پایگاه اطلاع رسانی معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران- وضعیت کشاورزی لهستان

۱۴۰۳/۰۷/۲۴- ۰۸:۰۰

وضعیت کشاورزی لهستان

صادرات مواد غذایی لهستان در سال 2023 به حدود 52 میلیارد یورو رسید و این کشور را بلحاظ تولید محصولات کشاورزی و غذایی در رتبه ششم در میان کشورهای اتحادیه اروپا قرار داد. این کشور با تولید 3.5 تا 4 میلیون تن سیب در سال، بزرگترین تولید کننده سیب در اروپا و سومین در جهان است.

لهستان همچنین بزرگترین تولید کننده محصولات بری در اروپا است. بر مبنای داده‌های مرکز آمار اروپا، لهستان علاوه بر تولید حدود 4 میلیون تن گوشت دامی در سال 2023، در همین سال بالغ بر 3 میلیون تن گوشت طیور تولید کرده است که حدود یک سوم آن گوشت حلال بوده است تا این کشور اولین تولید کننده گوشت طیور در اتحادیه اروپا، دومین صادرکننده در اتحادیه اروپا و چهارمین صادرکننده در دنیا لقب بگیرد. بدین ترتیب، سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی 811 میلیارد دلاری این کشور، 3.5 درصد، معادل 28.4 میلیارد دلار بوده است و 10 درصد از نیروی کار این کشور را در مناطق روستایی مشغول به کار کرده است. این در حالی است که میانگین اشتغال در بخش کشاورزی در بین کشورهای اتحادیه اروپا، نزدیک 2 درصد است. بررسی روند توسعه تولید محصولات کشاورزی لهستان حاکی از آن است که عضویت در اتحادیه اروپا در سال 2004، موتور محرک توسعه این بخش بوده است، چرا که هرچند در بیست سال گذشته به علت نیاز به تخصیص بخشی از زمین برای ساخت و ساز و ارتباطات، مساحت زمین‌های کشاورزی حدود 10 درصد کاهش یافته است، اما مدرن‌سازی گسترده و انطباق با استانداردهای بالای تولید اتحادیه اروپا که با کمک بودجه 80 میلیارد دلاری دریافت شده از اتحادیه انجام شد، منجر به جهش تکنولوژیکی در تولید کشاورزی شد تا ارزش صادرات مواد غذایی لهستان در طول بیست سال گذشته 11 برابر شود و ارزش افزوده این بخش از حدود 7 میلیارد دلار در سال 2004، به بیش از 28 میلیارد دلار در سال 2023 برسد.

الف. دیباچه

کشاورزی در لهستان یک صنعت مهم و در حال توسعه است. این کشور اکنون یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان عمده محصولات کشاورزی و غذایی در اتحادیه اروپا محسوب میشود. هرچند مساحت زمین‌های کشاورزی در سال های 2024-2004 به میزان 1.5 میلیون هکتار (8.4 درصد) به علت توسعه پویای کشور و نیاز به تخصیص بخشی از زمین برای ساخت و ساز و ارتباطات کاهش یافته است، اما در حال حاضر، بیش از 150000 کیلومتر از مساحت 312,679 کیلومتری این کشور و به عبارتی نیمی از مساحت آن را زمین‌های کشاورزی تشکیل می دهد که بیش از 75% آن قابل کشت است. لذا بی دلیل نیست که در زبان لهستانی این سرزمین Polska خوانده می‌شود که از لحاظ ریشه شناسی یکی از معانی آن، سرزمین کشاورزی است.

از لحاظ الگوی جمعیت نیز، حدود 40 درصد از جمعیت تقریبا 38 میلیونی جمهوری لهستان، درمناطق روستایی ساکن هستند و این نسبت در اتحادیه اروپا، بعد از کشورهای اسلواکی، رومانی، کرواسی و اتریش بیشترین میزان جمعیت در مناطق روستایی است. بدین ترتیب، توسعه کشاورزی در لهستان نه تنها از منظر تامین امنیت غذایی کشور، بلکه برای اشتغال در مناطق روستایی نیز حائز اهمیت است.

بطور کلی، بیشتر مزارع در لهستان مساحتی کمتر از 10 هکتار دارند و بطور خانوادگی اداره می‌شود. بدین معنی که کارگران خارجی را استخدام نمی‌کنند و کار را به طور مستقل با اعضای خانواده انجام می‌دهند. بر مبنای آخرین آمار ثبت شده در سال 2023، تقریباً 1.75 میلیون نفر در لهستان بطور حرفه ای و تمام وقت، در این حرفه مشغول به کار بوده اند که تقریباً 10% از کل نیروهای شاغل در این کشور را تشکیل می دهد. این در حالی است که میانگین اشتغال در بخش کشاورزی در کشورهای اتحادیه اروپا 2 درصد از کل نیروی کار است.

کشاورزی در مقایسه با دو بخش دیگر اصلی اقتصاد لهستان یعنی صنعت و خدمات، سهم بسیار کمتری دارد. همانطور که نمودار زیر که بر اساس داده‌های رسمی‌بانک جهانی تهیه شده است نشان می دهد، ارزش تولید ناخالص داخلی در لهستان در سال 2023، بیش از 811 میلیارد دلار بوده است که سهم بخش کشاورزی 28.4 میلیارد دلار، صنعت 277.4 میلیارد دلار و خدمات 505.3 میلیارد دلار بوده است.

Source: World Bank

ب. میزان تولید محصولات کشاورزی

در بخش غلات بیش از 7.2 میلیون هکتار یا 70٪ از سطح زیر کشت لهستان به تولید غلات اختصاص دارد که مهمترین آنها عبارت است از گندم (2.5 میلیون هکتار)، ذرت (1.8 میلیون هکتار) ، چاودُم یا تریتیکاله (1.2 میلیون هکتار)، جو (0.6 میلیون هکتار) و چاودار (0.6میلیون هکتار) است.

در تولید میوه حدود 0.4 میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی لهستان به باغات اختصاص دارد. این کشور با تولید 3.5 تا 4 میلیون تن سیب در سال، بزرگترین تولید کننده سیب در اروپا و سومین در جهان، پس از امریکا و چین است. لهستان بزرگترین تولید کننده توت فرنگی در اروپا است و با تولید سالانه 180 هزار تن از این محصول، 17 درصد بازار توت فرنگی اروپا را در اختیار دارد. این کشور همچنین با تولید سالانه 100 هزار تن تمشک در سال، بیشترین تولید را در اتحادیه اروپا دارد و با همین میزان تولید زغال اخته، بعد از اسپانیا در رتبه دوم در بین کشورهای اتحادیه اروپا قرار دارد. سایر میوه‌های تولید شده در لهستان در مقادیر قابل توجه عبارتند از گیلاس (180 هزار تن)، آلو (130 هزار تن)، گلابی و گیلاس (هر کدام تقریبا 80 هزار تن)، مویز (140 هزار تن) و بلوبری (60 هزار تن) در سال. این کشور همچنین جزو 5 تولیدکننده بزرگ گوجه فرنگی اتحادیه می‌باشد و تولیدکننده و صادرکننده مهم قارچ در اروپا به حساب می آید.

در سبزیجات نیز مجموع مساحت زمین‌های در نظر گرفته شده برای کشت سبزیجات در لهستان تنها حدود 160 هزار هکتار است. با این وجود، حدود 25 درصد از تولیدات گیاهی کشاورزی لهستان را تشکیل می دهد. مهمترین سبزیجات از نظر سطح زیر کشت عبارتند از: پیاز (14.6%)، هویج (10.8%)، کلم (9.0%)، چغندر (4.7%)، خیار (3.8%) و گوجه فرنگی (3.6%).

تولیدات دام و طیور تقریباً 58 درصد از ارزش تولیدات کشاورزی لهستان را تشکیل می دهد. بر اساس برآوردهای وزارت کشاورزی و توسعه روستایی لهستان، تولید گوشت طیور در این کشور در سال 2023، بالغ بر 3 میلیون تن بوده است تا اولین تولید کننده در اتحادیه اروپا، دومین صادرکننده در اتحادیه اروپا و چهارمین صادرکننده در دنیا لقب بگیرد. لهستان از نظر تولید تخم مرغ در رتبه سوم اروپا قرار دارد. این کشور سالانه حدود 10 میلیارد تخم مرغ تولید می‌کند که آنرا بعد از اسپانیا و آلمان سومین تولید کننده بزرگ تخم مرغ در اروپا قرار میدهد. نکته قابل توجه در مورد گوشت تولیدی در لهستان این است که حدود یک سوم آن، گوشت حلال است که از جمله به بازارهای کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌گردد.

در مجموع، تولید فرآورده‌های دام و طیور لهستان تا پایان سال 2023، حدود 6.79 میلیون تن دام کشتارگاهی شامل 3.66 میلیون تن طیور، 2.38 میلیون تن خوک و 0.74 میلیون تن گاو بوده است. همچنین در سال گذشته، 12.45 میلیارد لیتر شیر در لهستان تولید گردید.

ج. میزان صادرات محصولات کشاورزی

بر اساس گزارش مرکز ملی حمایت از کشاورزی لهستان (KOWR) در سال 2023، کارآفرینان لهستانی محصولات کشاورزی غذایی را به ارزش 51.8 میلیارد یورو به خارج از کشور فروختند که 8.1 درصد بیشتر از سال قبل بوده است. شریک تجاری اصلی لهستان در بخش کشاورزی در سال 2023 کشورهای اتحادیه اروپا بوده اند که مقصد 73 درصد محصولات غذایی صادراتی این کشور معادل 38 میلیارد یورو بوده است. بزرگترین دریافت کننده محصولات کشاورزی و غذایی لهستان به شرح ذیل است.

آلمان (13.3 میلیارد یورو )

هلند (3.2 میلیارد یورو)
فرانسه (3.0 میلیارد یورو)
ایتالیا (2.5 میلیارد یورو)
چک (2.4 میلیارد یورو)

در خارج از بازار اتحادیه اروپا نیز، مهمترین دریافت کنندگان غذای لهستانی عبارتند از:

انگلستان (4.2 میلیارد یورو)
اوکراین (1.03 میلیارد یورو)
ایالات متحده (870 میلیون یورو)

برترین محصولات صادراتی لهستان به بازار اتحادیه اروپا عبارت است از:

تنباکو (4.6 میلیارد یورو)
گوشت مرغ (3.1 میلیارد یورو)
محصولات لبنی (2.2 میلیارد یورو)
نان و محصولات نانوایی (2.1 میلیارد یورو)
گوشت گاو (1.8 میلیارد یورو)
غذای حیوانات خانگی (1.7 میلیارد یورو)

برترین محصولات صادراتی لهستان به بازار خارج از اتحادیه اروپا:

گندم (1.2 میلیارد یورو)
محصولات لبنی (1.1 میلیارد یورو)
گوشت مرغ (961 میلیون یورو)
نان و محصولات نانوایی (937 میلیون یورو)
تنباکو (821 میلیون یورو)
شکلات (798 میلیون یورو)

د. عضویت در اتحادیه اروپا، موتور محرک توسعه کشاورزی لهستان

آمار رسمی موجود در میزان تولیدات کشاورزی لهستان حاکی از آن است که پس از فروپاشی کمونیسم در سال 1989 که منجر به خصوصی شدن مزارع در این کشور شد، الحاق به اتحادیه اروپا در سال 2004 نقطه عطف دیگری در توسعه کشاورزی لهستان بوده است. لهستان از بدو ورود به اتحادیه اروپا تا تا فوریه 2024، مجموع مبلغ 243.2 میلیارد یورو از صندوق توسعه اروپا دریافت کرده است که بالغ بر 78 میلیارد یورو آنرا به روستاها و کشاورزان اختصاص داده است. 50 میلیارد یورو از این مبلغ بصورت یارانه مستقیم و 27.8 میلیارد یورو تحت برنامه توسعه روستایی بوده است. این مبالغ به نوسازی کشاورزی لهستان کمک شایانی کرد و باعث یک جهش تکنولوژیکی در تولید کشاورزی این کشور شد. طی سال‌های اخیر نیز فرآوری مواد غذایی کشاورزی لهستان تحت مدرن‌سازی گسترده و انطباق با استانداردهای بالای تولید اتحادیه اروپا، از نظر ایمنی مواد غذایی، کیفیت و اثرات زیست‌محیطی قرار گرفته است. بدین ترتیب، مناطق روستایی رشد بیشتری نسبت به مناطق شهری را تجربه کرده و در نتیجه استانداردهای زندگی بین مناطق شهری و روستایی کم شده است.

به همین ترتیب، ارزش صادرات مواد غذایی لهستان در سال 2023 به 51.8 میلیارد یورو افزایش یافت که در مقایسه با دوره پیش از الحاق به اتحادیه، بیش از 11 برابر افزایش یافته است. حتی در سال 2022 که جنگ در اوکراین باعث افزایش شدید قیمت نهاده‌ها، ممنوعیت صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی به روسیه شد، لهستان در بخش محصولات کشاورزی، تراز تجاری مثبتی را ثبت کرد. بنا بر اعلام اداره مرکزی آمار لهستان، تولید ناخالص داخلی از کشاورزی در لهستان تنها در سه ماهه دوم سال 2024 به 24344.90 میلیون زلوتی (حدود 6 میلیون یورو) رسید.

نمودار زیر، میزان تولید ناخالص داخلی لهستان از محصولات کشاورزی را از سال 1996 تا 2024 نشان می دهد.

source: https://tradingeconomics.com/

در مقایسه با دیگر کشورهای اتحادیه، ارزش افزوده بخش کشاورزی لهستان پیش از عضویت در اتحادیه در سال 2004، به حدود 7 میلیارد یورو می رسد و این کشور را در رتبه هشتم در بین کشورهای اتحادیه با بیشترین ارزش افزوده در بخش کشاورزی قرار می داد. دو دهه بعد در سال 2023، این رقم به 22 میلیارد یورو رسید تا لهستان را بالاتر از هلند و با فاصله کم از آلمان در رتبه پنج قرار دهد. نمودار زیر ارزش افزوده کشورهای اتحادیه اروپا بخش کشاورزی را در سال 2004 و 2023 را مقایسه نموده است و داده مربوط به لهستان با رنگ قرمز متمایز شده است.