نگاهی به تولید و صادرات فرش پاکستان

صادرات فرش پاکستان از سال 2016 تاکنون کاهشی بوده و از 83 میلیون دلار در سال 2016 به 79 میلیون دلار در سال 2022 رسیده است.

تاریخچه :

هنر تولید فرش در هند ، احتمالاً توسط مغول بزرگ اکبر (1605-11556) معرفی شد که بافندگان پارسی را به همراه هنرمندان نقاش ماهر عمدتا برای تولید فرش برای قصر خود به ارمغان آورد.

در طول قرن‌های 16 ، 17 و 18 فرش های بسیار زیبا در هندوستان با بهترین پشم گوسفند و ابریشم با نقوش ایرانی بافته شده است. کیفیت فرش در طول قرن 19 و درست تا اواسط قرن 20 به جز برخی از تولیدات کوچکتر در شهرهای سرینگر ، آمریتسار و آگرا کاهش یافت ،

پس از استقلال هند در سال 1947 ، تولید تجاری دوباره رونق گرفت اما  اکثر بافندگان ، که مسلمان بودند ، به سمت پاکستان حرکت کردند. اکثر آنها در لاهور و کراچی شغل پیدا کردند و در همان زمان ، دولت شروع به حمایت از واردات نخ با کیفیت کرد.

فرشبافی پاکستان پس از جنگ جهانی دوم و کسب استقلال در سال ۱۹۴۷میلادی با برنامه‌ریزی و مطالعات کافی رو به رشد بود. تا این زمان قالی بافی این کشور تحت تأثیر قالی بافی هند بوده‌است، بعبارت دیگر آنچه که هندی‌ها از ایران و دیگر کشورها اقتباس می‌کردند در فرشبافی پاکستان نیز اعمال می‌شد، دولت مستقل پاکستان در دوره جدید با تأسیس سازمان‌ها و کارگاه‌های تولیدی متخصصان و تولید کنندگان فرش دستباف را گرد هم آورده و با پرداخت یارانه تولید، موجبات احیای مجدد حرفه‌ای که رو به انحطاط گزارده بود را فراهم ‌آورد. از جمله کارهای حمایتی این بود که بافندگان با تجربه را با امتیازاتی ویژه از هند و ترکمنستان به کشور فراخوانده و در شهرهایی مثل کراچی و لاهور و اسلام‌آباد در کارگاه‌های تازه تأسیس به کار گماشت.

از سال ۱۹۶۰ میلادی به منظور تولید بیشتر و توسعه صادرات و امور بازرگانی فرش اقداماتی از قبیل معافیت از مالیات و بهره‌مندی از کمک‌های مالی دولتی و… شرایط مناسبی را برای ترویج فرشبافی کشور به وجود آمد. یکی دیگر از اقدامات مؤثر دولت این بوده که برای برخی از بافندگان که علاقه به اشتغال در مراکز کارگاهی متمرکز نداشتند، مساعدت می‌نمود تا این قبیل افراد کارگاه‌های شخصی و خانگی را راه‌اندازی کنند و  برای تشویق و ترغیب با انعقاد قرار دادهای مقاطعه کاری به آن‌ها کمک می‌کرد تا بر ابزار تولید تملک داشته باشند با این روش شخص، مالک ابزار کار و حاصل تولید می‌شد، با اعمال این روش‌ها یعنی استخدام نیروی کار ثابت در کارگاه‌ها و کمک‌های مالی برای تولیدات خانگی، شرایط مناسبی فراهم شد تا صادرات فرش پاکستان به سرعت افزایش یابد.

 خصوصیات و ویژگی‌های فرش پاکستان:

قالی بافی در کشور پاکستان از هندوستان الهام و نشات گرفته است. یعنی همان نقشه و طرح هایی که هندی‌ها از فرش های ایران و دیگر کشورها استفاده کرده اند در طرح و نقشه‌های قالی‌های بافته شده به وسیله پاکستانی‌ها نیز رخنه کرده است.پاکستانی‌ها از ماده اولیه ای مثل نخ پنبه، ابریشم و پنبه برای بافت قالی‌های خود استفاده می‌کنند به این ترتیب که در بافت قالی از گره‌های نامتقارن با رج شمار بالا و ریز بافت و دو پوده استفاده کرده و بهره مند می‌شوند. مواد اولیه فرش های پاکستانی ابریشم، پشم ونخ پنبه‌ای است که با گره نا متقارن به صورت دو پوده و با رجشمار بالا (ریز بافت) در قیاس با فرش های هندی بافته می‌شوند. در گذشته‌ای نه چندان دور، طرح‌های قالی این کشور اقتباسی از الگوهای ترکمن )بخارا) بود، اما امروزه بیشتر از طرح‌های ایرانی اقتباس می‌شود. تولید قالی در شهرهای لاهور، کراچی، حیدر آباد و پیشاور متمرکز است. فرش‌های پاکستان از نظر طرح و نقشه دو دسته‌اند: دسته اول فرشهایی هستند که با طرح‌ها و نقشه‌های ترکمنی بنام گل بخارا و همچنین نقشه‌های شکسته وهندسی ساده بافته می‌شوند و فرش هایی که با طرح‌های دیگر کشورها مثل ایران و ترکیه و هند تولید می‌شوند و معمولاً بنام موری بخارایی، موری کاشان، موری اصفهان و ... شهرت دارند. به‌طور کلی طرح هاییکه در فرشبافی پاکستان رواج دارند عبارتند از: نقشه بخارایی ترکمن، نقشه‌های بلوچی، نقشه‌های روستایی، نقشه‌های آناتولی یا ترکیه‌ای، نقشه‌ای هندی و نقشه‌های ایرانی از قبیل انواع لچک و ترنج، طرح‌های افشان شاه عباسی، نقشه‌های درختی، شکارگاه جانوری و نقشه‌های محرابی و ...

در پاکستان ، امروزه فرش هایی با نخ پشمی استرالیایی ساخته می‌شوند که این فرش ها را بسیار شبیه فرش های ابریشمی می‌کند. فرش هایی با تراکم گره بالا دوام قوی را با قیمت کمتر نسبت به  مشابه فارسی آن فراهم می‌کند.

فرش های پاکستانی ، که امروزه به صورت انبوه تولید می‌شوند (در لاهور ، کراچی و راولپندی ) ، به فرش های موری و فارسی تقسیم می‌شوند که 90٪ فرش های موری دارای الگوی شبیه بوچارا و سایر الگوهای ترکمنستان هستند. فرش های زیگلر که در پاکستان تولید می‌شوند دارای الگوهایی هستند که از سنت های قدیمی در منطقه اراک ایران کپی شده اند. فرش هایی نیز در پاکستان تولید می‌شوند که از فرش های قفقازی الهام گرفته و به عنوان "Kazak Fine" به فروش می رسند. دیگر فرش های پاکستانی با نام های مختلفی مانند بهاوالپور ، حیدرآباد ، کراچی ، مولتان ، پیشاور و کویته به فروش می رسند.امروزه پاکستان تعداد زیادی تولید کننده فرش دارد که متخصص دربافت فرش های منحصر به فرد و فوق العاده زیبا هستند که به سراسر جهان صادر می‌شود و به این کشور کمک می‌کند تا سالانه ارز بیشتری بدست آورد. در حال حاضر ، صنعت فرش پاکستان گسترش یافته و به دومین صنعت کوچک کشور تبدیل شده است. علاوه بر این ، با ایجاد انجمن‌هایی مانند موسسه طراحی و بافت فرش در بهاوالپور ، و همچنین مرکز طراحی لاهور و انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش پاکستان ، قالیبافی ارتقا یافته است.

در بهترین حالت ، فرش های پاکستانی از نظر قیمت بسیار مناسب هستند ، به ویژه هنگامی‌که به ظرافت گره در اقلام با کیفیت بهتر توجه می‌شود. تولیدکنندگان پاکستانی در حال حاضر فرش هایی به نام های کازاک ، گرغای ، چوبی ، زیگلر و چچن تولید می‌کنند که فرش های بسیار زیبا و تزئینی هستند.

 توزیع جغرافیایی تولید فرش در پاکستان :

این صنعت در درجه اول در خران کلات ، مظفرآباد ، کراچی ، میرپور خاص ، ثتا ، ثارپارکار ، حیدرآباد ، کراچی ، کسور ، شیخ پورا ، مولتان ، لایا ، دی جی خان ، تپه‌های شانگلا ، گوجرانوالا ، اتوک ، احمد پور شرق بهاوالپور ، ظاهر پیر و مناطق اطراف کویته ، پیشاور و لاهور که کارگران ماهر به راحتی در دسترس هستند واقع شده است.

 تجارت فرش در پاکستان:

به گفته انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش پاکستان (PCMEA) ، این کشور در حال حاضر حدود 150 تا 200 هزار دستگاه فرش دارد و حدود 200 تا 250 هزار بافنده در آن مشغول به کار هستند . تولید یک فرش به شش ماه تا یک سال کار نیاز دارد. حدود 70 درصد نیروی کار در صنعت فرش پاکستان زنانی هستند که در منزل ، فرش تولید می‌کنند. اغلب این کارگران سنتی فاقد آموزش مناسب هستند و صنعت برای تکمیل زنجیره تأمین نیاز به تامین مالی دارد.

تا سه دهه پیش ، فرش یکی از بخش های پیشرو در تولید و منابع اصلی درآمد ارزی در پاکستان بود ، اما این صنعت به تدریج سهم بازار خود را در جهان در دهه‌های اخیر از دست داد.

در سال 2015 ، صادرات فرش دستباف پاکستان از 300 میلیون دلار به 68 میلیون دلار کاهش یافت که دلیل آن افزایش نرخ کرایه حمل و نقل ، افزایش عوارض مالیاتی ، ترخیص کالا از گمرک و هزینه انبار بود. در مقابل ، صنعت فرش هند از پاکستان پیشی گرفته و سهم عمده ای را در بازار جهانی فرش به خود اختصاص داده است.

با گنجاندن فرش های دستباف در توافقنامه تجارت آزاد چین و پاکستان ، 313 قلم کالای صادراتی بدون عوارض به بازار واردات 2 تریلیون دلاری چین دسترسی پیدا می‌کند که فرش نیز یکی از این اقلام می‌باشد اما جدیدترین آمارهای صادرات فرش پاکستان نشان می دهد که صادرات این کالا از پاکستان از سال 2016 تاکنون کاهشی بوده است و از 83 میلیون دلار در سال 2016 به 79 میلیون دلار در سال 2022 رسیده است.

 روند صادرات فرش پاکستان طی سالهای 2016 لغایت 2022: ( هزار دلار)

کد کالا	کالا	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
5701	فرش و سایر کفپوش‌ها از مواد نسجی، گره‌باف، حتی آماده مصرف.	83,623	69,697	66,592	61,950	50,189	73,384	79,220

 

 10 کشور برتر واردکننده فرش از پاکستان :(هزاردلار)

کشورهای واردکننده	2018	2019	2020	2021	2022
آمریکا	1,312	714	443	828	1,121
اسپانیا	692	916	909	1,000	1,095
انگلیس	395	393	344	326	445
آلمان	184	180	320	480	332
ایتالیا	480	326	127	228	311
سوئد	209	388	326	654	258
فرانسه	615	349	173	415	255
بلژیک	4	5	94	105	241
ترکیه	72	67	19	28	186
ژاپن	51	59	67	42	156

 

 مقایسه صادرات فرش دستباف ایران و کشورهای رقیب طی سال های 2015 تا 2019 (واحد سنجش میلیون دلار)

سهم صادرات فرش دستباف ایران و کشورهای رقیب در سال 2019 از صادرات جهانی (واحد سنجش: درصد)

 

منابع :

اداره درآمد پاکستان      PBS.GOV.PK

اتاق بازرگانی لاهور LCCI.COM.PK    

اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش پاکستان  https://pcmea.org.pk/

بیزینس رکوردر https://www.brecorder.com    /

مرکز تجارت بین الملل https://www.trademap.org/

اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران www.iccima.ir