معرفی ایالت ماهاراشترای هند

ایالت ماهاراشترا در منطقه غربی کشور هند واقع شده و دارای خط ساحلی 720 کیلومتری در امتداد دریای عرب است. این ایالت از شمال غرب توسط گجرات، از شمال با مادیا پرادش، از شرق به چاتیسگار، از جنوب شرقی توسط تلانگانا، از جنوب به کارناتاکا و از جنوب غربی توسط گوا احاطه شده است. ایالت ماهاراشترا به لحاظ ساختار اداری به 36 ناحیه و شش بخش درآمدی تقسیم شده است. این ایالت از نظر جمعیت در رتبه دوم و از نظر وسعت جغرافیایی رتبه سوم را در میان ایالات هند در اختیار دارد.

ایالت ماهاراشترا صنعتی ترین ایالت در هند بوده و جایگاه پیشرو خود را در بخش صنعتی در این کشور ارتقا داده است. در حالی که این کشور در حرکت به سمت اقتصادی 5 تریلیون دلاری است، ایالت ماهاراشترا برای داشتن سهم  1 تریلیون دلاری از این اقتصاد برنامه ریزی نموده و همانطور که در بودجه دولتی برای سال مالی 2024-2023 ذکر شده است، ماهاراشترا در تلاش است تا سهم این ایالت را در تولید ناخالص از 14.2٪ به 20٪ افزایش دهد[1].

مومبای، پایتخت این ایالت، پایتخت تجاری هند نیز محسوب شده و به یکی از مراکز مالی جهانی تبدیل شده است. دفتر مرکزی تعدادی از ارائه دهنده خدمات بانکی و مالی جهانی در این شهر قرار گرفته است. پونا، یکی دیگر از شهرهای بزرگ این ایالت، به عنوان مرکز آموزشی شناخته می‌شود.

مومبای(Mumbai)، پونه(Pune)، ناگپور(Nagpur)، تانه(Thane)، ناسیک(Nasik)، سولاپور(Solapur)، کولهپور(Kolhapur)، سانگلی(Sangli)، اورنگ آباد(Aurangabad) و امراواتی(Amravati) از شهرهای مهم ایالت ماهاراشترا هستند.

وجود زیرساخت های عالی با سیاست های تسهیل کننده سرمایه گذاری، محیط کسب و کار مساعد و نیروی انسانی ماهر در ماهاراشترا باعث جذب صنایع در بخش های مختلف از جمله خودروسازی و قطعات آن، طراحی و ساخت سیستم های الکترونیکی، جواهرات و سنگ های قیمتی، خدمات فناوری اطلاعات، داروها و مواد شیمیایی، مهندسی، نساجی و غیره شده است. پارک‌های صنعتی، پارک‌های فناوری اطلاعات، پارک‌های لجستیک، مراکز بزرگ نساجی، شهرهای صنعتی هوشمند، اتصال به خوشه‌های صنعتی، مراکز رشد استارت آپ ها در ماهاراشترا ایجاد شده است.

ویژگی‌های جمعیتی ایالت ماهاراشترا

این ایالت 121.68 میلیون نفر جمعیت دارد که تقریبا کمتر از ده درصد جمعیت بالغ بر یک میلیارد و چهارصد میلیون نفری هند را درخود جای داده و همانطور که ذکر شد دومین ایالت پرجمیعت هند به شمار می آید. از جمعیت بیش از 121 میلیون نفری ماهاراشترا 54.1 میلیون نفر آنان را زنان و 58.2 میلیون نفر را مردان تشکیل داده و نسبت جمعیت زنان به مردان در این ایالت 92.9 درصد است.

شکل1:شاخص های جمعیتی ایالت ماهاراشترا[2]

ایالت ماهاراشترا دارای نرخ باسوادی 82.3 درصدی است که از نرخ باسوادی کلی هند بارقم 74.04 درصدی بالاتر بوده و پایگاه بزرگی از نیروی کار ماهر و صنعتی را در خود جای داده است که آن را به مقصدی ایده آل برای بخش های دانش بنیان و تولیدی تبدیل می‌کند.

جدول1:شاخص های اجتماعی

زیرساخت های ایالت ماهاراشترا

ظرفیت نیروگاهی نصب شده در این ایالت 45562 مگاوات است که اندکی بیش از ده درصد ظرفیت 417668 مگاواتی موجود در کل کشور هند است. مشترکان شبکه همراه این ایالت بالغ بر 91 میلیون مشترک اند که این رقم در مورد کل کشور هند بیش از یک میلیارد و صد و چهل و سه مشترک است. همچنین استفاده کنندگان از اینترنت در این ایالت بیش از 102 میلیون نفر در مقایسه با جمعیت 865 میلیون نفری استفاده کنندگان از اینترنت در سراسر هند است. در کشور هند 13 بندر اصلی و 187 بندر کوچک وجود دارد که از این تعداد 2 بندر اصلی و 53 بندر کوچک آن در این ایالت قرار دارد. همچنین از تعداد 129 فرودگاه واقع در هند 10 فرودگاه آن در این ایالت است که همگی این موارد نشان از وجود زیر ساخت های فیزیکی مناسب و در دسترس دارد.

جدول 2:زیرساخت های ایالت ماهاراشترا

شاخص های اقتصادی ایالت ماهاراشترا

تولید ناخالص داخلی این ایالت برحسب قیمت جاری در سال مالی 24-2023،  38.79 تریلیون روپیه(473.70 میلیارد دلار آمریکا) بوده است که 12.67 درصد از تولید ناخالص داخلی هند را تشکیل می دهد. نرخ رشد تولید ناخالص داخلی این ایالت در سال مالی گذشته 10 درصد بوده است که از نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کل هند با رقم7.2 درصد رقم بالاتر بوده است. تولید ناخالص داخلی سرانه ایالت ماهاراشترا 3،517 دلار بوده است که این رقم نیز از رقم 2،612 دلاری تولید ناخالص داخلی سرانه کلی هند بالاتر بوده است.

 

نمودار 1:تولید ناخالص داخلی ایالت بر حسب قیمت های جاری

منابع: اداره مرکزی آمار؛ اداره اقتصاد و آمار ماهاراشترا

نمودار 2:تولید ناخالص داخلی سرانه ایالت به قیمت های جاری

منابع: اداره مرکزی آمار؛ اداره اقتصاد و آمار ماهاراشترا

 

جریان ورود سرمایه مستقیم خارجی (FDI)

طبق گزارش سازمان توسعه صنعت و تجارت داخلی(DPIIT) بین اکتبر 2019 تا مارس 2023، ورودی FDI در ماهاراشترا به 53971 میلیون دلار آمریکا رسیده است.  بر اساس داده‌ها ماهاراشترا در رتبه دوم پس از گجرات در جایگاه بالاترین میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2020 قرار دارد. همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده است سرمایه جذب شده در این ایالت از رقم 45.07میلیادر دلاری در سال 2011 به رقم مجموع 177.75 میلیارد دلاری در سال مالی 2023 رسیده است.

نمودار 3:جریان وروردی سرمایه خارجی به ایالت ماهاراشترا(میلیارد دلار)

منبع : بخش ارتقای صنعت و تجارت داخلی، اقتصادی، پیمایش اجتماعی اقتصادی ماهاراشترا

صادرات ایالت ماهاراشترا

مجموع صادرات این ایالت در سال مالی 2022 رقم 73.30 میلیارد دلار بوده است و تا ماه آگوست سال مالی  2023، 31.65 میلیارد دلار آمریکا گزارش شده است. اقلام عمده صادراتی ماهاراشترا شامل مروارید، سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، طلا و سایر جواهرات و فلزات گرانبها، آهن و فولاد و فرمولاسیون دارویی بوده است.

نمودار 4: روند صادرات(میلیارد دلار)

منبع:  اداره کل اطلاعات و آمار بازرگانی

شکل2: صادرات کالاهای اساسی در سال 2022

منبع:  اداره کل اطلاعات و آمار بازرگانی

زیر ساخت های فیزیکی:

جاده‌ها:

این ایالت از طریق 18 بزرگراه ملی به 6 ایالت همسایه خود و سایر بخش های هند متصل است. بزرگراه مومبای-پونه به طول 94.5 کیلومتر، اولین بزرگراه 6 لاین، بتنی، پرسرعت و مشمول عوارض هند است که پایتخت ایالت و مرکز مالی مومبای را به مرکز صنعتی همسایه پونا متصل می‌کند.

جدول 3: طول جاده‌های ایالت ماهاراشترا

منبع: پیمایش اقتصادی اجتماعی ماهاراشترا، 2021-22

نمودار 5:هزینه‌های جاده‌ها و پل ها در بودجه ایالتی (میلیون دلار آمریکا)

فرودگاه‌ها:

هفت فرودگاه داخلی و چهار فرودگاه بین المللی در ایالت ماهاراشترا فعال هستند. پروازهای داخلی از مومبای، پونا، ناگپور، اورنگ آباد، کلهاپور، جوهو و ناندد انجام می‌شود، در حالی که پروازهای بین المللی از مومبای، ناگپور، پونا و اورنگ آباد انجام می‌شود.

 فرودگاه مومبای یکی از شلوغ ترین فرودگاه‌های هند است که در سال 24-2023 بالغ بر 8.3 مسافر از طریق 51351 پرواز در آن جابجا شده اند.

فرودگاه بین المللی دیگری در مومبای از طریق مشارکت بخش دولتی و بخش خصوصی در چهار مرحله با هزینه تخمینی 1.95 میلیارد دلار برای فاز اول و برای کاهش تراکم ترافیک هوایی در فرودگاه بین المللی چاتراپاتی شیواجی ماهاراج، مومبای پیشنهاد شده است. این فرودگاه یکی از بزرگترین فرودگاه‌های گرین فیلد است که برای جابجایی حداقل60 میلیون مسافر و 150هزار تن بار در سال برنامه ریزی شده است. انتظار می رود فاز اول فرودگاه تا سال 2024-2023 تکمیل شود.

همچنین بر اساس بودجه ایالتی 22-2021، دولت برای ساخت فرودگاه بین المللی جدید در پونا موافقت اداری و مالی داده است.

جدول4:شاخص های فرودگاهی

منبع: AAI (سازمان فرودگاه‌های هند)

ظرفیت نیروگاهی:

در این ایالت که یکی از ایالت های توسعه یافته و پرجمعیت هند است، تقاضا برای انرژی به دلیل صنعتی شدن، شهرنشینی، دیجیتالی شدن و برقی شدن بخش حمل و نقل در حال افزایش است. دولت در پاسخگویی به تقاضای فزاینده موفق بوده و تلاش هایی را برای ترویج انرژی پاک انجام داده است.

ماهاراشترا ساختاری کاملاً تعریف شده برای تنظیم، تولید، انتقال و توزیع نیرو در سطح ایالت دارد. تا ماه مه 2023، ظرفیت تولید برق نصب شده این ایالت مجموعا 45562.14 مگاوات بوده است که بخش خصوصی با ظرفیت 24167.20 مگاوات دارای بیشترین سهم  و پس از آن 13450.97 مگاوات سهم تاسیسات دولتی و 7943.97 مگاوات سهم شرکت های مرکزی بوده است. از این میزان، نیروی حرارتی 28766.97 مگاوات و پس از آن انرژی تجدیدپذیر، برق آبی و انرژی هسته ای به ترتیب با 14293.80 مگاوات، 3331.84 مگاوات و 690.00 مگاوات ازکل ظرفیت تولید برق نصب شده را شامل می‌شود. لازم به ذکر است این ایالت از نظر ظرفیت نصب شده انرژی‌های تجدیدپذیر در رتبه چهارم در هند قرار دارد.

نمودار 6:ظرفیت توان نصب شده (مگاوات)

منبع:  اداره مرکزی برق، بودجه دولتی 2021-22

 

بخش های کلیدی اقتصاد ماهاراشترا:

مومبای مرکز مالی هند:

شرکت بورس بمبئی[3] (BSE)و شرکت بورس ملی هند[4] (NSE) بورس‌های اصلی فعال در این ایالت هستند. بورس اوراق بهادار مومبای یکی از قدیمی ترین بازارهای مالی در سراسر جهان است، در حالی که بورس ملی از نظر پیچیدگی و پیشرفت فناوری یکی از بهترین‌ها در جهان است. مومبای پایتخت ایالت ماهاراشترا و پایتخت مالی هند است. این شهر اکثریت دفاتر مرکزی شرکت های بزرگ و موسسات مالی در کشور را در خود جای داده است. علاوه بر این، سه بورس اوراق بهادار (BSE، NSE وMSE ) و سه بورس کالا (ICEX، MCX، NCDEX ) در مومبای واقع شده است. ارزش بازار BSE و NSE در سال مالی 2022 به ترتیب برابر با 257.74 تریلیون روپیه (3451.78 میلیارد دلار آمریکا)  253.69 تریلیون روپیه (3397.56 میلیارد دلار) بوده است.

نمودار 7: ارزش بازار (به میلیارد دلار)

تعداد شرکت های فهرست شده در NSE از 135 در سال 1995 به 1891 تا مارس 2022 افزایش یافت. همچنین در سال مالی2022، تعداد شرکت های فهرست شده در NSE و BSE به ترتیب 1891 و 5264 بوده است.

نمودار8: شرکت های فهرست شده در NSE و BSE

منبع:  پیمایش اقتصادی اجتماعی ماهاراشترا

 

* ادامه مطالب به صورت پیوست جهت مطالعه و بهره برداری علاقه مندان ارائه می‌گردد.

[1] . بودجه 2024-2023 ماهاراشترا

[2] . هر lakh (لک) معادل 100000 است.

[3] . Bombay Stock Exchange Ltd. (BSE)

[4] . National Stock Exchange of India Ltd. (NSE)