سیاست های توسعه منطقه ای و نقش آژانس های توسعه در ترکیه

آژانس های توسعه در ترکیه، نهادهای عمومی مستقلی هستند که با هماهنگی وزارت صنعت و فناوری این کشور برای کاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی بین مناطق مختلف کشور و ایجاد زمینه‌های لازم برای رشد و توسعه پایدار فعالیت می‌کنند. این آژانس ها نهادهای اجرایی و سرمایه گذاری نبوده و خود راساً اقدام به سرمایه گذاری مستقیم در پروژه‌های توسعه ای نمی نمایند.

با تشکیل سیستم ریاستی در ترکیه، وزارت توسعه در این کشور منحل و جای خود را به آژانس های توسعه ای داد. 26 آژانس توسعه در مناطق مختلف ترکیه تاسیس شده است و هر یک از این آژانس ها چندین استان را در بر می‌گیرند و نیز هر یک تحت نظر یک مدیر کل و دو معاون مدیر کل در وزارت صنایع و فناوری فعالیت می نمایند.

در واقع هدف از ایجاد آژانس های توسعه در ترکیه بسیج مدلهای پویای توسعه و استفاده بهینه از منابع و پتانسیل‌های منطقه‌ای برای اطمینان از توسعه کل کشور به شیوه‌ای متوازن‌تر و جامع‌تر بوده است. در عین حال تلاش برای اجرای سیاست‌ها و اهداف ملی در سطح منطقه ای نیز از دیگر اهداف اصلی تاسیس آژانس های توسعه در ترکیه می‌باشد.

بی شک دستیابی به توسعه متوازن در جغرافیای یک کشور، همچون نرخ بالای توسعه هدف گذاری شده برای کل اقتصاد آن کشور، مهم است. از آنجایی که توزیع منابع طبیعی و اجتماعی بطور مطلق مساوی نیست، لذا توسعه بین مناطق در یک  کشور نیز نمی‌تواند فرآیندی کاملاً متعادلی را طی کند. از اینرو این عدم تعادل باعث مهاجرت شهروندان از مناطق توسعه نیافته به مناطق توسعه یافته آن کشور و از بین رفتن سرمایه‌های انسانی و اقتصادی، ایجاد گلوگاه در زیرساخت ها و همچنین مشکلات مختلف اقتصادی و اجتماعی در مناطق مهاچر پذیرمی‌شوند. برای رفع اینگونه معضلات، دستیابی به توسعه منطقه ای به شیوه ای متعادل تر مورد نیاز است. هدف از توسعه متوازن منطقه ای، حصول اطمینان از توزیع متوازن جمعیت و درآمد در سراسر کشور و پایداری در استفاده از منابع است که به بهترین نحو توزیع، تولید، خدمات و سرمایه گذاری‌های زیربنایی را منعکس کند. از سوی دیگر، در دنیای امروز که زنجیره‌های تولید به طور فزاینده ای جهانی می‌شوند، افزایش رقابت پذیری مناطق با سایر مناطق مشابه آنها در سطح جهانی، یکی دیگر از محورهای توسعه منطقه ای را تشکیل می دهد.

این واقعیت که توسعه منطقه‌ای با تمام بخش‌های اقتصادی و اجتماعی مرتبط است، ایجاب می‌کند که تعامل بین بخشی با هم ارزیابی و در برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری‌ها از منظر اهداف توسعه منطقه‌ای مورد توجه قرار گیرد.

رویه‌های توسعه منطقه‌ای در ترکیه از نخستین سال‌های پس از تأسیس جمهوری در این کشور آغاز گردید. در اوایل با توجه به اینکه ساختار اقتصادی در خلال سال‌های جنگ، آسیب زیادی دیده بود، سرمایه‌گذاری عمومی در زیرساخت‌ها و گسترش تأسیسات صنعتی به نقاط مختلف آناتولی مورد توجه قرار گرفت و هسته‌های تولیدی در سراسر این کشور ایجاد شد.

در سال 1960، رویکرد توسعه برنامه ریزی شده ترکیه در راستای استفاده بهینه از منابع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیز تسریع توسعه اتخاذ و در این راستا سازمان برنامه ریزی به عنوان نهادی که بطور مستقیم مسئول تهیه طرح های توسعه ای بود، تأسیس گردید. از این تاریخ به بعد، تلاش ها برای از بین بردن سطح اختلافات اقتصادی منطقه ای بیشتر گردید و با سیاست ها و مشوق هایی برای بخش خصوصی در جهت سرمایه گذاری در پروژه‌های توسعه منطقه ای و پروژه‌های توسعه روستایی، زمینه جذب سرمایه گذاری‌ها فراهم گردید.

پروژه جنوب شرقی آناتولی (GAP) که در دهه 1970 آغاز شد، یکی از جامع‌ترین و پرهزینه‌ترین پروژه‌های توسعه منطقه‌ای در تاریخ جمهوری ترکیه می‌باشد که در درجه اول برای تضمین توسعه منابع آبی و زمینی و همچنین توسعه منطقه‌ای بوده است. همراه با پروژه گاپ، سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در حوزه‌های انرژی، پروژه ‌های کشاورزی، صنعتی، حمل ‌و نقل، آموزش، بهداشت و سرمایه‌گذاری عمومی در زیرساخت‌های روستایی و شهری در منطقه جنوب شرقی ترکیه انجام گردید. در این دوره، طرح توسعه روستایی چوروم-چانکری که به منظور افزایش بهره وری کشاورزی، رفع کمبودهای زیرساختی و کاهش مهاجرت از روستاها به شهرها با افزایش درآمد در روستاها آغاز شده بود، در دوره بعدی در استان‌های ارزروم، بین گل- موش، یوزگات، ارزینجان-سیواس – اردو و گیرسون دنبال گردید.

از دهه 1980،  راهبرد سرمایه گذاری ترکیه، با هدف بهبود زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی و افزایش سهم بخش خصوصی در صنعت و تولید بوده است. سرمایه گذاری عمومی‌بیشتر تمرکز بر حوزه‌های انرژی، حمل و نقل، کشاورزی، ارتباطات و زیرساخت های روستایی داشت. در این دوره همچنین علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی اقتصادی و اجتماعی، سرمایه‌گذاری‌های صنایع تولیدی که می‌تواند در مناطق توسعه ‌نیافته، ایجاد اشتغال نماید و پروژه‌های توسعه ا‌ی منابع انسانی نیز، در اولویت قرار گرفت.

در دهه 1990، انتقال به یک فرآیند برنامه ‌نویسی که اساساً با سیاست‌های منطقه‌ای اتحادیه اروپا سازگار بود، با پروژه‌های ، آناتولی شرقی، دریای سیاه شرقی و یشیل ایرماک آغاز شد. علاوه بر این، توجه ویژه ای به افزایش سرمایه گذاری در بخش بهداشت و آموزش به منظور بهبود شرایط اولیه بهداشت در همه مناطق و افزایش تعداد افراد تحصیل کرده شده است.

با آغاز مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، ترکیه شروع به گسترش یک رویکرد جدید توسعه منطقه ای ادغام شده با سیاست های منطقه ای اتحادیه اروپا کرد. در این زمینه، در سند مشارکت الحاق (2003) که نقشه راه عضویت در اتحادیه اروپا را مشخص می‌کند، درخواست اتحادیه اروپا برای تقویت ساختارهای اداری که توسعه منطقه ای را در ترکیه انجام می دهد، گنجانده شد و در این راستا، در برنامه ملی ترکیه، ایجاد واحدهای اجرایی در سطح منطقه جهت پذیرش قوانین اتحادیه اروپا، پیش بینی شده است.  در همین راستا با لازم الاجرا شدن «قانون تأسیس، هماهنگی و وظایف دستگاه‌های توسعه» به شماره 5449 در سال 2006، فرآیند تأسیس سازمان‌های توسعه ای که رکن اصلی رویکرد جدید منطقه ای را تشکیل می دهند، آغاز شد. در این زمینه، در مرحله اول، آژانس های توسعه ازمیر و چوکوروا در سال 2006 و متعاقب آن، آژانس های توسعه در 26 منطقه در سال 2009 تأسیس شدند.

در سال 2018 با گذار به نظام سیستم ریاستی ، وظیفه کاهش اختلافات توسعه منطقه ای در ترکیه در چارچوب مصوبات ریاست جمهوری و به وزارت صنعت و فناوری واگذار شد.

دولت ترکیه برای دست یابی به اهداف توسعه ای هر یک از وزارتخانه‌های مرتبط را مسئول آماده سازی، پیگیری و اجراء نمود. دولت همچنین آندسته از پروژه‌هایی که هزینه بر بوده و در توان وزارتخانه نبود را به بخش خصوصی واگذار نمود.

 از آنجائیکه بخش خصوصی در ترکیه بسیار قدرتمند است، تمام تلاش دولت نیز این است تا این پروژه‌ها توسط شرکتهای بخش خصوصی و یا در قالب کنسرسیومی از آنها انجام گیرد. بعنوان مثال، احداث فرودگاه سوم استانبول، احداث شهرک های بیمارستانی در شهرهای مختلف، احداث آزاد راه استانبول – ازمیر،  احداث پل سوم استانبول، احداث پل چاناک قلعه، پروژه تولید خودروی ملی که هر یک به نوبه خود بعنوان ابر پروژه می‌باشند، همگی توسط بخش خصوصی صورت گرفته است. مدلی که دولت ترکیه با بخشهای خصوصی در این زمینه همکاری می‌کند مدل BOT می‌باشد. اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز همواره در اظهارات خود تاکید کرده است که این پروژها را بدون اینکه حتی یک لیر از بیت المال هزینه کرده باشند، تحقق بخشیده اند. لذا دولت ترکیه برای این پروژه‌ها، بیشتر تلاش کرده تا با دادن امتیاز و تشویق بخش خصوصی، آنان را مجاب به اجرای پروژه نماید. بی شک اجرای این پروژه‌ها کمک بسیاری برای جایگاه منطقه ای و جهانی ترکیه داشته است.

چشم انداز راهبرد ملی توسعه منطقه ای ترکیه که چارچوب سیاست توسعه منطقه ای، این کشور برای دوره 2023-2014 را تشکیل می داد، ترکیه متعادل تر و کاملاً توسعه یافته با مناطقی است که از نظر اجتماعی-اقتصادی با سطح رقابت و رفاه بالا و یکپارچه می‌باشد.

چهار هدف اصلی تعیین شده برای دستیابی به این چشم انداز عبارتند از:

1. گسترش رفاه عادلانه در سراسر کشور با کاهش اختلافات توسعه منطقه ای،
2. کمک همه مناطق به استفاده از پتانسیل و افزایش توان رقابتی خود به توسعه ملی با حداکثر،
3. تقویت یکپارچگی اقتصادی و اجتماعی،
4. ایجاد الگوی سکونتی استاندارد در سراسر کشور،

وظایف آژانس های توسعه درترکیه که طی بخشنامه مورخ 2018/07/15 از سوی رئیس جمهور این کشور ابلاغ گردیده به شرح می‌باشد:

• ارائه پشتیبانی مطالعاتی و فنی در خصوص پروژه‌های استانی،
• حمایت از فعالیت ها و پروژه‌هایی که اجرای طرح ها و برنامه‌های منطقه ای را تضمین می‌کند،
• نظارت و ارزیابی روند اجرای فعالیت ها و پروژه‌های مورد حمایت در این زمینه و گزارش نتایج به وزارت صنعت و فناوری،
• کمک به رشد ظرفیت توسعه روستایی مطابق با برنامه‌های منطقه ای و حمایت از پروژه‌های موجود در این راستا،
• نظارت بر سایر پروژه‌هایی که توسط بخش دولتی، بخش خصوصی و سازمان‌های مردم نهاد در منطقه انجام می‌شود و از نظر طرح ها و برنامه‌های منطقه ای مهم تلقی می‌شوند،
• گسترش همکاری بین بخش های دولتی، خصوصی و سازمان‌های غیر دولتی و نهادهای مدنی در راستای تحقق اهداف توسعه منطقه ای،
• استفاده یا در دسترس قرار دادن بودجه داخلی و خارجی تخصیص یافته به آژانس جهت توسعه منطقه ای مطابق با طرح ها و برنامه‌های منطقه ای،
• انجام تحقیقات برای تعیین منابع و فرصت های منطقه، حمایت از فعالیت ها و مطالعات تحقیقاتی افراد محقق، نهادها و سازمان‌ها و اتاق های فکر با هدف تسریع در توسعه اقتصادی و اجتماعی و افزایش قدرت رقابت،
• معرفی فرصت های تجاری و سرمایه گذاری منطقه ای در سطح ملی و بین المللی با همکاری نهادهای ذی ربط،
• همکاری با سازمان‌های ذی ربط به منظور حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط و کارآفرینان در موضوعاتی همچون مدیریت، تولید، ترویج، بازاریابی، فناوری، تامین مالی و آموزش نیروی کار،
• ترویج و شناساندن فعالیت های مرتبط با برنامه‌های بین المللی دو جانبه و یا چند جانبه که ترکیه در آن مشارکت دارد و نیزکمک به توسعه پروژه‌ها در محدوده این برنامه‌ها،
• ایجاد وب سایتی که در آن فعالیت های آژانس، ساختار مالی آن و سایر موضوعات مرتبط با آژانس به روز منتشر گردد.

 بررسی عملکرد آژانس های توسعه ترکیه در سال 2022 نشان می دهد که در این سال آژانس های توسعه برنامه‌های کاربردی و نتیجه گرای خود را بیشتر توسعه دادند. برنامه‌های نتیجه‌ محور که برنامه‌های عملیاتی میان‌مدت هستند به منظور کاربردی‌تر نمودن برنامه‌های منطقه‌ای ایجاد می‌شوند. آژانس های توسعه ترکیه در سال 2022; تقریباً 310 تحلیل، بررسی، راهبرد و مطالعه برنامه ریزی در مورد موضوعات مختلف انجام داده اند. از جمله این فعالیت ها؛ مطالعات در حوزه صنایع، بخش خدمات، مطالعات ساختار اشتغال و نیازهای مناطق، راهبردها و برنامه‌های عملیاتی گردشگری، تحلیل‌های زنجیره تولید - عرضه  بوده است.

حمایت های مالی و فنی ارائه شده توسط آژانس های توسعه ترکیه همچنان در چارچوب طرح های منطقه ای و برنامه‌های نتیجه محور انجام می‌شود. در سال 2022، 1087 پروژه از طریق آژانس های توسعه ترکیه مورد حمایت قرار گرفته اند. میزان حمایت از این پروژه‌ها 657 میلیون لیر و بودجه تخصیص یافته برای اجرای پروژه با احتساب تامین مالی مشترک 1.3 میلیارد لیر بوده است. علاوه بر این حمایت ها، در سال 2022، 365 میلیون لیر برای 21 پروژه در حوزه حمایت از برنامه‌های توسعه اقتصادی، 333 میلیون لیر برای 187 پروژه در زمینه حمایت از توسعه اجتماعی، 275 میلیون لیر برای 23 پروژه در حوزه جوانان کارآفرین، اختصاص یافته است. علاوه بر برنامه‌های فوق، برنامه‌های حمایتی نوآورانه نیز  مورد حمایت آژانس های توسعه ترکیه در سال 2022 قرار گرفته است.  

از دیگر برنامه‌هایی که آژانس های توسعه ترکیه موظف به تمرکز بر روی آن  شده اند، برنامه‌های کاربردی با موضوع اشتغال جوانان می‌باشند. در چارچوب موضوع اشتغال جوانان، آژانس‌ها فعالیت‌های خود را به منظور افزایش اشتغال جوانان و تضمین کارآفرینی جوانان در مناطق خود و همچنین تلاش برای تجهیز جوانان به مهارت‌های مورد نیاز برای مشاغل آینده، اولویت‌بندی می‌کنند.

فهرست آژانش های توسعه ای در 26 منطقه ترکیه به شرح زیر می‌باشد:

İstanbul Kalkınma Ajansı, İstanbul

https://www.istka.org.tr

Trakya Kalkınma Ajansı, Edirne-Kırklareli-Tekirdağ

https://www.trakyaka.org.tr

Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Balıkesir-Çanakkale

https://www.gmka.gov.tr

İzmir Kalkınma Ajansı, İzmir

http://www.izka.org.tr

Güney Ege Kalkınma Ajansı, Aydın-Denizli-Muğla

http://geka.gov.tr

Zafer Kalkınma Ajansı, Afyon-Kütahya-Manisa-Uşak

http://zafer.gov.tr/tr-tr/

Bursa, Eskişehir, Bilecik Kalkınma Ajansı

https://www.bebka.org.tr

Doğu Marmara Kalkınma Ajansı, Bolu-Düzce-Kocaeli-Sakarya-Yalova

http://www.marka.org.tr/

Ankara Kalkınma Ajansı, Ankara

http://www.ankaraka.org.tr/tr

Mevlana Kalkınma ajansı, Karaman-Konya

http://www.mevka.org.tr

Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, Antalya-Burdur-Isparta

http://www.bakka.gov.tr

Çukurova Kalkınma Ajansı, Adana-Mersin

http://www.cka.org.tr

Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı, Hatay-Kahramanmaraş-Osmaniye

http://www.dogaka.gov.tr

Ahiler Kalkınma Ajansı, Aksaray-Kırıkkale-Kırşehir-Niğde-Nevşehir

https://www.ahika.gov.tr

Orta Anadolu Kalkınma Ajansı, Kayseri-Sivas-Yozgat

http://www.oran.org.tr

Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, Bartın-Karabük-Zonguldak

http://www.bakka.gov.tr

Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, Çankırı-Kastamonu-Sinop

https://www.kuzka.gov.tr

Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, Amasya-Çorum-Samsun-Tokat

http://www.oka.org.tr

Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı, Artvin-Giresun-Gümüşhane-Ordu-Rize-Trabzon

http://www.doka.org.tr

Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı, Bayburt-Erzincan-Erzurum

https://www.kudaka.org.tr

Serhat Kalkınma Ajansı, Ağrı-Ardahan-Iğdır-Kars

http://www.serka.gov.tr

Fırat Kalkınma Ajansı, Bingöl-Elazığ-Malatya-Tunceli

http://fka.gov.tr

Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı, Bitlis-Hakkari-Muş-Van

http://www.daka.org.tr

İpek Yolu Kalkınma Ajansı, Adıyaman-Gaziantep-Kilis

https://www.ika.org.tr

Karacadağ Kalkınma Ajansı, Diyarbakır-Şanlıurfa

https://www.karacadag.gov.tr

Dicle Kalkınma Ajansı, Batman-Mardin-Şırnak-Siirt

http://www.dika.org.tr

 

 

https://www.daka.org.tr/icerikler/sss

https://www.siviltoplum.gov.tr/bilgimerkezi/kalkinma-ajanslari