جایگاه قزاقستان در صادرات جهانی آرد
قزاقستان در سال 2007، رهبر جهان در صادرات آرد شد. با این حال، تنها سه سال توانست در صدر قرار بگیرد و در سال 2011 این جایگاه را از دست داد.
سرگئی بویانوف، سردبیر Eldala.kz می‌نویسد:
شرایط آب و هوایی و آب و هوای منحصربه‌فرد قزاقستان با حداقل بارش تابستانی و درجه حرارت بالا به پردازنده‌های غلات داخلی کمک کرد تا برندی از آرد قزاق ایجاد کنند. واقعیت این است که گندمی‌که در استپ‌های ما رشد می‌کند دارای محتوای گلوتن بالایی است. در مناطق مرطوب، غلات بیشتری به دست می‌آید، اما کیفیت پایین‌تر است و تقاضا برای آرد قزاقستان با این واقعیت توضیح داده می‌شود که اغلب از آن به عنوان بهبوددهنده استفاده می‌شود - دانه باکیفیت بالا با دانه معمولی مخلوط می‌شود و یک شاخص متوسط برای نانواها به دست می‌آید.
به خصوص همسایگان جنوبی قزاقستان، کشورهای آسیای مرکزی که به‌طور سنتی (نان) تنور در آن پخت می‌شود، به کیفیت آرد توجه می‌کنند. (نان تنور) را فقط می‌توان از آرد با بالاترین کیفیت تولید کرد. و برای مدت طولانی، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان رشد پایدار در فروش را برای آسیابان قزاق فراهم کردند. به همین دلیل در سال 2007 قزاقستان از نظر صادرات آرد با شاخص 1 میلیون و 454 هزار تن در صدر جهان قرار گرفت. ترکیه و اتحادیه اروپا، دو رهبر دیگر، در پشت سر قرار دارند. رشد حجم تا سال 2010 ادامه یافت و به 2 میلیون و 300 هزار تن رسید. در آن زمان تقریباً هزار شرکت آردسازی در کشور مشغول به کار بودند که ظرفیت فرآوری 12 میلیون تن غلات در سال را داشتند. این در حالی است که در زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در قزاقستان تنها حدود 80 کارخانه با ظرفیت کل فرآوری تا 2.5 میلیون تن در سال وجود داشت.
به نظر می‌رسد که چشم‌انداز صنعت آسیاب آرد در قزاقستان بدون سختی‌ها بود، اما پس از اوج، کاهش آغاز شد. دلیل آن این بود که کشورهای آسیای مرکزی تصمیم گرفتند صنعت آسیاب آرد خود را توسعه دهند با این هدف، ما یک نظم اقدامات انگیزه‌بخش و موانع را برای صنعت خودمان (قزاقستانی) ترتیب دادیم. به ویژه، تعرفه‌ها و عوارض واردات مواد خام (یعنی گندم مرغوب قزاقستان) به این کشورها یا صفر شده یا کاهش‌یافته، درحالی‌که بر عرضه محصولات فرآوری شده (آرد) افزایش‌یافته است.
به طرز متناقضی، خود قزاقستان نیز به آسیای مرکزی در توسعه آسیاب آرد کمک کرد. واقعیت این است که در آن زمان هزینه تحویل گندم قزاقستان به بنادر دریای سیاه و بالتیک به‌شدت افزایش یافت. به همین دلیل، مزارع کشاورزی داخلی عرضه را به همان آسیای مرکزی تغییر دادند. و میلیون‌ها تن گندم به آنجا سرازیر شد و کارخانه‌ها را با مواد خام ارزان بارگیری کرد.
درعین‌حال، فروش آرد و غلات شرایط مساوی داشتند. یعنی قزاقستان باوجوداینکه در همه سطوح، افزایش صادرات محصولات کشاورزی با ارزش افزوده به خارج از کشور اعلام‌شده است، به هیچ‌وجه صادرات مواد خام را به نفع محصولات فرآوری شده محدود نکرد.
آسیاب‌ها در آسیای مرکزی نسبت به همتایان قزاق خود نه‌تنها از اقدامات اداری دولت‌های خود، بلکه از تعرفه‌های پایین‌تر برق و نیروی کار ارزان‌تر نیز بهره‌مند شدند. بنابراین فرآوری غلات به سرعت توسعه یافت. اول از همه در ازبکستان. در نتیجه، حتی برخی از شرکت‌های آسیاب آرد قزاقستان شروع به انتقال تولید به همان ازبکستان کردند.
به اعتبار فراوری کننده‌های غلات ما، آن‌ها با هدایت مجدد عرضه به بازار افغانستان راهی برای سازگاری با وضعیت پیداکرده‌اند. به‌عنوان‌مثال، در سال 2012، 47 درصد آرد قزاقستان به ازبکستان و 28 درصد به افغانستان صادرشده است، در سال 2017 تنها 23 درصد به ازبکستان و حدود 70 درصد به افغانستان صادر شد.
با این حال، به زودی خطرات در اینجا هم به وجود آمد: کشورهای آسیای مرکزی به تدریج نه‌تنها بازار داخلی را فراهم کردند، بلکه شروع به رقابت با قزاقستان در بازارهای خارجی کردند. اول از همه، ما در مورد افغانستان صحبت می‌کنیم. آسیاب‌های ازبکستانی این مزیت را دارند که عرضه به بازار افغانستان برای آن‌ها ارزان‌تر است. از این گذشته، کارخانه‌های آردسازی قزاقستانی با محصولات خود از طریق خاک ازبکستان تردد می‌کنند و برای این کار تعرفه ترانزیت می‌پردازند. این امر قیمت آرد قزاق را برای افغان‌ها افزایش می‌دهد و خرید آرد ازبکی برای آن‌ها سود بیشتری می‌برد. علاوه بر این، از همان گندم قزاقستانی تهیه می‌شود.
قزاقستان در رابطه با این وضعیت چه آسیبی متحمل می‌شود؟ اول، کاهش در فروش. این کشور در پایان سال 2021 یک‌میلیون و 453 هزار تن صادرات داشته است.در حالیکه این رقم در سال 2010 معادل 2.3 میلیون تن بود.
دوم کاهش تعداد شرکت‌های آسیاب آرد در کشور. اکنون آن‌ها حدود چهار برابر کمتر از دوران اوج فرآوری غلات (حدود 250) هستند. ثالثاً کاهش حجم فرآوری غلات منجر به کاهش تولید سبوس می‌شود. و این یک خوراک ارزان‌قیمت برای مرغداران و دامداران است. این بدان معناست که تولید تخم‌مرغ، شیر و گوشت در طول زنجیره افزایش قیمت دارد.
به هر حال، در مقطعی کارخانه‌های آرد در قزاقستان امیدوار بودند که بتوانند عرضه آرد به چین را آغاز کنند. این بازار بسیار بزرگ است. از این گذشته، علیرغم اینکه چین بزرگ‌ترین تولیدکننده گندم در جهان است، تولید خود این کشور نیازهای جمعیت عظیمی را پوشش نمی‌دهد. با این حال، حتی در اینجا نیز وضعیت به‌گونه‌ای بود که چین ترجیح می‌دهد غلات وارد کند و به‌تنهایی آن را پردازش کند و تأمین آرد از قزاقستان با عوارض 60 درصدی مانع می‌شود. در واقع یک مانع محدودکننده است
بنابراین، آسیای مرکزی تنها بازار واقعی آرد قزاقستان باقی‌مانده است. در دو سال گذشته، کارخانه‌های آرد کشور توانستند با روی آوردن به فرآوری غلات روسی، فرصتی برای تثبیت صادرات پیدا کنند. این گندم با قیمت کمتری نسبت به گندم تولید داخل که به ازبکستان وارد می‌شود به قزاقستان می‌آید. به همین دلیل، افزایش قیمت برای مواد خام - به نفع آسیاب‌های آرد قزاقستان - به وجود آمد. در بهار سال جاری، کارخانه‌های آرد در قزاقستان برای چند ماه در شرایط سختی قرار گرفتند که روسیه عرضه گندم به قزاقستان را ممنوع کرد. با این حال، پس از رفع محدودیت‌ها، معاملات با موفقیت ادامه یافت. این به آسیاب‌های آرد قزاقستان اجازه داد تا در پایان اکتبر - بیش از 1 میلیون و 450 هزار تن - به صادرات در کل سال 2021 برسند. به‌طورکلی، آسیابان‌های قزاقستان انتظار دارند تا 2 میلیون تن در سال 2022 صادر کنند.
رئیس اتحادیه فرآورندگان غلات قزاقستان علیخان تالگاتبک پیش بینی کرد که در سال 2023 قزاقستان صادرات آرد را 20 درصد دیگر به 2.4 میلیون تن افزایش خواهد داد. درست است، این برنامه‌ها تنها در صورتی محقق می‌شوند که گسترش گندم و آرد از روسیه به آسیای مرکزی وجود نداشته باشد. تاکنون، این روند با تعرفه بالای حمل‌ونقل ریلی از طریق خاک قزاقستان برای محصولات کشاورزی روسیه مانع شده است. به همین دلیل، قیمت آرد روسی در بازار همان افغانستان 60 دلار بیشتر از آرد قزاقستان خواهد بود. روس‌ها قبلاً موضوع لغو تعرفه ترانزیت را مطرح کرده‌اند، اما قزاقستان تاکنون به این پیشنهادها نرسیده است، زیرا متوجه شده است که این یک ضربه جدید و این بار مهلک برای پردازش غلات داخلی خواهد بود.
منبع:https://forbes.kz/finances/markets/pochemu_kazahstan_poteryal_status_krupneyshego_eksportera_muki