محصولات زیست محیطی جایگزین کودهای شیمیایی در کوبا

دسترسی به کود کافی و مناسب یکی از شاخصه‌های کلیدی در رونق و ادامه حیات بخش کشاورزی هر کشور است. کمبود کود در کوبا، دولتمردان و به تبع آن محققان این کشور را به اتخاذ روش های جایگزین جهت رفع آن واداشته است.

با توجه به کمبود کودهای شیمیایی نامحلول، کوبا تلاش کرده است با تولید محصولات زیستی طبیعی، تقاضا برای تامین مواد مغذی بسیاری از محصولات خود را کاهش دهد. کسری کود در کشاورزی کوبا بسیار مهم است. کوبا در سال 2017 حدود نیم میلیون تن کود به میزان 90 کیلوگرم در هکتار مصرف  داشت و این رقم در سال 2021 - با واردات و تولید داخلی - تنها به 8 کیلوگرم در هکتار رسید [1]چراکه تولید ملی پاسخگوی نیاز به کود نمی‌باشد.

داگوبرتو رودریگز لوزانو[2]، مدیر بخش خاک و کودهای شیمیایی وزارت کشاورزی کوبا در مصاحبه ای با خبرگزاری [3]ACN عنوان کرد: تلاش نه به برای «جایگزین کردن کودها» بلکه برای مصرف و تقویت مزارع تا آنجا که امکان پذیر است، می‌باشد.

یکی از مشکلات درتولید محصولات کشاورزی، تخریب خاک است. مساحت کوبا 11 میلیون هکتار است که 6.4 میلیون هکتار آن مصارف کشاورزی دارد. اما، همانطور که دکتر لوئیس گومز جورین[4]، رئیس موسسه خاک هشدار داده است، 70 درصد از زمین‌های قابل کشت حداقل تحت تأثیر یک محدودیت های تولیدی مانند فرسایش، حاصلخیزی کم، کمبود مواد آلی، تراکم و یا شوری خاک هستند.

بدین ترتیب گزینه جایگزینی کودهای زیستی نه تنها به دلیل نبود کودهای شیمیایی لازم، بلکه به عنوان یک شرط حیاتی برای مدیریت کارآمد بسیاری از زمین‌های آسیب دیده کوبا مطرح است.

به گفته مدیر بخش خاک و کودهای وزارت کشاورزی  کوبا، تنها برنج، سیب زمینی و تنباکو می‌توانند از کودهای ترکیبی (یعنی شیمیایی و بیولوژیکی) بهره مند شوند.

تولید ملی، نیاز به کود را پوشش نمی‌دهد و  از آن گذشته با توجه به محدودیت های مالی در سال‌های اخیر میزان تولید کاهش یافته و اگرچه کوبا به طور سنتی تولید کننده کودهای شیمیایی بوده اما کارخانه‌هایی که اخیراً ایجاد شده یا کارخانه‌هایی که در حال ساخت هستند، به تولید کودهای زیستی ازُته (که پر مصرف ترین نوع آن NPK است) اختصاص یافته اند.

وی با ذکر این نکته که نهادهای اصلی تولید کود در کوبا : شرکت های  برتر توسعه تجارت در وزارتخانه‌های صنعت ([5]OSDE، صنایع شیمیایی)، انرژی و معادن (گروه (Geominsal ، کشاورزی ( Labiofam ) و همچنین گروه تجاری آزکوبا[6] هستند، خاطرنشان کرد: برای تضمین تولید محصولات زیستی و در نتیجه کاهش مشکلات ناشی از آن، ایجاد ظرفیت‌های صنعتی در لابیوفام و آزکوبا ضروری می‌باشد.

در سال 2019، با رکورد پنج میلیون لیتری (در تولید کودهای شیمیایی) امکان حفاظت از حدود 70 درصد از مناطق زیر کاشت کشور فراهم و در عین حال منجر به گسترش تنوع محصولات زیستی گردید. چراکه هیچ  چیز قادر به جایگزینی صد در صد محصول به مواد مغذی نیست.

یکی از اولویت های وزارت کشاورزی کوبا در سال 2022، توسعه منابع ملی نهاده‌های تولیدی با توجه به کمبود منابع مالی برای واردات آنها به ویژه کودها و سموم دفع آفات است.

در راستای افزایش تولید محصولات زیستی، لابیوفام[7] جهت افزایش تولید محصولات زیستی سه مجتمع صنعتی در هاوانا، گرانما و ویلا کلارا با هدف احیا و تقویت فعالیت های کشاورزی، با سرمایه گذاری (هزینه کل) بیش از 80 میلیون دلار راه اندازی کرد که البته با گذشت تقریباً یک دهه همچنان نتایج مورد نظر از آنان حاصل نشده است.

چه اتفاقی برای صنعت ویلا کلارا[8] افتاده است؟

در سال 2013، ساخت کارخانه کودهای زیستی و آفت کش های زیستی در حومه شهر سانتا کلارا[9] آغاز شد.

در گزارشی از سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) [10] در سال 2014 آمده است : کوبا با مسئولیت گروه تجاری آزمایشگاه‌های بیودارویی (لابیوفام) در تلاش برای تکثیر میکروارگانیسم‌هایی است که قادر به تثبیت مواد مغذی خاک یا کنترل آفات، بدون تأثیر بر محصولات، انسان‌ها، حیوانات یا محیط زیست بوده و با تخمیرهای ساده برای حجم زیادی از میکروارگانیسم ها کودهای زیستی و محرک های زیستی تولید می‌کنند که علاوه بر از بین بردن آفات باعث بهبود کیفیت و توسعه تولیدات کشاورزی می‌شوند. این محصولات بیوتکنولوژیکی از حشره کش ها و آفت کش های شیمیایی که برای  سلامت انسان  مضر هستند و علاوه بر ایجاد آلرژی و سرطان باعث آسیب شدید به سیستم عصبی مرکزی می‌شوند، اجتناب می‌کنند. در ادامه این گزارش نوشته شده Labiofam در حال آماده سازی یک کارخانه با فناوری مدرن چینی در حومه شهر کوبا سانتا کلارا، در حدود 270 کیلومتری شرق هاوانا است. این کارخانه باید در سال 2016 و با هزینه ای بیش از 29 میلیون پزو (برابر با دلار به نرخ رسمی ارز) تکمیل شود تا بتواند اقلام مهم کاملاً زیست محیطی را در اختیار کشاورزان کوبایی قرار دهد.

طبق برنامه اولیه شروع تولید در سال 2016 بوده که هنوز (جولای 2022) عملیاتی نشده است. (در پایان سال گذشته پیشرفت عمرانی کار 86 درصد و فاز صنعتی به متوسط 57 درصد رسیده بود. تاریخ افتتاحی که در حال حاضر با حداقل شرایط انجام می‌شود، سه ماهه آخر سال 2022 است)

سرمایه گذاری اولیه در این کارخانه 29 میلیون پزو بود که در طول این سال ها رقم آن به 60 میلیون پزو رسید.

برپایه فرآوری مواد خام کوبایی به طور انحصاری، این کارخانه می‌تواند سالانه حدود 1000 تن BioRat - سمی‌برای از بین بردن جوندگان و آفات - و 6 میلیون لیتر کودهای زیستی و آفت‌کش‌های زیستی به ارزش بیش از 80 میلیون پزو تولید کند.

کارخانه سانتا کلارا باید این محصولات را به کل منطقه مرکزی کشور عرضه می‌کرد. حدود 600000 هکتار از محصولات زراعی از آن منتفع خواهند شد و بخشی از آن برای صادرات به بازار آمریکای لاتین و کارائیب اختصاص خواهد یافت.

در زمینه واردات نیز، کشور در خرید کودهایی مانند اوره (با هزینه ای بین 800 تا 1000 دلار در هر تن، بدون احتساب هزینه حمل و نقل ، در بازار بین المللی) صرفه جویی می‌کند.

در دسامبر سال گذشته سالوادور والدس مسا[11]، عضو دفتر سیاسی و معاون رئیس جمهور کوبا، در بازدید از پیشرفت کار در کارخانه سانتاکلارا خاطرنشان کرد: این کارخانه با سرمایه گذاری مشترک چین و کوبا، مشابه دو کارخانه دیگر در حال ساخت در هاوانا (در لابیوفام) و گرانما است.

کارخانه‌های‌هاوانا و گرانما نیز در وضعیت معلق هستند

به گفته مهندس تئوبالدو کروز مندز[12]، متخصص سرمایه گذاری اصلی سازمان عالی مدیریت بازرگانی لابیوفام، کارخانه‌های مدرن با تجهیزاتی از چین و کشورهای دیگر، همچون کانادا، و با چشم اندازهای قابل ستایش، نه تنها به لحاظ اقتصادی، بلکه با رویکرد مراقبت از محیط زیست و پیشرفت در جهت کشاورزی زیست محیطی تر، با سرنوشتی همراه با مشکلات مشترک در فرآیندهای سرمایه گذاری کشور مانند مشکلات مالی مکرر، تاخیر در واردات تجهیزات و بی نظمی در برنامه ریزی و قرارداد و غیره رو به رو هستند.

کارخانه پایتخت(هاوانا) که به عنوان یک مجتمع صنعتی در نظر گرفته شده است، از سال 2015 سرمایه گذاری را برای تولید محصولات زیستی برای تامین غرب کشور انجام داده و با گذشت بیش از پنج سال، در سال 2021، به اندازه 88.1 درصد از تاسیسات صنعتی مونتاژ و 99 درصد عملیات عمرانی تکمیل شده است که تا کنون فاقد سه سیستم اساسی برای تکمیل پروژه بوده اند: نیروگاه عمومی‌توزیع برق، تصفیه خانه زباله و سیستم های پیشگیری و اطفای حریق.

در گفتگوی مهندس تئوبالدو کروز مندز[13]، کارشناس ارشد سرمایه‌گذاری در گروه مدیریت شرکت دولتی OSDE[14] لبیوفام،(مسئول پروژه‌) _در ابتدای سال 2021 با روزنامه گرانما_ طرح‌ اولیه برای کارخانه‌هاوانا در دهه اول سال 2000 ، طراحی مفهومی و مهندسی اولیه با هدف تولید محصولات کنترل باکتری Bactivec و Griselesf بوده اما پس از چندی (در سال 2012) ، مشخص شد که این مرکز می‌تواند علاوه بر محصولات کنترل بیولوژیکی و Biorat برای از بین بردن جوندگان و سایر آفات، تولید محصولات زیستی را نیز به عهده بگیرد. این پیش‌بینی که از نظر اقتصادی بسیار مثبت بود، با محدودیت‌های مالی که به شدت بر روند کار تاثیرگذار بودند رو به رو شد.

به گفته وی، تا سال 2015 که سرمایه گذاری از سر گرفته شد، کارخانه از یک سرمایه گذار به سرمایه گذار دیگر منتقل شد و تا به امروز فراز و فرودهای بسیاری را در زمینه مسائل مالی تجربه کرده است.

ظرفیت اسمی آن پنج میلیون و هشتصد هزار لیتر مخلوط تخمیر شده[15]است که نشان دهنده سه میلیون و هشتصد هزار لیتر محصولات نهایی، از Bactivec، Griselesf و 12 مجموعه دیگر از محصولات زیستی است که هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته اند.

 در کارخانه صنعتی گرانما نیز اتفاق مشابهی رخ داده است. از سال 2017 در شهر بایامو ساخت و ساز آغاز و در کل به عنوان عقب مانده ترین پروژه شناخته می‌شود. سرمایه گذاری آن نزدیک به 27 میلیون پزو است و برنامه‌های تکمیل آن در یک دوره حداکثر سه ساله متوقف شد. کمک آن به فعالیت های کشاورزی شرق کشور و صادرات نیز به حالت تعلیق درآمده است.

 مطمئناً این طرح های جدید تنها نمونه‌های آن در کوبا نبوده و از دهه 1990 در شهرداری‌های Güira de Melena، Güines، Matanzas و Sancti Spíritus چهار مرکز دیگر نیز فعال بوده‌اند. تولید سالانه کود زیستی در کوبا بالغ بر 1180 تن و آفت کش 1200 تن است که پوشش دهنده حدود 26 درصد از تقاضای کل است.

اما در مجموع سه کارخانه ای که هنوز تکمیل نشده اند می‌تواند تولید کودهای زیستی، محرک های زیستی و آفت کش ها تا هشت برابر افزایش یابد و تقریباً تمام نیاز داخلی را پوشش دهد.

به طور مثال با تولید  Biobras 16 (محرک زیستی برای محصولات کشاورزی) تنها در زمینه تولید برنج می‌توان بهره برداری آن را تا 25٪ افزایش داد.

از نظر عملیاتی، کوبا با این تولیدات اضافی قادر است به تقریباً یک و نیم میلیون هکتار زمین کشاورزی کمک کند، میزان قابل توجهی از واردات محصولات شیمیایی خود را کاهش دهد و راه خود را در بازار بین المللی پیدا کند.

این کارشناس ارشد سرمایه‌گذاری تاکید کرد که مجموع هزینه سه کارخانه به 50 میلیون دلار می رسد و این همکاری با صنعت ملی باعث صرفه جویی بین 6 تا 7 میلیون دلار شده است.

دو مثال برای نشان دادن این پس انداز کافی است. سیستم توزین و دانه بندی برنج[16] که در ابتدا 80000 دلار هزینه داشت، می‌تواند در کوبا با قیمت 26000 دلار ساخته شود که علاوه بر این امکان صرفه جویی 60 درصدی در هزینه‌های مواد اولیه را نیز فراهم می‌کند.

از سوی دیگر، سیستم شستشوی برنج با قیمت 886000 دلار پیش بینی شده است که می‌تواند توسط شرکت های کوبایی با تقریباً نیمی از این مبلغ تولید شود.

این متخصص سرمایه گذاری لابیوفام (سال گذشته) اظهار داشت، اگر بتوان همه این جایگزین‌ها را مشخص کرد، کارخانه‌هاوانا با حداقل شرایط تا سه ماهه آخر سال 2021 و ویلا کلارا تا سه ماهه سوم سال 2022 آماده خواهند شد.

کروز تخمین می‌زند که تولید چهار کارخانه Labiofam حدود 26 درصد از کل تقاضای کشور برای محصولات زیستی را برآورده می‌کند. با راه اندازی تاسیسات جدید، علاوه بر افزایش تولید کودهای زیستی و سموم زیستی، این شرکت در نظر دارد سالانه حدود 1080 تن Biorat (یک از بین برنده طبیعی جوندگان و طاعون موش‌ها) تولید کند که این امکان را برای تامین نیاز داخلی و صادرات به سایر کشورهای منطقه فراهم خواهد ساخت.

در گزارش سال 2014 فائو به کارخانه دیگری در استان سانتیاگو دکوبا (شرق) نیز اشاره شده و نوشته شده است؛ یک کارخانه کود زیستی مدرن با ارزش تقریباً پنج میلیون پزو و فناوری توسعه یافته توسط مؤسسه تحقیقاتی کوبا در مورد مشتقات نیشکر (ICIDCA) در حال ساخت است. این تاسیسات، واقع در مجاورت پالایشگاه شکر دوس ریوس، در شهرداری پالما سوریانو، امکان ساخت سه محصول زیستی مهم عام المنفعه  که تقریبا 60 درصد نیاز صنعت کشاورزی را رفع خواهد کرد، فراهم می آورد. این عناصر عبارتند از کود زیستی Nitrofix، که برای تثبیت نیتروژن اتمسفر، هورمون تنظیم کننده رشد گیاه Bioenraíz، و Cluticid، یک ضد قارچ برگی که آفات و بیماری‌ها را کنترل می‌کند، می‌باشند. این کارخانه به دلیل مجاورت با مجتمع شکر که تامین کننده اصلی آنهاست سودآورتر می‌شود  چراکه باعث صرفه جویی در منابع برای حمل و نقل جاده ای و ریلی نیز می‌شود.

تحقیقات در زمینه محصولات زیستی جدید نه تنها در زمینه محصولات کشاورزی که در زمینه دام ها نیز دستاوردهای خوبی داشته است. باربارا رودریگز[17]، مدیر بازرگانی ICIDCA[18]، مؤسسه تحقیقاتی کوبا در مورد مشتقات نیشکر[19]، در سپتامبر سال گذشته در مصاحبه ای با مطبوعات یک محصول زیستی جدید مورد علاقه کشاورزی-تکنولوژی دامی[20] تحت عنوان پروبیسید[21]  ، که از نیشکر به دست آمده و توسط یک تیم علمی‌با هدف حمایت از اصلاح نژاد دام ساخته شده است را معرفی کرد. این محصول متشکل از باکتری‌های زنده است که پس از خورده شدن توسط حیوانات به عملکرد صحیح دستگاه گوارش آنها کمک می‌کند.

این محصول به صورت تجربی به عنوان یک افزودنی در تغذیه جوجه‌های گوشتی، مرغ های تخم گذار و خوک های شیرده ارزیابی شده است. باکتری‌هایی که محصول زیستی را تشکیل می دهند به عنوان محرک رشد عمل می‌کنند و عفونت های ناشی از میکروارگانیسم های بیماری زا را از بین می‌برند.

گروه تجاری Labiofam در استان Cienfuegos نیز قصد دارد تا پایان سال 2022 پیشنهادهای جدیدی را به سبد محصولات خود اضافه کند، برخی برای مصارف انسانی و برخی دیگر برای استفاده جهت سلامت احشام

عمر ری پالما[22]، متخصص کنترل استاندارد این نهاد، اظهار داشت که پروژه‌های توسعه دو داروی طبیعی را برای انسان که از مریم گلی و گل مااگوا برای درمان بیماری‌های تنفسی مشتق شده‌اند، در دست کار دارند.

وی افزود از چهار داروی طبیعی و هشت داروی مکمل و جایگزین (هومیوپاتی ) را برای دام ها که از گیاهانی مانند آنامو، گواوا و چنار و همچنین بره موم، دینامودیلوشن هومیوپاتی و زئولیت به دست می‌آیند نیز سخن به میان آورد و اشاره کرد که  این ترکیبات، که به صورت سوسپانسیون ارائه می‌شوند، به عنوان محلول ها و پودرهای هیدروالکلی جهت مبارزه با بسیار از بیماری‌های دامی‌توصیه می‌شوند.

متخصص کنترل استاندارد خاطرنشان کرد که پروژه‌هایی که به نفع برنامه بخش سلامت حیوانات و گیاهان هستند از طریق اتحاد با دانشگاه سینفوئگوس کارلوس رافائل رودریگز و مرکز ملی بهداشت حیوانات ترویج خواهند شد.

وی همچنین تاکید کرد: تحقیقات برای توسعه داروهای ضد انگلی با گیاهان طبیعی و هومیوپاتی برای گونه‌های خوک، گاو و گوسفند و بز با همکاری وزارت کشاورزی جهت توسعه و استفاده پایدار از نهاده‌های زیستی کشاورزی و دامپزشکی انجام خواهد شد. امسال برنامه فروش خالص بیش از 77228000 پزو و همچنین رسیدن به درآمد با رشد 28 درصدی و کسب 11 میلیون پزو سود در نظر گرفته شده است.

یکی دیگر از اولویت های لابیوفام در استان Cienfuegos برای سال جاری، ارتقای فناوری کارخانه‌های تولیدی است که از جمله آنها می‌توان به آزمایشگاه داروهای هومیوپاتی[23] واقع در دانشگاه علوم پزشکی اشاره کرد. مرکز تکثیر حشره‌ خوارها[24] و حشره‌پاتوژن‌ها[25] و فضایی است که در آنجا Biorat تولید می‌شود.

همچنین بیودرمانی هومیوپاتی Vidatox 30 CH که ماده فعال آن زهر عقرب آبی یا Ropalurus Junceus است و به عنوان یک درمان مکمل برای سرطان (مسکن، ضد تومور و ضد التهاب) عمل می‌کند نیز شهرت دارد.

هر دو محصول Biorat و Vidatox 30 CH تقاضای زیادی در خارج از کشور دارند، به همین دلیل است که هر ساله حجم زیادی از این مجموعه‌ها به کشورهای آمریکای جنوبی، اروپا و آسیا صادر می‌شود.

منابع :

 https://www.excelenciascuba.com/generales/labiofam-cienfuegos-con-nuevas-ofertas-este-2022

https://oncubanews.com/en/cuba/cuban-bioproducts-the-invisible-thread-of-unclosed-cycles/

https://www.efanews.eu/en/item/21054-cuba-develops-a-new-bio-product-of-zootechnical-interest.html

https://en.granma.cu/cuba/2021-01-29/investments-to-expand-production-of-bioproducts-in-cuba

http://www.acn.cu/economia/92695-ante-deficit-de-fertilizantes-agricultura-cubana-fomenta-bioproductos-naturales

https://www.fao.org/in-action/agronoticias/detail/en/c/498939/

پاورقی‌ها

[1] در آمار و ارقام یاد شده به نقل از Labiofam تا سال 2019 : کوبا 1180 تن کود زیستی و 1200 تن آفت کش های زیستی تولید کرده است در برنامه 2020 به میزان 568 تن محصول زیستی پیش بینی شده بود که تا به آن تاریخ نزدیک به حجم به دست آمده بوده و در برنامه 2021 میزان 653 تن محصول زیستی پیش بینی شده بود.

[2] Dagoberto Rodríguez Lozano

[3] Agencia Cubana de Noticias

[4] Luis Gómez Jorrín

[5] Organizaciones Superiores de Desarrollo Empresarial de los ministerios de Industria

[6] Grupo Empresarial Azcuba شرکت توسعه و صنایع شکر کوبا

[7] Labiofam

[8] Villa Clara

[9] Santa Clara   مرکز ویلاکلارا:

[10] Food and Agriculture Organization of the United Nations

[11] Salvador Valdés Mesa

[12] Teobaldo Cruz Méndez

[13] Teobaldo Cruz Méndez

[14] Labiofam State Enterprise Management Group

[15] fermented mix

[16] rice scale

[17] Bárbara Rodríguez

[18] Instituto Cubano de Investigaciones de los Derivados de la Caña de Azúcar

[19] بخشی از Grupo Empresarial Azucarero Azcuba

[20] agricultural-zootechnical

[21] Probicid

[22] Omar Rey Palma

[23] Laboratorio de Medicamentos Homeopáticos

[24] Entomófagos

[25] Entomopatógenos