نگاهی به مسیرهای حمل‌ونقل کالا در فدراسیون روسیه و سهم مصالح ساختمانی از آن

حمل‌و‌نقل و شبکه جابه‌جایی کالا در کشور پهناور روسیه نقش اساسی در توسعه مناطق مختلف این کشور دارد. این شبکه حمل‌ونقلی از دو مسیر شمال-جنوب و شرق-غرب تشکیل شده است. تولید و توزیع مصالح ساختمانی در روسیه به‌شدت به توسعه‌یافتگی زیرساخت‌های این شبکه وابسته است.

با توجه به ناهمگونی مناطق مختلف جغرافیایی روسیه از لحاظ وضعیت اقتصادی و پیکربندی مسیرهای‌ حمل‌ونقل، ویژگی‌های استقرار شهرک‌ها به‌عنوان مراکز فعالیت ساختمانی، چند محور اصلی در زمینه حمل مصالح ساختمانی در فدراسیون روسیه پدید آمده است. مسیرهای اصلی حمل مصالح ساختمانی در این کشور از این قرار است:

1) راهگذر شرق - غرب: این مسیر شامل جاده‌های قسمت‌های اروپایی (با تراکم بالای جاده) و آسیایی (عمدتاً در غرب سیبری) روسیه است که امکان دسترسی به کشورهای همسایه (بلاروس و قزاقستان) را فراهم می‌آورد. یکی از ویژگی‌ها و مزیت‌های این مسیر، حمل‌ونقل مواد خام معدنی برای تولید مصالح ساختمانی و سازه‌های فلزی بین مناطق همجوار تا فاصله 1000 کیلومتر است، زیرا حمل این مواد در فاصله طولانی می‌تواند قیمت آن‌ها را به اندازه چشمگیری افزایش دهد. حمل مصالح ساختمانی بین منطقه‌های ولگا و قفقاز شمالی و فدرال مرکزی و همچنین در مسیرهای اورال - غرب سیبری و اورال – ولگا از خطوط اصلی مسیر شرق - غرب است. راه‌آهن سراسری سیبری جایگاه مهمی در این مسیر دارد و باعث کاهش قیمت حمل کالا و افزایش سرعت آن می‌شود. همچنین حمل بار از بنادر منطقه خاور دور به قسمت اروپایی روسیه در مدت 7 روز انجام می‌پذیرد.

2) راه دریایی شمال: این راه کوتاه‌ترین مسیر دریایی برای حمل بار عمومی‌ بین قسمت اروپایی فدراسیون روسیه و منطقه خاور دور است. راه دریایی شمال حد فاصل بندر مورمانسک تا بندر پوک pevek (در ناحیه خودگردان چوکوتکا) قرار دارد. طول این مسیر 14 هزار کیلومتر است و در ده سال گذشته گردش بار در آن 10 برابر افزایش یافته است.

حجم بالای انواع مختلف بار با استفاده از کشتی‌های دارای ظرفیت بالا و ناوگان یخ‌شکن در راه دریایی شمال حمل می‌شود. مصالح ساختمانی سهم 10 تا 15 درصدی از کل بار حمل‌شده در این مسیر دارد و عمدتاً شامل مواد سفیدکاری و تزیینی است که حمل‌شان از طریق دریا به‌صرفه‌تر است.

3) راهگذر شمال–جنوب: این مسیر اصلی مواصلاتی است که از طریق آن، کالا بین مناطق شمالی و جنوبی قسمت اروپایی روسیه حمل می‌شود. این مسیر از خارج از مرزهای فدراسیون روسیه آغاز می‌شود و از فنلاند تا هند امتداد دارد. راهگذر شمال-جنوب در داخل خاک روسیه به سه شاخه تقسیم می‌شود: شاخه اول از بندر آستراخان و ماخاچ‌قلعه و اولیا می‌گذرد، شاخه دوم مسیر شرقی خط ریلی قزاقستان و ازبکستان و ترکمنستان را از طریق گذرگاه تجن – سرخس به شبکه ریلی ایران متصل می‌کند و تا جنوب ایران ادامه می‌یابد و شاخه سوم با گذر از آستراخان – ماخاچ‌قلعه – سامور از طریق خاک جمهوری آذربایجان تا بندر آستارا (ایران) و بندر چابهار در جنوب ایران و بندر مومبای در هند امتداد می‌یابد.

راهگذر شمال-جنوب مناطقی پرشمار را با تراکم جمعیت بالا به یکدیگر متصل می‌کند و امکان دسترسی روسیه به کشورهای همسایه را فراهم می‌آورد. این مسیر لجستیکی اهمیت زیادی در صادرات و واردات روسیه دارد و واردات مصالح ساختمانی از کشورهایی چون ایران و ترکیه و قزاقستان را امکان‌پذیر می‌سازد، اما به‌علت توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و لجستیکی به‌طور کامل از آن بهره‌برداری نمی‌شود. رفع این مشکلات باعث اتصال شبکه‌های حمل‌ونقلی روسیه و کشورهای همسایه خواهد شد. افزایش گردش بار در بندرهای حوزه دریای بالتیک (اوست – لوگا در استان لنینگراد) و بندرهای حوزه دریای خزر انگیزه تقویت این مسیر را برای حل بار و مصالح ساختمانی ایجاد می‌کند. این مسیر غیر از حمل‌ونقل زمینی (از طریق جاده‌ و خط راه‌آهن) شامل حمل‌ونقل دریایی نیز هست. مصالح ساختمانی معدنی (شن و ماسه) و مصالح ساختمانی آماده از طریق رودخانه‌های قسمت اروپایی روسیه حمل می‌گردد. راهگذر شمال-جنوب همچنین در جابه‌جایی چوب از مناطق شمالی روسیه (استان آرخانگلسک، جمهوری کومی، جمهوری کارلیا) به مناطق جنوبی و مرکزی آن اهمیت ویژه دارد.

جدول زیر نشان می‌دهد مصالح ساختمانی جایگاه سوم را از کل حجم بارگیری انواع اصلی کالا در حمل‌ونقل ریلی روسیه به خود اختصاص داده است.

افزون بر آن، چنان‌که از جدول زیر می‌توان دریافت، حمل مصالح ساختمانی به‌علت رشد فعالیت‌های اقتصادی و کارهای ساختمانی در روسیه در حال افزایش است.

وزارت حمل‌ونقل فدراسیون روسیه برای توسعه زیرساخت حمل‌ونقلی در راه دریایی شمال اهمیت بسیار زیادی قائل است و قصد دارد حدود 270 میلیارد روبل (4.8 میلیارد دلار) در توسعه آن سرمایه‌گذاری کند. همچنین توسعه خطوط ریلی متصل به بنادر دریای آزوف و دریای سیاه برای افزایش امکانات حمل‌ونقل و افزایش سرعت حمل بار به بنادر جنوبی روسیه در شمار برنامه‌های دولت این کشور قرار گرفته است.