تحول اقتصادی و آموزشی در جنوب صحرای آفریقا: چالش‌ها و فرصت‌ها در سال 2024

گزارش شماره 30، اکتبر 2024 Africa Pulse شامل مقالات، تحلیل‌ها و نظرات کارشناسان درباره راهکارهای خاص برای پیشبرد اهداف اقتصادی و اجتماعی در آفریقا، به بررسی مسائل کلیدی و فرصتها و چالش‌های اقتصادی پیش روی قاره آفریقا در سال ۲۰۲۴ می‌پردازد. در این گزارش به تحلیل و خلاصه ای از مسائل شکل‌دهنده آینده اقتصادی آفریقا و کشورهای جنوب صحرا بویژه نیجریه پرداخته شده است. گزیده گزارش مذکور به شرح زیر ارائه می گردد.

سال 2024 برای کشورهای جنوب صحرای آفریقا، سالی مهم و سرنوشت‌ساز خواهد بود که در آن چالش‌های اقتصادی و اجتماعی به وضوح نمایان می‌شوند. با وجود پیش‌بینی رشد 3 درصدی در فعالیت‌های اقتصادی این منطقه، عواملی چون نوسانات ارزی، بیکاری بالا و افزایش نرخ فقر همچنان تهدیدی جدی برای پایداری اقتصادی محسوب می‌شوند. به‌ویژه در کشورهایی مانند نیجریه، نوسانات نرخ ارز و وابستگی به منابع طبیعی، اقتصاد را به شدت تحت تأثیر قرار داده و منجر به ناامنی اجتماعی و عدم دسترسی به خدمات پایه شده است.

با این حال، در این چالش‌ها، فرصت‌های قابل توجهی نیز نهفته است. سرمایه‌گذاری در آموزش می‌تواند به‌عنوان یک محرک اصلی برای رشد فراگیر شناخته شود. ارتقاء مهارت‌های نیروی کار و ارائه آموزش‌های کیفی به جوانان، به ویژه در زمینه‌های فناوری و نوآوری، می‌تواند به توسعه پایدار و افزایش تاب‌آوری اقتصادی کمک کند. به همین ترتیب، تنوع اقتصادی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها می‌توانند به کاهش وابستگی به منابع طبیعی و تقویت بنیان‌های اقتصادی منطقه منجر شوند. لذا، با مدیریت صحیح این چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌ها، کشورهای جنوب صحرای آفریقا می‌توانند به سوی رشد و پیشرفت پایدار گام بردارند.

رشد اقتصادی در جنوب صحرای آفریقا هنوز در سطحی نامطلوب و پایین‌تر از استانداردهای جهانی است و پیشرفت در این کشورها به‌طور کلی کند به نظر می‌رسد. در سال 2023، فعالیت‌های اقتصادی در این منطقه تنها 2.4 درصد رشد کرد، اما در سال 2024 این رقم به 3 درصد افزایش یافت. این بهبود عمدتاً به دلیل افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی بوده است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که رشد اقتصادی این کشورها در سال‌های 2025 تا 2026 به 4 درصد برسد.

با وجود کاهش تورم جهانی و فعالیت‌های اقتصادی انعطاف‌پذیر که از رشد در منطقه حمایت می‌کند، وضعیت اقتصادی داخلی کشورهای جنوب صحرای آفریقا همچنان نامناسب است. مشکلاتی مانند افزایش تورم، بیکاری، فقر و ناامنی، به همراه کاهش سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و زیربنایی، چشم‌انداز اقتصادی این کشورها را نامشخص کرده است. برای کاهش فقر شدید و افزایش رفاه، این کشورها نیاز به تسریع رشد تجاری دارند. پیش‌بینی می‌شود تولید ناخالص داخلی سرانه در سال 2024 به 0.5 درصد و در سال 2025 به حدود 1.4 درصد رشد کند، اما این افزایش هنوز هم قادر نخواهد بود، استانداردهای زندگی منطقه را به سطح مطلوب برساند.

برای دستیابی به رشد فراگیر و تحول در آموزش، ثبات اقتصاد کلان و سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی بسیار حیاتی است. اجرای سیاست‌های اقتصادی کلان و خرد مناسب در این منطقه ضروری است. باید تلاش‌ها بر تجهیز دانش‌آموزان به مهارت‌های اساسی و ارائه مهارت‌های پیشرفته به جوانان و نیروی کار متمرکز شود. افزایش سرمایه‌گذاری در آموزش، استفاده بهینه از منابع و همکاری با شرکای محلی برای دستیابی به آموزش همگانی تا سال 2030 الزامی است. حل این چالش‌ها نیازمند یک پاسخ سیاستی قوی برای پر کردن شکاف‌های هزینه و درآمد و تحقق اهداف آموزشی است.

تحلیل مسائل شکل‌دهنده آینده اقتصادی آفریقا

گزارش شماره 30، اکتبر 2024  "Africa & Pulse" ، به بررسی مسائل کلیدی و چالش‌های اقتصادی پیش روی قاره آفریقا در سال ۲۰۲۴ می‌پردازد. برخی از موضوعات اصلی شامل:

1. نوسانات ارزی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی: نوسانات شدید واحد پول نیجریه (نایرا) و دیگر ارزهای آفریقایی در برابر ارزهای خارجی، به‌ویژه دلار، به یک مسئله مهم تبدیل شده است. این نوسانات به دلیل عواملی مانند کاهش درآمدهای نفتی، افزایش نرخ تورم و فشارهای اقتصادی داخلی بروز کرده است. کاهش ارزش این ارزها نه تنها بر اقتصاد ملی تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه باعث افزایش هزینه‌های زندگی و تشدید مشکلات معیشتی برای مردم می‌شود. بررسی دقیق دلایل این نوسانات می‌تواند به درک بهتر چالش‌های اقتصادی و یافتن راهکارهای مناسب برای بهبود وضعیت مالی کشورها کمک کند.
2. توسعه زیرساخت‌ها: نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل و نقل و انرژی به عنوان محرکی برای رشد اقتصادی پایدار.
3. تنوع اقتصادی: بررسی اهمیت تنوع در بخش‌های اقتصادی برای کاهش وابستگی به منابع طبیعی و افزایش تاب‌آوری اقتصادی.
4. سیاست‌های مالی و پولی: ارزیابی تأثیر سیاست‌های بانک‌های مرکزی و دولت‌ها بر استحکام اقتصادی و سطح زندگی مردم.
5. توسعه سرمایه انسانی: تأکید بر آموزش و بهداشت به عنوان عوامل کلیدی در بهبود کیفیت زندگی و افزایش بهره‌وری.
6. نوآوری و فناوری: بررسی نقش فناوری‌های نوین در تحولات اقتصادی و اجتماعی و فرصت‌هایی که برای جوانان آفریقایی فراهم می‌کند.

این گزارش شامل مقالات، تحلیل‌ها و نظرات کارشناسان درباره راهکارهای ویژه برای پیشبرد اهداف اقتصادی و اجتماعی در آفریقا است و سعی دارد تصویری جامع از وضعیت کنونی و آینده قاره آفریقا ارائه دهد. برای آگاهی از وضعیت کشورهای زیرصحرای آفریقا، چندین جنبه کلیدی مانند وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و چالش‌های خاص هر کشور بررسی می‌شود. در ادامه، به بررسی وضعیت برخی از کشورهای مهم این منطقه پرداخته خواهد شد:

1.نیجریه

• اقتصاد: بزرگ‌ترین اقتصاد آفریقا، با وابستگی به نفت. با چالش‌های اقتصادی مانند کاهش ارزش نایرا و نرخ بالای بیکاری و تورم مواجه است.
• اجتماعی: بالاترین نرخ فقر در جهان، با بیش از ۱۱۰ میلیون نفر در شرایط سخت.
• چالش‌ها: نابرابری گسترده اجتماعی، فساد و ناامنی.

• نگرانیها در بخش توسعه: با وجود اینکه نیجریه بزرگ‌ترین اقتصاد و جمعیت را در آفریقا دارد، بسیاری از شهروندان فرصت‌های محدودی برای پیشرفت دارند. اختلاف طبقاتی شدید، مشکلات زیرساختی و کمبود دسترسی به برق و خدمات عمومی، زندگی را برای بسیاری از مردم دشوار کرده است. همچنین، ناامنی و خشونت در بسیاری از مناطق رایج است. با این حال، اصلاحات محدود در برخی بخش‌های اقتصادی می‌تواند نقطه شروعی جدید برای توسعه اجتماعی و اقتصادی نیجریه باشد و به تقویت بنیادهای اقتصادی و بهبود خدمات عمومی‌کمک کند.

به گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF)، نیجریه به اخذ وام از بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و بانک توسعه آفریقا ادامه می‌دهد و در حال حاضر بدهی‌های هنگفتی در بخش سرمایه‌گذاری زیرساختی به کشورهای مختلف، به‌ویژه چین و .... دارد. نگرانی‌ها درباره بازپرداخت این بدهی‌ها، به‌ویژه در شرایطی که هزینه‌های بالای وام‌ها و نرخ بهره در سال جاری و آینده فشار زیادی بر اقتصاد کشور وارد کرده است، به‌شدت افزایش یافته است. به همین دلیل، دولت اخیراً به وام‌های جدید برای تأمین مالی پروژه‌ها و نیازهای جاری متوسل شده است. در عین حال، افزایش نرخ بهره و نگرانی‌ها درباره توانایی بازپرداخت بدهی‌ها، چالش‌هایی جدی ایجاد کرده است. این وضعیت می‌تواند پایداری مالی کشور را تهدید کرده و بر رشد اقتصادی در سال‌های آینده تأثیر منفی بگذارد و فشار اقتصادی بیشتری بر مردم و افزایش ناامنی و خشونت را به دنبال داشته باشد.

2.کنیا

•  اقتصاد: یکی از کشورهای پیشرو در کشاورزی و فناوری اطلاعات در آفریقا. اما با چالش‌های کمبود آب و تغییرات اقلیمی مواجه است.
• فعالیتهای اجتماعی: دارای تنوع فرهنگی ویژه با نرخ بالای تحصیل و کارآفرینی در جوانان.
• چالش‌ها: فساد، بیکاری و ناامنی.

3.اتیوپی

• اقتصاد: سریع‌ترین رشد اقتصادی در آفریقا، در عین حال با چالش‌هایی از قبیل درگیری‌های داخلی و فقر روبرو است.
• مسائل اجتماعی: این کشور با تنوع قومی و فرهنگی غنی روبرو است، اما در برخی مناطق نرخ تحصیلات پایین‌تری وجود دارد.
• چالش‌ها: بحران آب و تغییرات اقلیمی.

4.جنوب آفریقا

• اقتصاد: دارای اقتصاد متنوع با بخش‌های قوی معدنی و کشاورزی، اما با نرخ بالای بیکاری و نابرابری اجتماعی مواجه است.
• مسائل اجتماعی: این کشور تاریخ پیچیده‌ای از تبعیض نژادی و نابرابری اجتماعی دارد و در حال حاضر تلاش‌هایی برای بهبود شرایط زندگی اقلیت‌ها در حال انجام است.
• چالش‌ها: جرائم، فساد و نابرابری.

5. غنا

اقتصاد: یکی از کشورهای با رشد سریع به‌ویژه در زمینه‌های تولید طلا و کاکائو در آفریقا است.

• فعالیتهای اجتماعی: در این کشور نشان‌دهنده نظام سیاسی پایدارتر و توسعه‌یافته‌تر نسبت به همسایگانش است.
• چالش‌ها: مشکلات زیست‌محیطی و نابرابری اقتصادی.

6. سودان جنوبی

• اقتصاد: این کشور یکی از جدیدترین کشورهای جهان است که اقتصاد آن به نفت وابسته می‌باشد و در عین حال با چالش‌های جدی اقتصادی و سیاسی روبه‌رو است.
• مسائل اجتماعی : بحران‌های انسانی ناشی از جنگ‌های داخلی و ناپایداری.
• چالش‌ها: ناامنی، فقر و بحران غذایی.

7.آنگولا

• اقتصاد: این کشور به نفت و منابع طبیعی وابسته است، اما در تلاش است تا اقتصاد خود را تنوع بخشد و از وابستگی به این منابع کاسته و بخش‌های دیگری را نیز توسعه دهد.
• فعالیتهای اجتماعی: نرخ بالای فقر و نابرابری.
• چالش‌ها: فساد و ناکارآمدی در حکومت.

8.موزامبیک

• اقتصاد: کشوری با منابع طبیعی غنی، اما با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی مواجه است.
• مسائل اجتماعی : این کشور با نرخ بالای فقر و نابرابری در دسترسی به خدمات پایه مواجه است، که باعث محدودیت در ارائه خدمات بهداشتی، آموزشی و اجتماعی به بخش‌های مختلف جامعه می‌شود.
• چالش‌ها: بحران‌های انسانی و ناپایداری سیاسی.

در مجموع، شرایط مالی دشوار و تقویت دلار جهانی به همراه اصلاحات بازار ارز، منجر به تضعیف بیشتر ارزها در جنوب صحرای آفریقا در سال 2023 شد. ارزهایی مانند کوانزا آنگولا، کواچای مالاوی، نایرا نیجریه، پوند سودان جنوبی و کواچای زامبیا در سال 2024 به عنوان بدترین عملکردها شناخته شدند. تضعیف ارزها عمدتاً ناشی از کمبود ارز خارجی و کاهش درآمد صادراتی است که همزمان با افزایش پرداخت بدهی‌های بین‌المللی رخ داده است.

تا پایان آگوست 2024، نایرا نیجریه و پوند سودان جنوبی به شدت تحت فشار بودند و نایرا همچنان به کاهش ارزش خود ادامه داد و از اوایل سال 2024 حدود 43 درصد افت کرد. این کاهش ارزش به‌واسطه تقاضای بالای دلار آمریکا در بازار موازی و ورودی‌های محدود دلار تشدید شد. همچنین، بانک مرکزی اتیوپی در پایان جولای 2024 تصمیم به اجرای نرخ ارز مبتنی بر بازار گرفت که پس از آن، بیر اتیوپی حدود 30 درصد کاهش یافت و احتمالاً اثرات تورمی‌ به دنبال خواهد داشت. این تصمیم در چارچوب کمک‌های مالی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول اتخاذ شده و دولت اتیوپی به مذاکره با طلبکاران برای بازسازی بدهی‌های خود پرداخته است.

برخی از ارزهایی که در سال 2024 تضعیف شده بودند، هم اکنون در حال تثبیت یا تقویت هستند. شیلینگ کنیا به عنوان بهترین ارز در کشورهای جنوب صحرای آفریقا شناخته می‌شود و تا پایان آگوست 2024، حدود 21 درصد افزایش یافته است. راند آفریقای جنوبی و ارزهای مرتبط نیز پس از کاهش ارزش در سال گذشته، تاکنون 3.1 درصد تقویت شده‌اند. با این حال، فشارهای ناشی از نوسانات نرخ ارز و کمبود ارز خارجی هنوز یکی از نگرانی‌های عمده سیاست‌گذاران آفریقایی است.

طبق آمار، از میان 30 کشور و دو اتحادیه پولی (جامعه اقتصادی و پولی آفریقای مرکزی و بانک مرکزی کشورهای غرب آفریقا)، بیش از یک سوم کشورها تا پایان سال 2024 کمتر از سه ماه ذخایر بین‌المللی خواهند داشت. این اطلاعات نمای کلی از وضعیت اقتصادی کشورهای زیرصحرای آفریقا را نشان می‌دهد، در حالی که هر کشور چالش‌ها و فرصت‌های خاص خود را دارد و برای تجزیه و تحلیل عمیق‌تر نیاز به بررسی‌های جداگانه دارد.

منبع :

1.https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/baea7aea-da11-45e8-82ec-101ac5f1e6ab/content

2.Africa & Pulse: October 2024 / Volume 30