نگاهی به اقتصاد دریامحور هند

منطقه اقیانوس هند به عنوان یکی از مناطق غنی از منابع آبی و زیستگاه‌های دریایی، دارای پتانسیل بالقوه و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بسیاری برای ارتقای اقتصاد دریا محور می‌باشد و هند نیز از جمله کشورهایی است که به عنوان پیشرو در توسعه اقتصاد دریا محور به این مقوله توجه ویژه ای نشان داده و تاکنون عملکرد رضایتبخش و موفقیت آمیزی داشته است.

اقتصاد دریامحور، که در ادبیات جهانی با عنوان اقتصاد آبی یا Blue Economy شناخته می‌شود، به طور خاص بر پایداری محیطی و اقتصادی تاکید دارد و تلاش می‌کند تا با مدیریت هوشمندانه منابع آبی، تعادلی بین استفاده اقتصادی و حفاظت از محیط زیست برقرار کند. این رویکرد نه تنها به بهره‌برداری کارآمد از منابع آبی کمک می‌کند بلکه به بهبود کیفیت زندگی جوامع ساحلی و به حداکثر رساندن منافع اقتصادی برای کشورها نیز کمک می‌نماید. اقتصاد دریامحور نه تنها به تقویت تولید ناخالص داخلی کشورها کمک می‌کند، بلکه با ایجاد فرصت‌های شغلی، بهبود وضعیت معیشتی، افزایش امنیت غذایی و انرژی و توسعه پایدار اقتصادی نقش حیاتی در رفاه و توسعه کشورها ایفا می‌کند. بررسی دقیق شاخص‌های مختلف این اقتصاد می‌تواند به درک بهتر از پتانسیل‌ها و چالش‌های موجود کمک کرده و زمینه‌ساز برنامه‌ریزی بهتر برای استفاده پایدار از منابع آبی باشد. به دلیل اهمیت اقیانوس ها در اقتصاد جهانی، «اقتصاد آبی» به موضوع جدید محافل علمی تبدیل شده‌است و بر اساس گزارش آنکتاد که در  ماه مه‌2023 منتشر شد، ارزش اقتصاد اقیانوسی در جهان 3 تا 6‌ تریلیون دلار تخمین زده شده است

منطقه اقیانوس هند به عنوان یکی از مناطق غنی از منابع آبی و زیستگاه‌های دریایی، دارای پتانسیل بالقوه و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بسیاری برای ارتقای اقتصاد دریا محور می‌باشد و هند نیز از جمله کشورهایی است که به عنوان پیشرو در توسعه اقتصاد دریا محور به این مقوله توجه ویژه ای نشان داده و تاکنون عملکرد رضایتبخش و موفقیت آمیزی داشته است. هند با توجه به منابع آبی فراوان و خط ساحلی طولانی خود، آینده‌ای امیدوارکننده از انرژی پایدار را با سرمایه‌گذاری بی‌وقفه در اقتصاد آبی و تدوین سیاست‌های مرتبط پیش‌بینی می‌کند و در تلاش است تا با بهره‌گیری از پتانسیل‌های دریایی، توسعه فناوری‌ها و زیرساخت‌ها و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های مؤثر به یک قطب اقتصادی دریایی در منطقه و جهان تبدیل شود. اقتصاد دریامحور هند به رغم چالش‌های پیش‌رو، فرصت‌های بسیاری برای رشد و توسعه اقتصادی هند فراهم کرده است و این کشور درصدد است تا با تعریف معیارهای بلندپروازانه و سپس یکپارچه‌سازی رویکردها بر این چالش‌ها غلبه کند.

هند، به عنوان هفتمین کشور بزرگ جهان از نظر مساحت، یک قلمرو آبی بسیار وسیع را در بر می‌گیرد که از دریای عمان و خلیج بنگال تا سواحل معبد جزایر آندامان و نیکوبار را شامل می‌شود. این کشور با داشتن سواحل طولانی و منابع غنی دریایی، ظرفیت بالقوه‌ای برای توسعه اقتصاد دریایی دارد که نقشی حیاتی در رشد و توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال ایفا می‌کند. خط ساحلی طولانی هند که بیش از 7500 کیلومتر امتداد دارد، شامل 9 ایالت ساحلی، 12 بندر اصلی، 200 بندر کوچک و 1382 جزیره است و همچنین 14500 کیلومتر آبراه قابل کشتیرانی دارد. منطقه انحصاری اقتصادی هند (EEZ ) نیز بیش از 2 میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد و دارای منابع ارزشمندی مانند نفت و گاز است. اقتصاد ساحلی این کشور نیز از 4 میلیون ماهیگیر و جوامع ساحلی حمایت می‌کند و هند با 250000 قایق ماهیگیری، دومین کشور تولید کننده ماهی در جهان است. شایان ملاحظه است که 95 درصد تجارت این کشور از طریق حمل و نقل دریایی انجام می‌شود که چهار درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد.

الف) حوزه‌های اقتصاد دریایی هند :

اقتصاد آبی هند شامل حوزه‌هایی از جمله حمل و نقل دریایی و صنایع مرتبط با دریا، گردشگری، شیلات و اکتشاف نفت و گاز می‌شود که می‌توانند به توسعه اقتصاد دریایی کشور هند کمک کنند. این بخش‌ها  هر یک به نوبه خود نقشی اساسی در تقویت رشد اقتصادی، ایجاد فرصت‌های شغلی و بهره‌برداری بهینه از منابع دریایی دارند.

-حمل و نقل دریایی و صنایع مرتبط با دریا: حمل و نقل دریایی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد دریایی هند است که 95 درصد تجارت این کشور از طریق آن انجام می‌شود. هند هم اکنون ناوگانی متشکل از 1500 کشتی بزرگ از جمله تانکر، حامل گاز، کشتی‌های کانتینری و کشتی‌های فله بر خشک دارد و در نظر دارد یک «شرکت کشتیرانی» جدید راه اندازی کند تا در دهه آینده حداقل 1000 کشتی به ناوگان فعلی خود بیافزاید. صنایع مرتبط با دریا نیز شامل ساخت و تعمیر کشتی، بنادر و خدمات لجستیکی هستند.

تعمیر و نگهداری کشتی: هند به دلیل تجربه طولانی که در حمل و نقل دریایی دارد، یکی از قطب‌های تعمیر و نگهداری کشتی به شمار می‌آید و توانسته مزایای اقتصادی و ژئوپلتیکی خوبی از این طریق نصیب خود کند.

گردشگری: سواحل زیبا، جزایر گرمسیری و میراث فرهنگی دریایی هند، جذابیت‌های زیادی برای گردشگران داخلی و خارجی دارد که به توسعه صنعت گردشگری دریایی کمک می‌کند.

تولید انرژی فراساحلی:  منابع آبی گسترده‌ای که در اختیار هند است، فرصت مناسبی را برای توسعه انرژی بادی و خورشیدی فراساحلی به وجود آورده است که می‌تواند بخشی از نیاز رو به رشد این کشور به انرژی را تامین کند.

آبزی‌پروری و بیوتکنولوژی دریایی: اقتصاد آبی بستر تامین امنیت غذایی و بهبود اکوسیستم اقیانوس‌ها را نیز فراهم کرده است. آبزی‌پروری و استفاده از فناوری‌های زیستی دریایی می‌تواند به پایداری محیط زیست و افزایش تولیدات دریایی کمک کند.

ب)دلایل اهمیت اقتصاد دریایی برای هند:

اقتصاد دریایی در ابعاد مختلف نقش کلیدی در اقتصاد هند ایفا می‌کند و از اولویت و اهمیت زیادی برخوردار است:

1. امنیت غذایی و معیشت

اقتصاد دریامحور می‌تواند به امنیت غذایی، فقرزدایی و ایجاد اشتغال برای میلیون‌ها نفری که برای امرار معاش خود به منابع اقیانوسی وابسته هستند، کمک کند.

2. امنیت انرژی و پایداری محیطی

می‌تواند در دستیابی به امنیت انرژی وکاهش انتشار کربن با استفاده از ظرفیت منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی حرارتی باد، موج، جزر و مد و اقیانوس کمک کند. هند تامین 175 گیگاوات انرژی تجدیدپذیر تا سال 2022 را هدف‌گذاری کرده است که انتظار می‌رود 5 گیگاوات آن از پروژه‌های بادی فراساحلی تامین شود.

3.تجارت و مواصلات

فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری هند را با سایر کشورها، به‌ویژه در منطقه هند و اقیانوس آرام، با بهبود مواصلات دریایی و زیرساخت‌های آن افزایش می دهد. هند چندین طرح از جمله پروژه ساگارمالا، کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب و بندر چابهار را برای تقویت تجارت دریایی و مواصلات خود راه‌اندازی کرده است.

4. تاب‌آوری اکولوژیکی و سازگاری با تغییرات اقلیمی

به هند کمک می‌کند تا با حفظ و احیای اکوسیستم‌های دریایی و تنوع زیستی خود، انعطاف‌پذیری اکولوژیکی ایجاد کند و با تغییرات اقلیمی سازگار شود. در همین رابطه قابل ذکر است که هند یکی از امضاکنندگان کنوانسیون‌ها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی مختلفی مانند کنوانسیون تنوع زیستی، کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها و موافقت‌نامه پاریس برای حفاظت از محیط زیست دریایی خود است.

5.امنیت ملی و منافع استراتژیک

امنیت ملی و منافع استراتژیک هند را با حفاظت از مرزها و دارایی‌های دریایی خود در برابر تهدیدها و چالش‌های خارجی تقویت می‌کند. بر همین مبنا هند حضور قوی دریایی در منطقه اقیانوس هند دارد و در مجامع و مانورهای چندجانبه مختلف مانند اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای حاشیه اقیانوس هند (IORA)، سمپوزیوم دریایی اقیانوس هند (IONS) و رزمایش هایی مانند مالابار به منظور افزایش همکاری و امنیت دریایی خود شرکت می‌کند.

ج)برنامه‌ها و استراژی دولت هند برای توسعه اقتصاد دریایی:

با توجه به اهمیت رو به افزایش اقتصاد دریایی در کشور هند، دولت این کشور برنامه‌ها و استراتژی‌هایی را برای توسعه این حوزه و همچنین به منظور نفوذ اقتصادی در منطقه اقیانوس هند و موازنه سازی در برابر تهدیدات ابتکار یک کمربند و یک راه و توسعه بنادر چین به کار گرفته است. از جمله مهمترین این برنامه‌ها می‌توان به پروژه ساگارمالا و نوسازی بنادر کشورهای منطقه اشاره نمود.

دولت هند در سال 2015 با هدف تسریع توسعه اقتصادی هند با استفاده از پتانسیل ساحل های گسترده و آبراه‌های هند پروژه «ساگار مالا» به منظور دستیابی به یک منبع اقتصادی پایدار را در دستور کار دارد. این برنامه بر ایجاد و توسعه بنادر و انجمن‌های تجاری دریایی، تقویت اتصال بنادر به یکدیگر، بهبود زیرساخت های بندر و صنعتی سازی بندری، تشویق به سرمایه گذاری در صنایع مرتبط با دریا، توسعه فناوری‌های دریایی و ایجاد شرایط ملایم برای تجارت بین المللی تمرکز دارد.این برنامه همچنین ترویج کشتیرانی به عنوان روش جایگزین حمل و نقل جاده ای، کاهش هزینه‌های لجستیک و افزایش رقابت پذیری بخش تولید کشور را در دستور کار خود دارد. انتظار می‌رود که این برنامه با تقویت تجارت، ایجاد فرصت‌های شغلی و ارتقای رشد اقتصادی، تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد کشور هند داشته باشد. این برنامه نقش مهمی در ترقی و پیشرفت دریایی هند داشته و در توسعه مناطق ساحلی و تجارت دریایی این کشور بسیار تاثیرگذار است.

این اولین پروژه عظیم ملی هند به عنوان یک طرح یکپارچه و جامع برای استفاده از خطوط ساحلی و آبراهه‌های داخلی هند است که تاثیر عمیقی بر توسعه هند خواهد گذاشت. برنامه ساگارمالا بیش از 400 پروژه را برای اجرا طی سالهای 2015 تا 2035 میلادی برنامه ریزی کرده است.

براساس مطالعات انجام شده، پروژه ساگارمالا یک مدل لجستیک چندوجهی جامع ارائه داده است که در برگیرنده حمل و نقل جاده ای، ریلی، ساحلی و آبراه‌های داخلی است.این مدل ارائه شده برای محموله‌های داخلی و بین المللی می‌تواند منجر به صرفه جویی در هزینه‌های کلی بین 350 تا 400 هزار میلیون روپیه شود.چهار استراتژی اصلی این پروژه برای دستیابی به چشم انداز کاهش هزینه لجستیک،در شکل زیر آورده شده است.

از طرف دیگر، هند با نوسازی بنادر کشورهای منطقه، به دنبال افزایش نفوذ و تبادلات تجاری خود با این کشورهاست. در این راستا می‌توان به بازسازی بندر"کانکسانسورای" سریلانکا و بندر "سیتوی" میانمار توسط هند اشاره نمود. هند همچنین قرار است با همکاری ژاپن بندر"ترینکومالی" سریلانکا و  "داوی" میانمار را توسعه دهد. علاوه بر اینها، می‌توان به اقدامات دیگر دولت هند از جمله ایجاد برنامه"ماموریت اقیانوس عمیق" (به منظور اکتشاف و مطالعه‌ی عمیق‌ترین مناطق اقیانوس‌ها)، تشکیل کارگروه ویژه هند و نروژ برای توسعه پایدار اقتصاد آبی، برنامه "خدمات، مدل‌سازی، کاربرد، منابع و فناوری اقیانوسی"(O-SMART)، مدیریت یکپارچه نواحی ساحلی، تدوین سیاست ملی شیلات و ایجاد سیستم NavIC (طرح‌ هند برای گسترش سیستم ماهواره‌ای مکان‌یابی منطقه‌ای خود) اشاره نمود.

د)چالش های پیش روی اقتصاد دریایی هند:

اقیانوس هند محل زیستگاه بسیاری از موجودات دریایی است، اما در حال حاضر این اکوسیستم دریایی و تنوع زیستی با چالش‌هایی از جمله تغییرات آب و هوایی، آلودگی دریا، از بین رفتن محیط زیست و بهره‌برداری بیش از حد از منابع دریایی مواجه است که در ذیل به شرح آن‌ها پرداخته شده است.

آسیب شناسی و بررسی شیوه‌های توسعه اقتصاد آبی در این کشور نشان می‌دهد مدیریت منابع پایدار، سرمایه‌گذاری در بخش گسترش زیرساخت‌ها، افزایش فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تمرکز بیشتر بر فناوری اطلاعات مرتبط با دریا ، حمل و نقل آبی و ایجاد بستر گسترش همکاری و مشارکت با سایر کشورها، می‌تواند به شکوفایی اقتصاد آبی بیش از پیش کمک کند.

-کمبود زیرساخت‌ها: در بسیاری از مناطق ساحلی هند، کمبود بنادر، فرودگاه‌ها و سایر زیرساخت‌ها وجود دارد که می‌تواند موجب دشواری در توسعه و گسترش فعالیت‌های اقتصادی در این مناطق شود.

-آلودگی دریایی: آب های ساحلی هند توسط منابع مختلفی مانند پساب های صنعتی، فاضلاب، پسماند کشاورزی، زباله‌های پلاستیکی و نشت نفت آلوده می‌شوند. آلودگی دریایی بر سلامت اکوسیستم های دریایی و تنوع زیستی و همچنین کیفیت ماهی و محصولات دریایی تأثیر می‌گذارد. بر اساس آمار برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)  بیش از 15000 تن زباله (اکثرا پلاستیک) در روز به دریاهای جنوب آسیا ریخته می‌شود که این زباله‌ها از 60 شهر بزرگ هند تولید می‌شود.

-بهره برداری بیش از حد از منابع: منابع دریایی هند تحت فشار صید بی رویه، ماهیگیری غیرقانونی و آبزی پروری بی رویه است. صید بی رویه می‌تواند منجر به کاهش ذخایر ماهی، از دست دادن درآمد و معیشت ماهیگیران و کاهش امنیت غذایی میلیون‌ها نفر شود. ماهیگیری غیرقانونی همچنین می‌تواند حاکمیت و امنیت حوزه دریایی هند را تضعیف کند.

-تغییرات اقلیمی: تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای اقتصاد دریایی هند است، زیرا می‌تواند باعث افزایش سطح دریا، فرسایش سواحل، طوفان، سیل، شور شدن، اسیدی شدن اقیانوس‌ها و تغییرات در جریان‌های اقیانوس و دما شود. تغییرات اقلیمی همچنین می‌تواند بر پراکنش و فراوانی گونه‌های دریایی و همچنین الگوهای مهاجرت و چرخه‌های پرورش آنها تأثیر بگذارد.

-دولت هند به منظور تقویت و تحقق اقتصاد دریامحور خود، در تلاش است اقدامات و سیاستهایی را اجرایی و عملیاتی سازد. این اقدامات با هدف بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی، حفاظت از محیط زیست، و تقویت اقتصاد ملی انجام می‌شوند. برخی از این اقدامات عبارتند از:

-تدوین چارچوب حسابداری ملی: این چارچوب به سنجش و رصد دقیق تر سهم اقتصاد دریایی در تولید ناخالص داخلی (GDP)، اشتغال، تجارت و سایر شاخص‌ها خواهد پرداخت که این امر به نوبه خود می‌تواند به ارزیابی ارزش و تأثیر اقتصاد دریایی و طراحی سیاست‌های مناسب کمک کند.

-آمایش سرزمین سواحل دریایی: هند باید برنامه‌های موثری برای آمایش سرزمین سواحل دریایی خود داشته باشد که بتواند به جلوگیری از تعارضات، توسعه نامتوازن، بهینه‌سازی استفاده از منابع و اطمینان از پایداری محیط زیست کمک کند.

-تدوین چارچوب قانونی برای حکمرانی بر اقیانوس: ایجاد قوانین و مقررات جامع و کارآمد برای حکمرانی و مدیریت منابع دریایی به حفاظت از حاکمیت و امنیت هند، جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی و حل و فصل اختلافات کمک خواهد کرد.

-استفاده از فناوری‌های نوین برای انجام تحقیقات دریایی: این کار به استفاده از فناوری‌های نوین در اکتشاف پتانسیل بخش‌های نوظهوری مانند اکتشاف و استخراج منابع دریایی، بیوتکنولوژی و پرورش موجودات آبزی، و تولید انرژی فراساحلی کمک خواهد نمود.

ترویج همکاری‌ با سایر کشورها: ترویج همکاری با سایر کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای که منافع و چالش‌های مشترکی در منطقه اقیانوس هند دارند و می‌تواند منجر به افزایش اعتماد متقابل، اشتراک و تبادل روش‌های کارآمد، بهره‌گیری از هم‌افزایی‌ها و مقابله با تهدیدات مشترک شود.

-اوراق قرضه آبی: ایجاد اوراق قرضه آبی می‌توان امکان تأمین مالی برای پروژه‌های مختلف در حوزه اقتصاد دریایی از جمله ابتکارات در حوزه انرژی پاک، مزارع بادی فراساحلی، حفاظت از محیط زیست دریایی را فراهم کندکه این امر به نوبه منجر به تقویت اقتصاد، توسعه پایدار و ایجاد فرصت‌های شغلی خواهد شد.

ه) اوراق قرضه آبی، ابزاری برای تقویت اقتصاد دریایی هند:

-اوراق قرضه آبی نوعی اوراق قرضه پایدار هستند که به‌طور خاص برای تأمین مالی پروژه‌هایی طراحی شده‌اند که به حفاظت و بازسازی اقیانوس و منابع آن می‌پردازند و  به عنوان راهکاری موثر برای حل چالش‌ها و تقویت اقتصاد دریایی مطرح می‌باشد. قابل ذکر است که سیشل اولین کشور جهان است که سرمایه گذاری در اقتصاد دریایی خود را با اوراق قرضه آبی ارائه داده است.این اوراق توسط دولت‌ها، بانک‌های توسعه یا سایر سازمان‌ها صادر شده و توسط سرمایه‌گذاران فردی، سرمایه‌گذاران نهادی و سایر مؤسسات مالی جهت تأمین مالی پروژه‌های دریایی و اقیانوسی خریداری می‌شوند.

با توسعه اوراق قرضه آبی و سرمایه گذاری در پروژه‌های پایدار دریایی هند می‌تواند گام های موثری در حفاظت و بازسازی اکوسیستم دریایی خود بردارد. این اوراق در هند به عنوان راهکاری برای حل چالشهای اقتصادی دریایی و در تامین مالی پروژه‌های پایدار دریایی از جمله  انرژی‌های پاک، شیلات و آبزی پروری، حمایت از انرژی تجدید پذیر دریایی و کاهش وابستگی به سوختهای فسیل همراه با کاهش تغییرات اقلیمی ، حفاظت از محیط زیست دریایی، پیشگیری از آلودگی دریایی و پاکسازی سواحل(در جهت تقویت گردشگری و ماهیگیری) و در نهایت ارتقا آگاهی و آموزش جامعه برای حفاظت از محیط زیست دریایی مورد بهره برداری قرار می‌گیرند.در همین راستا دولت هند در نظر دارد با همکاری بخش خصوصی و سازمان‌های چندجانبه، سیاست‌ها و مشوق‌های مناسبی برای ترویج استفاده از اوراق قرضه آبی تدوین کند. این امر به تحقق اهداف توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی جوامع ساحلی کمک خواهد نمود.

 فهرست منابع:

 

-https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-editorials/fueling-india-s-marine-economy

-https://www.drishtiias.com/daily-updates/daily-news-analysis/blue-economy

-https://incois.gov.in/documents/Blue_Economy_policy.pdf

-https://www.thehindubusinessline.com/opinion/sustaining-the-marine-economy-with-blue-  bonds/article67435403.ece

-https://www.icmagroup.org/assets/documents/Sustainable-finance/Bonds-to-Finance-the-Sustainable-Blue-Economy-a-Practitioners-Guide-September-2023.pdf

-https://oceanfdn.org/fa/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%D8%A8%DB%8C/

-https://portalhamlonaghl.ir/file/2/attach2024043491040380139840.pdf