکستان در سال 2022 به میزان 248 میلیون دلار پنبه و منسوجات شامل نخ پنبه، پارچه، پوشاک تمام شده و... به چین صادر کرده است. اگرچه آمار سال 2024 این حوزه هنوز منتشر نشده، لیکن با توجه به سیاست دولت ازبکستان در خصوص کاهش صادرات محصولات خام و رفتن به سوی افزایش تولید و صادرات فرآورده‌های این حوزه، ورود این محصولات به چین افزایش داشته است.

2) میوه‌ها و سبزیجات از جمله گیلاس، خربزه، انگور ، خشکبار و .....: در دوره 9 ماهه 2024 ازبکستان حدود 1.4 میلیون تن به ارزش حدود 1 میلیارد دلار میوه و سبزیجات به چین ارسال نموده است.

3) مواد شیمیایی و کودهای شیمیایی:

 در این خصوص آمار دقیقی وجود ندارد اما ازبکستان یکی از اصلی ترین تامین کنندگان مواد شیمیایی و کودهای شیمیایی حوزه کشاورزی چین مثل اوره است که این میزان در حال افزایش است.

مهمترین واردات ازبکستان از چین

1. ماشین آلات صنعتی و تجهیزات قابل کاربرد در حوزه‌هایی مثل ساخت و ساز، معدن و انرژی، تجهیزات الکتریکی مثل ژنراتور، ترانسفورماتور، سیم کابل و ...، تجهیزات حمل و نقل: ماشین‌ها، کامیون‌ها و سیستم های حمل و نقل ریلی.
2. کالاهای مصرفی شامل محصولات الکترونیکی مثل گوشی‌های هوشمند، رایانه‌ها، لوازم خانگی، انواع پوشاک و کفش های آماده.
3. مصالح ساختمانی مثل کاشی، سرامیک، شیرآلات بهداشتی، سیمان، محصولات فولادی و آهنی، مورد استفاده در پروژه‌های زیربنایی
4. مواد شیمیایی شامل مواد قابل استفاده در صنعت داروسازی، مواد شیمیایی صنعتی و..
5. غذا و نوشیدنی شامل محصولات غذایی فرآوری شده، نوشیدنی‌ها و کالاهای بسته بندی شده

سرمایه گذاری و تامین مالی

طی سالیان اخیر، میزان سرمایه گذاری شرکتهای چینی در حوزه‌های مختلف اقتصاد ازبکستان رشد چشمگیری داشته و ارزش کل آن، مستقیم یا از طریق مشارکت با شرکتهای ازبک، تا پایان سال 2023 از 14 میلیارد دلار فراتر رفته است. زمینه‌های اصلی سرمایه گذاری چین در اقتصاد ازبکستان عبارتند از:

1. انرژی: چین یک سرمایه گذار عمده در بخش انرژی ازبکستان، به ویژه در اکتشاف، تولید و حمل و نقل نفت و گاز طبیعی است. خط لوله گاز آسیای مرکزی-چین یک پروژه حیاتی است که گاز طبیعی را از ترکمنستان و ازبکستان به چین منتقل می‌کند. در حوزه نفت و گاز، چینی‌ها سرمایه گذاری هنگفتی در کشف و استخراج و ساخت خطوط لوله نموده اند که مهمترین آن، سرمایه گذاری در پروژه‌ها در قالب "شبکه خط لوله گاز آسیای مرکزی-چین" است. علاوه بر آن در سالهای اخیر شرکتهای چینی اقدام به سرمایه گذاری در پروژه‌های زیربنایی عظیم در بخش انرژی ازبکستان  به ویژه پروژه‌های خطوط انتقال برق و سرمایه‌گذاری‌ در احداث نیروگاههای انرژی تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی) و بازسازی و افزایش کارایی نیروگاهها به ارزش بیش از ۷ میلیارد دلار داشته اند.

2. زیرساخت: بخش اعظمی از سرمایه گذاری چین در ازبکستان در چارچوب ابتکار یک کمربند و جاده(BRI) در حوزه زیرساخت ها، حمل و نقل، ترانزیت و لجستیک صورت گرفته است. در حوزه حمل و نقل و با هدف تقویت یکپارچگی ارتباطات کشورهای منطقه و تسهیل انتقال کالا، چینی‌ها در اجرای پروژهای ساخت جاده‌ها، پل‌ها به ویژه پروژه بزرگ "احداث خط ریلی چین-قرقیزستان-ازبکستان"  مشارکت نموده اند. به غیر از آن، شرکتهای مذکور در بسیاری از طرح های توسعه شهری نیز مشارکت داشته اند.

3. کشاورزی: مهمترین حوزه مشارکت چینی‌ها در حوزه کشاورزی ازبکستان، سرمایه گذاری در فن آوری‌های نوین کشاورزی، دانش فنی افزایش بهره وری در بخش کشاورزی، آموزش کشاورزان، سیستم های مدرن آبیاری در مقیاس بزرگ، توسعه مجتمع های کشت و صنعت با تمرکز بر فرآوری و صادرات مواد غذایی، احداث مزارع کشت گلخانه ای،کشتارگاههای صنعتی و... بوده است

4. تولید صنعتی: ایجاد کارخانه‌های دستگاههای تولید مصالح ساختمانی، کارخانه تولیدکالاهای مصرفی، تولید قطعات و ابزار الکتریکی و... زمینه‌هایی است که با مشارکت شرکتهای چینی در پارک های صنعتی توسعه یافتند.

5. معدن: طی سالیان اخیر مشارکت و سرمایه گذاری شرکتهای چینی با دو شرکت بزرگ معدنی ازبکستان یعنی آلمالیق و نوایی در استخراج و فرآوری مواد معدنی مانند طلا، مس و اورانیوم افزایش یافته است.
6. مخابرات و فناوری: در این سالها، شرکت های بزرگ چینی مانند هواوی و ZTE نقش کلیدی در پیشبرد اقتصاد دیجیتال، توسعه زیرساخت های فناوری اطلاعات و شبکه‌های مخابراتی ازبکستان دارند. حوزه تجارت دیجیتال و پلتفرم های تجارت الکترونیک نیز زمینه جدیدی است که شرکتهای دو با هدف تسهیل تجارت دوجانبه شروع به همکاری در این زمینه کرده اند.
7. گردشگری و تبادل فرهنگی

چین منبع رو به رشدی از گردشگران برای ازبکستان است که با ابتکاراتی برای ساده سازی فرآیندهای صدور ویزا مثل صدور روادید رایگان ورود برای اتباع چین، توسعه خطوط پرواز و ارتقای زیرساخت های گردشگری و ارتقای روابط فرهنگی از طریق رویدادهای مشترک و گردشگری این روند تقویت شده است. در سال 2023 حدود 42000 گردشگر چینی از ازبکستان بازدید کرده اند. در مقابل می‌توان گفت گرچه آمار دقیقی از گردشگر ورودی ازبک به چین وجود ندارد ولی بنا به اظهرات طرف ازبک، این روند در حال رشد می‌باشد.

همکاری مالی و بانکی دو کشور

مهمترین بانک ها و موسسات چینی که برای تامین مالی پروژه‌های زیربنایی و صنعتی در ازبکستان وام و خطوط اعتباری ارائه می دهند، عبارتند از:

- بانک صادرات و واردات چین

- بانک توسعه چین

- بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا (AII

موسسات مالی فوق اعتبارات و سرمایه گذاری لازم برای پروژه‌های زیرساختی و صنعتی ازبکستان در حوزه‌های مختلف اقتصادی فرهم می نمایند.

همکاری‌های چین و ازبکستان در حوزه خودرو

ازبکستان و چین همکاری‌های چشمگیری را در بخش خودروسازی با تمرکز بر مدرن سازی و تولید خودرو منطبق با استانداردهای بالای فنی و زیست محیطی آغاز کرده اند. در مهمترین اقدام شرکت BYD که بزرگترین شرکت چینی تولید کننده خودروهای هیبرید محسوب می‌شود، با اتحادیه صنعت خودرو ازبکستان(اوز افتو صناعت) اقدام به امضای قرارداد احداث کارخانه تولید خودرو در استان جیزخ نمود که سایت مذکور از اوایل سال 2024 میلادی با ظرفیت تولید سالانه 50000 دستگاه خودرو شروع بکار نموده است.

علاوه بر آن دو کشور در راستای ابتکار " حمل و نقل سبز" و در راستای انطباق با تکنولوژی‌های کاهش کربن همکاری داشته و شهر تاشکند را به عنوان الگوی پایلوت تحقق این برنامه انتخاب کرده اند.

علاوه بر آن، با توجه به راه اندازی کارخانجات مونتاژ خودرو  در ازبکستان، دو کشور در حوزه تولید قطعات یدکی اتومبیل  نیز با هم همکاری دارند. بدین ترتیب دو کشور امیدوارند با مساعدت سرمایه گذاری و انتقال دانش فنی چین، ازبکستان به عنوان‌هاب منطقه ای تولید خودرو، به ویژه خودروهای برقی مطرح گردد.