راهبرد دولت ازبکستان در بخش کشاورزی؛ گندم و غلات

کشاورزی یکی از بخش های مهم اقتصاد ازبکستان محسوب می‌شود و سهم قابل توجه ای در تولید ناخالص ملی، اشتغالزایی و تامین امنیت غذایی این کشور دارد.

ازبکستان دارای 4.5 میلیون هکتار زمین قابل کشت می‌باشد که عمده محصولات زیر کشت آن پنبه، گندم، جو، برنج، ذرت، سیب زمینی، میوه و سبزیجات است. به علاوه مناطق اصلی کشت محصولات کشاورزی و غلات این کشور بیشتر در مناطق جنوبی کشور از جمله قشقه دریا، سمرقند، جیزخ، فرغانه، تاشکند و سرخاندریا واقع می‌باشد. در حال حاضر بخش کشاورزی  25 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل  و 26 درصد اشتغال نیروی کار کشور را به خود اختصاص داده است.

سیاستگذاری دولت ازبکستان در بخش کشاورزی

در دوره حاکمیت کمونیسم، کشور ازبکستان به عنوان یکی از جماهیر شوروی سابق، مرکز کشت و تولید پنبه، همچنین تامین علوفه برای حمایت از تولیدات دامی‌کشور بود که حدود 70 درصد از زمینهای جمهوری به صورت چرخشی به این هدف اختصاص داشت. بر اساس گزارش مرکز بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق خشک (ICARDA)، در این دوره کشت و تولید داخلی گندم فقط 20 درصد نیاز داخلی را تامین و مابقی گندم مورد نیاز عمدتا از سایر مناطق اتحاد جماهیر شوروی به ازبکستان وارد می‌شد.

 پس از استقلال این کشور در سال 1991، تا مدتی سیاستهای کشور در حوزه واردات مواد غذایی مبهم و پراکنده بود و دولت جدید ترجیح می داد که برای تضمین امنیت غذایی خود بیشتر به کشت و تولید داخلی بسنده کند. به تدریج با تحکیم وضعیت سیاسی و اجتماعی کشور، دولت این کشور سعی نمود از طریق ایجاد اتحادیه‌ها، شرکت ها، شورا ها و تعاونی‌های دولتی مهمترین بخش اقتصاد کشور را در کنترل خود داشته باشد.

پس از درگذشت اسلام کریم اف، رئیس جمهور سابق این کشور، دولت میرضیائف به تدریج به طرف اتخاذ سیاستهای "اقتصاد آزاد" گام برداشته و در حوزه غلات و گندم سیاستهایی مثل حذف یارانه و آزادسازی قیمت نان، تشویق سرمایه گذاران بخش خصوصی برای احداث آسیاب های خصوصی، واگذاری شرکتها و کمیته‌های دولتی به بخش خصوصی و .....  دنبال نمود. در این راستا دولت در حال برنامه ریزی فروش و واگذاری هلدینگ دولتی آسیاب غلات (Uz donmahsulot)  به بخش خصوصی است. این هلدینگ دولتی شامل 43 کارخانه است که حدود 4 میلیون تن از محصول داخلی را با قیمت یارانه ای خریداری می‌کند.

 ازبکستان از اول ژوئن 2022 شاهد اصلاحات عمده ای از طرف دولت با هدف ایجاد یک اقتصاد باز و بازار محور و تغییر نظام قیمت گذاری و خرید و فروش غلات بوده است. سیاست‌ جدید دولت ازبکستان بر مولفه‌هایی اساسی به شرح زیر تاکید دارد:

- تاکید بر اهمیت بخش کشاورزی به‌عنوان محرک اقتصاد صادرات ‌محور

-  تمرکز بر احیای مناطق روستایی

- تقویت پتانسیل تولید مزارع خرده ‌مالکین

- خرید و فروش غلات و گندم از طریق بورس

- تاکید بر تولید گندم و حمایت از پرورش طیور و دام برای تضمین امنیت غذایی کشور

- ایجاد خوشه‌های یکپارچه و یک سیستم تعاونی بطوریکه زنجیره تولید کامل از مزرعه تا مصرف نهایی را پوشش دهد. بنا به گزارش اداره تجارت بین‌الملل (ITA)در راستای همین اصلاحات است که دولت ازبکستان سعی دارد در فاصله زمانی بین سالهای 2022 تا 2025 میلادی، 200 هزار هکتار از مزارع بزرگ پنبه و غلات را به  صورت اجاره 10 ساله به خرده مالکین، خوشه‌ها و تعاونی‌ها منتقل نماید.

بطور کلی، هدف دولت افزایش حداقل دو برابری درآمد کشاورزان و تضمین حداقل رشد سالانه 5 درصدی بخش کشاورزی کشور از طریق اجرای برنامه‌های توسعه، به کارگیری دستاوردهای علمی و فناوری‌های جدید پیشرفته، دیجیتالی کردن است.

وضعیت تولید گندم و غلات در ازبکستان

طبق گزارش وزارت کشاورزی آمریکا، این کشور 36 میلیون نفری با مصرف تخمینی 8.5 میلیون تن گندم در سال 2022 میلادی، یکی از بزرگترین مصرف کنندگان اصلی غلات در آسیای مرکزی بوده است. حدود 78 درصد نیاز داخلی کشور به گندم از طریق تولید داخلی و مابقی این مقدار از کشور قزاقستان وارد می‌شود. طبق این گزارش میزان تولید گندم ازبکستان در سال 2022 میلادی حدود 6 میلیون تن بوده و پیش بینی می‌شود تولید در سال جدید  به 6.6 میلیون تن افزایش یابد. طبق گزارش مذکور، واردات گندم در ازبکستان در پنج سال گذشته به طور متوسط 3.2 میلیون تن در سال بوده است.

 در حوزه آرد گندم نیز طی سالهای اخیر ازبکستان سعی کرده که از وابستگی خود به واردات آرد از قزاقستان تا حدی بکاهد، حتی طی این سالها آسیاب های ازبک توانسته اند بخشی از سهم بازار افغانستان و صادرات به این کشور را به خود اختصاص دهند. صادرات آرد گندم این کشور به افغانستان، در سال 2021 به حدود یک میلیون تن افزایش یافته است. 

در حال حاضر ازبکستان مقدار قابل توجهی غلات برای استفاده در داخل کشور تولید می‌کند. بنا به گزارش آژانس خواروبار ملل متحد ( فائو) کل تولید غلات این کشور در سال 2022 میلادی به 7.2 میلیون تن رسیده که 3 درصد نسبت به میانگین پنج ساله اخیر افزایش داشته است. برآوردهای فائو حاکی از آن است که انتظار می رود تولید گندم در سالهای آینده کمی‌بالاتر از حد متوسط باشد در حالی که تولید ذرت و برنج نزدیک به متوسط خواهد بود.