سیستم تجارت ترجیحی GSP اتحادیه اروپا و ازبکستان

سیستم عمومی ترجیحات تجاری (General System of Preferance) ابزاری در دست هر یک از اعضای سازمان تجارت جهانی است که در چارچوب آن اعطای بسیاری از مزایای اقتصادی و تجاری به سایر اعضاء را رعایت اولویت ها و معیارهای اعلامی خود اعلام می‌کند. چنین طرحی بیشتر از طرف کشورهای پیشرفته در تعاملات اقتصادی و تجاریشان با کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته اعمال می‌شود.

سیستم عمومی ترجیحات اتحادیه اروپا موسوم به GSP+ چیست؟

 سیستم عمومی ترجیحات اتحادیه اروپا مزیتی است که از طرف این اتحادیه به کشورهای در حال توسعه با هدف حمایت از صادرات محصولاتشان به قلمرو اتحادیه اروپا داده می‌شود. این مزیت در آوریل سال 2021 با تصویب کمیسیون اروپا به دولت ازبکستان اعطا و در چارچوب این سازوکار، امکان صادرات بدون عوارض گمرکی 3000 کالا و کاهش تعرفه‌های گمرکی 3200 نوع دیگر کالاهای ازبکستان به اتحادیه اروپا را فراهم می‌کند. ازبکستان نهمین کشوری است که این مزیت از طرف اتحادیه به آن اعطا می‌گردد. اعطای این امتیاز به کشور ازبکستان باعث شده که صادرات کشور به کشورهای اتحادیه اروپا رکوردی تاریخی زده و نسبت به دوره قبل از پیوستن ازبکستان به GSP+ رشد چشمگیری داشته باشد. نکته حائز اهمیت اینکه طی ماههای اخیر 5 کشور عضو اتحادیه اروپا ( آلمان، فرانسه، جمهوری چک، ایتالیا و لهستان بطور متناوب جزء 20 شریک تجاری اول ازبکستان هستند که طبعا پیوستن ازبکستان به سیستم GSP+ در این جهش تجاری موثر بوده است.  اما سوال ابتدایی این بحث این است که اتحادیه اروپا مزایای فوق را در برابر اجرای چه تعهداتی توسط دولت ازبکستان به این کشور اعطاء می‌کند؟

تعهدات ازبکستان در مقابل مزایای سیستم ویژه ترجیحات اتحادیه اروپا

با پیوستن به سیستم GSP+، کشورهای با درآمد کم و متوسط رو به پایین متعهد می‌شوند که به طور موثر 27 کنوانسیون بین المللی اصلی در مورد حقوق بشر، کار، حفاظت از محیط زیست، تغییرات آب و هوایی، منع شکنجه، حقوق کودک و حقوق زنان ملل متحد و اصول توسعه پایدار و حکمرانی خوب را اجرا و بر اساس مقررات GSP  پایبندی این کشورها به ترتیبات حقوقی فوق، از طریق گفتگوهای دوره ای همواره تحت نظارت مداوم خواهد بود.

برای به دست آوردن چنین مزیتی، ازبکستان کارهای زیادی را در راستای رعایت 27 کنوانسیون بزرگ بین المللی حقوق بشر و کارگران، از جمله حذف کار کودکان و اجبار در برداشت پنبه، حفاظت از محیط زیست و حکمرانی خوب، که در ضمیمه هشتم قوانین GSP ذکر شده است، انجام داده است. در نتیجه، بدنبال سفر هیئت ازبکستان به بروکسل، طرف اروپایی پس از اطمینان حاصل کردن از تکمیل مراحل تصویب تمام 27 کنوانسیون و موافقتنامه بین المللی لازم برای به دست آوردن وضعیت ذینفع سیستم ترجیحات تعمیم یافته GSP+  پیوستن ازبکستان به مکانیزم مذکور را اعلام رسمی نمود. کمیسیون اروپا  حتی اعلام نمود که ازبکستان به عنوان یک ذینفع GSP+، مزایای اقتصادی بیشتری را در مقایسه با طرح استاندارد GSP فعلی دریافت خواهد کرد.

به زعم کمیسیون اروپا، پذیرش ازبکستان به عنوان ذینفع GSP+  نشان دهنده به رسمیت شناختن اصلاحات انجام شده توسط دولت، به ویژه برای بهبود فضای تجاری، سیستم های قضایی و اجرای قانون، شرایط کاری، سیستم شفافیت و پاسخگویی و.... است. به ویژه در مورد بازنگری در قانون کیفری به عنوان مثال در مورد تعریف شکنجه ، آخرین پیش نویس بیانگر گام های مثبتی  در این حوزه ارزیابی شده است.

کمیسیون اروپا خاطرنشان کرد که ازبکستان تلاش های جدی برای ریشه کن کردن استفاده سیستماتیک از کار کودکان در فرآیندهای برداشت و تولید پنبه در ازبکستان انجام داده است. سازمان بین المللی کار (ILO)، پس از نظارت بر برداشت پنبه در سال 2019، به این نتیجه رسید که استفاده سیستماتیک یا سیستماتیک از کار اجباری توسط بزرگسالان نیز حذف شده است. این نتایج همچنین در آخرین گزارش سازمان بین المللی کار در مورد نظارت مستقل بر برداشت پنبه در سال 2020 تأیید شده است.

با این حال، کمیسیون اروپا مواردی چون انطباق دولت ازبکستان با کنوانسیون‌های بین المللی بطور مشخص تصویب پروتکل اختیاری کنوانسیون منع شکنجه ، مقررات مربوط به روابط همجسگرایان، مبارزه با افراط گرایی را از نزدیک زیر نظر خواهد داشت.»

اثرات مثبت پیوستن ازبکستان به سیستم تجارت ترجیحی اتحادیه اروپا

اعطای مزیت GSP+  به ازبکستان و تمدید آن در نوامبر 2023 سبب افزایش جهش وار صادرات کالاهای تولیدی این کشور به کشورهای عضو اتحادیه اروپا شده و توسعه صنایع کشور به ویژه در حوزه‌هایی مثل نساجی، مواد شیمیایی، کشاورزی، صنعت برق و... شده است.

طبق گزارش موسسه آمار ازبکستان، ارزش کلی صادرات کالاهای تحت شمول سیستم GSP+   به اروپا در سال 2019 حدود 93 میلیون یورو بوده که تا آخر سال 2021 و تحت تاثیر پیوستن ازبکستان به سازوکار مذکور حدود 5 برابر (450 میلیون یورو) شده است. به گفته کارشناس اقتصادی کمیسیون اروپا، با حذف یا کاهش تعرفه‌های صادراتی، صادرکنندگان ازبک تنها در سال 2022  بیش از 28 میلیون یورو سود برده اند، پولی که می‌توانست در قالب عوارض ورود به قلمرو اتحادیه اروپا پرداخت شود. این کارشناس، مکانیزم مذکور را در راستای حمایت اتحادیه اروپا از بخش خصوصی ازبکستان اعلام و اظهار داشت: تا آخر سال 2022 میلادی 628 شرکت ازبک (116 شرکت بیشتر از سال قبل) به میزان 647 میلیون یورو (دو برابر سال 2020 به مبلغ 292 میلیون یورو) به اتحادیه اروپا صادرات داشته اند.  

در سال 2022 میلادی، در چارچوب ترتیبات GSP+  صنعت نساجی ازبکستان به میزان 177.4 میلیون دلار به بازارهای اروپا کالا فرستاده که افزایش 126.4 درصدی نسبت به سال قبل داشته است. به گفته کارشناسان، تحت رژیم تجارت ترجیحی GSP+، حجم مورد انتظار صادرات محصولات نساجی در مرحله اولیه 300 میلیون دلار خواهد بود و متعاقبا تا سال 2025 به 1.2 میلیارد دلار افزایش می یابد.

به علاوه در این سال محصولات شیمیایی 138.3 میلیون دلار (رشد 4.7 برابری)، محصولات غذایی و کشاورزی 19.7 میلیون دلار (رشد 103 درصدی) و تجهیزات برق و الکتریسیته 9 میلیون دلار (افزایش 117 درصدی) داشته است.