جذب نخبگان و سرمایه‌های انسانی در هند
با آغاز اصلاحات و آزادسازی اقتصادی از ابتدای دهه 1990 که به تقویت بخش خصوصی انجامید، قطار توسعه هند سرعت گرفت و انگیزه و فرصتهای بیشتری برای استعدادهای علمی‌برای فعالیت در داخل کشور ایجاد نمود.
مهاجرت از هند برای تحصیل و کسب وکار، روندی معمول طی دهه‌های گذشته بوده و عمدتاً هم کشورهای انگلیسی زبان مقصد این مهاجران می‌باشند. تنها در آمریکا، شمار اتباع هندی تبار به 4.4 میلیون نفر می رسد که طبق برخی آمار (پس از مکزیک)، دومین قومیت مهاجران خارجی در این کشور را تشکیل می دهند. به لحاظ تعداد دانشجوی خارجی نیز اتباع هندی با بیش از 193 هزار نفر (پس از چین) دومین گروه دانشجویان خارجی در آمریکا هستند. مشکلات اقتصادی و شکاف درآمدی در هند و نسبت بالای جمعیت جوان (65% جمعیت کشور را افراد زیر 35 سال تشکیل می دهند) از جمله دلایل مهاجرت هستند.
با این وجود به نظر می رسد که سیاستهای دولت، دست کم طی دهه‌های گذشته تمرکز یا اولویت چندانی برای بازگشت این افراد یا لااقل نخبگان قائل نبود و درصورت تمهید نیز موفقیت چندانی بدست نیاورد. ساختارهای نزدیک به نظام سوسیالیستی در هند طی دهه‌های پس از استقلال این کشور موجب شد انگیزه نیروهای تحصیل کرده و استعدادهای علمی‌کشور برای زندگی و کار در داخل کاهش یابد و روند مهاجرت مغزها شدت یافت. اما با آغاز اصلاحات و آزادسازی اقتصادی از ابتدای دهه 1990 که به تقویت بخش خصوصی انجامید، قطار توسعه هند سرعت گرفت و انگیزه و فرصتهای بیشتری برای استعدادهای علمی‌برای فعالیت در داخل کشور ایجاد نمود. سطح زندگی نیز ارتقا یافت و فاصله رفاه و بهره مندی متخصصان در هند با جوامع پیشرفته، کاهش پیدا کرد. دسترسی به اینترنت و توسعه مشاغل مرتبط با آن نیز سهم بسزایی در این زمینه داشت.
از میان تحولات مهمی‌که منجر به بازگشت نخبگان گردید، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- هند بخشی از اکوسیستم کسب وکار جهانی شد. متخصصان هندی می‌توانند هم در هند زندگی و اقامت داشته و با فرهنگ و خانواده خود در ارتباط باشند، هم رفت وآمد، زندگی و مشاغل خود در کشورهای غربی را ادامه دهند.
2- سطح مصرف و روند صنعتی شدن در هند ارتقا یافته و به افزایش رفاه و برخورداری اجتماعی و نیز سطح دستمزدها انجامیده است. حتی متخصصان، مدیران و صاحبان سرمایه در هند، بعضا با دستمزدهای مشابه، قدرت خرید بالاتری نسبت به آمریکا یا کشورهای اروپایی دارند.
3- اقبال جهانی به فرصتها و ظرفیتهای هند و متخصصان آن موجب هدایت سرمایه گذاری و بخشهای تحقیق و توسعه شرکتهای چندملیتی به این کشور و نیز استفاده از مدیران و متخصصان هندی در موقعیتهای بالای شغلی در داخل یا خارج گردید. از میان 50 شرکت نوآور برتر جهان، 70% آنها دارای مرکز تحقیق و توسعه در هند هستند.
4- زمینه سازی برای رشد استارآپ ها از دیگر عوامل جذب سرمایه‌های مالی و انسانی است. اقتصاد دیجیتال هند -بعنوان سومین اکوسیستم فناوری جهان - 175 میلیارد دلار برآورد می‌شود که تا افق 2030 با رشد 6 برابری به یک تریلیون دلار خواهد رسید. تعداد استارتاپ های فعال این کشور بیش از 27000 شرکت و بعد از آمریکا و چین در رتبه سوم جهان است. 115 شرکت استارتاپی از این میان با سرمایه بالغ بر 1 میلیارد دلار(Unicorn) شناخته می‌شوند. بنگلور، هاب شرکتهای فناور هند و 7مین‌هاب بزرگ شرکتهای بزرگ فناوری جهان است.
سیاستهای دولت برای تشویق و جذب نخبگان:
طی سالهای اخیر با شتاب گرفتن رشد و توسعه اقتصادی در هند، ضرورت استفاده از نخبگان خارج نشین بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و برنامه ریزی‌ها و اقداماتی برای این منظور صورت پذیرفت. از جمله مهمترین اقدامات در این راستا می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- ثبات در مناسبات خارجی برای اطمینان سازی و جذب سرمایه گذاران، نخبگان و گردشگران
- تسریع در روند دیجیتالی شدن (باعنوان انقلاب دیجیتال) برای ایجاد شغل، بهبود رفاه و جذب متخصصان و نخبگان هندی به جامعه و اقتصاد هند.
- ایجاد پلتفرمVAIBHAV توسط وزارت علوم و فناوری، برای شناسایی محققان و نخبگان هندی در خارج و جذب آنها به مراکز تحقیقاتی داخلی، همچنین بهبود R&D در دانشگاه‌ها و ارتباط موثر آنها با موسسات تحقیقاتی جهان، که از فوریه 2023 راه اندازی شد. تنها محققان هندی تبار غیرمقیم دارای مدرک تحصیلات عالی از دانشگاه‌های معتبر خارجی می‌توانند در این سامانه ثبت نام کنند[1].
- تاسیس سامانه[2] جامع تسهیل ثبت و راه اندازی کسب وکار استاراپی Startup India Initiative از سال 2016 و ارائه تسهیلات ویژه ازجمله معافیت مالیاتی و ارائه تسهیلات مالی از طریق صندوق ویژه SISFS
- تسهیل راه اندازی کسب و کار جدید: طبق آخرین گزارش «شاخص سهولت کسب و کار»[3] توسط بانک جهانی، هند به رتبه 63 از میان 190 کشور دست یافت، درحالیکه در سال 2014 در جایگاه 142 قرار داشت. این ارتقای 63 رتبه ای طی کمتر از یک دهه، ناشی از اقدامات اصلاحی برای بهبود فضای کسب و کار است، از جمله: تسهیل راه اندازی کسب و کار جدید با ایجاد پنجره واحد الکترونیک، تدوین فرم الکترونیک SPICe+ برای درخواست چندین مجوز یکجا بصورت رایگان، امکانسازی ارسال مدارک بصورت الکترونیکی و پذیرش امضای دیجیتال، حذف شرط حداقل سرمایه برای راه اندازی کسب و کار، حذف ضرورت برخی بازرسیها، کاهش زمان و هزینه درخواست مجوز عملیات ساخت و ساز و انبارداری، راه اندازی سیستم آنلاین رصد مراحل اداری درخواست مجوزها، دیجیتال کردن ثبت املاک با اجرای طرح "کاداسترال" و ایجاد بایگانی الکترونیک برای ثبت اراضی، تسهیل دسترسی به اعتبارات از طریق اصلاح قانون اعسار و اولویت دادن به اعتباردهندگان تضمین شده (نسبت به سایر طلبکاران)، حمایت از سهامداران شرکتهای خصوصی، جایگزینی مالیات GST بجای مالیات بر ارزش افزوده و بسیاری از مالیاتهای غیرمستقیم، کاهش نرخ مالیات بر شرکتها و کسورات صندوق رفاه کارکنان، تسهیل تجارت برون مرزی با بررسی اسناد حمل در گمرک پس از ترخیص کالا و الکترونیک کردن فرآیند ممهورنمودن کانتینرها، بروزرسانی زیرساخت بنادر، طراحی نرم افزارهای موبایلی ترخیص کالا و حذف تعرفههای مازاد ممیزی.
طبق آخرین آمار، هند با 1.4 میلیارد نفر جمعیت که یک سوم آنرا کودکان و جوانان تشکیل می دهند، نه تنها به پرجمعیت ترین کشور جهان تبدیل شده بلکه رکورد بیشترین جمعیت جوان را هم در اختیار دارد. از این میان، شمار نخبگان علمی و اقتصادی هم کم نیستند و برخی برای تحصیل، کار یا اقامت به خارج از کشور می روند و برخی دیگر در داخل می مانند. این نیروی جوان و به ویژه صاحبان علم، مهارت و سرمایه از میان آنها، یکی از بزرگترین مزیتهای کشور برای رشد و توسعه اقتصادی محسوب می‌شود از این رو اتخاذ سیاستهای تشویقی برای جذب این نخبگان و استفاده از آنها برای نقشه راه توسعه کشور، در اولویت دستور کار دولت قرار دارد.
یکی از مهمترین سیاستهای "نخبه گزینی" در هند، شناسایی و جذب نیروهای مستعد جهت مناصب دولتی از طریق آزمون جامع استخدامی (Civil Services Examination) است. سالانه حدود 1.3 میلیون در این آزمون ثبت نام می‌کنند که کمتر از 1000 نفر آنها پس از طی مراحل مختلف امتحان و مصاحبه، انتخاب می‌شوند. از این میان نیز رتبه‌های نخست با مدارج IAS یا IFS برای مشاغلی مانند وزارت خارجه یا دیگر وزارتخانه‌های کلیدی برگزیده می‌شوند و علاوه بر انتصاب در مسئولیتهای مدیریتی و طی مدارج اداری تا سطح کابینه، از حقوق بالا و امتیازات شغلی بهره مند خواهند بود.
در کنار جذب و بازگشت استعدادها، هند اهمیت زیادی به حفظ ارتباط با هندی تبارهای موفق در پست های بالای مدیریتی در سایر کشورها، یا مدیران و متخصصان هندی در شرکتهای موفق چندملیتی قائل است تا از این طریق، روند ورود سرمایه، دانش فنی، همکاری اقتصادی و بهره مندی از توانمندیهای این شرکتها را تسهیل نماید.