بررسی وضعیت صنعت شیلات و آبزیان سنگال

سنگال کشوری در غرب قاره آفریقا و کنار سواحل اقیانوس اطلس واقع شده که عمده فعالیت ساکنان آن کشاورزی و ماهیگیری است. این کشور دارای ظرفیتهای آبی مشتمل بر رودخانه سنگال، آب‌های شور متشکل از رودخانه‌های Casamance، Sine Saloum و گامبیا، آب‌های داخلی Ferlo، رودخانه Kayanka، Anambé و منابع آبی زیرزمینی قابل توجهی است.

نوار ساحلی در این کشور بطول 700 کیلومتر می‌باشد که مکان مناسبی برای آبزی پروری محسوب می‌شود. در سال 2006 دولت سنگال با آگاهی از نقش راهبردی آبزی پروری در ایجاد امنیت غذایی مردم خود را متعهد به توسعه این حوزه با ایجاد آژانس آبزی پروری (ANal'ANationale) بعنوان مجری اجرای سیاستهای دولت در این بخش نمود. سیاست توسعه آبزی پروری در سنگال به همین منظور با حمایت فائو از طریق تدوین برنامه عملیاتی استراتژیک (PSO)، برنامه سرمایه گذاری (IP) برای شرکت‌های کوچک و متوسط آبزی پروری و ایجاد سازوکار و چارچوب‌های قانونی و مالی روند توسعه آبزی پروری در حال انجام است. این برنامه‌ها شامل تقویت این حوزه با اجرای 27 پروژه شاخص بمنظور ایجاد اشتغال در مناطق ساحلی در راستای اجرای طرح سنگال در حال ظهور (PES) به مرحله اجرا در آمده است. شایان ذکر اینکه این طرح در حال حاضر تنها سند مرجع برای توسعه اقتصادی و اجتماعی سنگال تا سال 2035 است.

در بخش شیلات و آبزیان سنتی سنگال با میانگین صید محصولات دریایی به میزان 487.26 هزار متریک تن در سال 2021، حدود ششصد هزار شغل بطور مستقیم و غیرمستقیم در رابطه با این بخش وجود دارد. دولت سنگال با همکاری سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد FAO برای توسعه آبزی پروری در سنگال یک برنامه راهبردی عملیاتی شامل سرمایه گذاری برای تکثیر آبزیان بهمراه یک چارچوب قانونی و نظارتی در امور مالیاتی و گمرکی برای شرکتهای کوچک و متوسط SME تدوین کرده است که در حال اجرا می‌باشد. عمده تولیدات این بخش مربوط به پرورش ماهی با 69.4 درصد از کل تولید است که 51 درصد آن در استخرهای پرورش ماهی انجام می‌گردد.

سواحل سنگال بهره وری بالایی از منابع شیلاتی دارند که دلیل آن وجود اکوسیستم دریایی در امتداد سواحل این کشور ناشی از بادهای اقیانوسی است که آب‌های سواحل را غنی از مواد مغذی می‌کند. این پدیده کمک زیادی به توسعه صنعت ماهیگیری کرده است. بخش شیلات و آبزیان نقش مهمی در برنامه‌های اجتماعی- اقتصادی و امنیت غذایی این کشور دارد. بررسی وضعیت صنعت شیلات سنگال طی سالهای 1999 تا 2018 بیانگر اقدامات دولت برای حفاظت از گونه‌های کمیاب در منطقه انحصاری اقتصادی سنگال (EEZ) است. اهمیت بخش‌های مختلف صنعت ماهیگیری سنگال در رشد اقتصادی این کشور کاملاً مشهود می‌باشد. از سوی دیگر نتایج بررسی‌ها در مورد وضعیت این بخش افزایش صید غیرقانونی را نشان می‌دهد. بر اساس این بررسی وضعیت موجودی ذخایر مهم آبزیان در معرض تهدید و یا بیش از حد استفاده قرار دارد و بایستی اقدامات عاجلی برای مدیریت منطقی و پایدار بخش آبزی پروری صورت پذیرد.

چالش‌های تولید ماهی و آبزیان

در سالهای اخیر صنعت شیلات و آبزیان در مواجهه با اثرات تغییرات آب و هوایی در سنگال قرار گرفته است، بعنوان نمونه بخش پودور واقع در منطقه قرمز از نظر ناامنی غذایی تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی قرار دارد که این امر بر چرخه تولید ماهی و آبزیان تأثیرگذار است. این بخش با مساحت 12947 کیلومتر مربع و جمعیت 311848 نفر یکی از فقیرترین مناطق سنگال است. محدودیت‌های زیست‌محیطی امنیت غذایی ساکنان را به طور قابل‌توجهی در جهت عدم توسعه اجتماعی-اقتصادی این منطقه با خطر مواجه نموده است. از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به کاهش بهره وری و تنوع زیستی و همچنین کمبود فرصت برای ایجاد ارزش افزوده اشاره نمود. در پاسخ به این محدودیت‌های مختلف NGO RADI (شبکه آفریقایی برای توسعه یکپارچه) و شریک اسپانیایی آن CONEMUND از طریق کمک مالی از بنیاد بانکداری Obra Social La Caixa پروژه‌ای را در جهت امنیت غذایی برای حمایت از توسعه اقتصادی این منطقه در حال اجرا دارند. در این راستا چندین روش مورد استفاده قرار گرفت که از جمله آنها می‌توان به روش پرورش ماهی در خشکی با استفاده از امکانات فنی برای حفظ و نگهداری ماهی‌ها در حوضچه‌ها اشاره کرد.

آژانس ملی آبزی پروری (ANA) یکی از نهادهایی است که در زمینه تولید آبزیان در سنگال فعالیت می‌کند. این نهاد سالهاست که عملیات پرورش ماهی را در حاشیه رودخانه سنگال بنام Le Douè در مزارع پرورش ماهی انجام می‌دهد. البته در سالهای اخیر تولید آن بسیار کاهش یافته است که از جمله دلایل آن می‌توان به بدتر شدن شرایط آب و هوایی، عقب نشینی تدریجی سواحل ناشی از طغیان رودخانه‌ها و ایجاد فضای بیشتر برای ساحل اشاره نمود که باعث کاهش صید در منطقه گردیده است. به این موارد قراردادهای ماهیگیری بین سنگال و موریتانی را نیز باید اضافه کرد که دسترسی به منابع ماهیان را در مرز موریتانی دشوار کرده است.

از دیگر محدودیت‌ها و مشکلات پیش آمده می‌توان به هجوم ماهیان وحشی اشاره کرد که بچه ماهی‌ها را شکار می‌کنند. در واقع در نبود فیلترهای لازم برای آب وارد شده از رودخانه‌ها به منظور تأمین حوضچه‌ها، ماهی‌های وحشی رودخانه به داخل حوضچه‌ها نفوذ کرده و ماهی‌های کوچک در حال رشد را می‌خورند. از سوی دیگر پرندگان شکارچی و هجوم علف‌های هرز به استخرها فضای رشد و تکامل بچه ماهی‌ها را کاهش می‌دهند. در نهایت اختلال در عرضه غذای ماهی نیز بر چرخه تولید ماهی تأثیرگذار است.

دولت سنگال برای حمایت از تولید ماهی و آبزیان اقداماتی از قبیل جلوگیری از هدر رفت آب در استخرها، وجین علف‌های هرز در داخل و اطراف استخرها، تغذیه صحیح و منظم بچه ماهیها با غذاهای مغذی غنی و انتخاب گونه‌های سازگار با منطقه و محیط زیست را سر لوحه برنامه‌های خود قرار داده است. ایجاد یک راهبرد بازاریابی مؤثر برای فروش محصول پس از برداشت، تسلط خوب بر تکنیک‌های کنترل و برداشت ماهی و مدیریت سیستمی مطلوب از تولید تا فروش از روش‌های مؤثر برای رشد تولید ماهیان و آبزیان است. در دسترس بودن آب به مقدار کافی و نیز داشتن یک تیم مدیریت فنی مجرب و یک تیم پشتیبانی دائمی‌که با روشهای ماهیگیری آبزی پروری آموزش دیده‌اند از دیگر عوامل رشد پایدار تولید است. پیگیری و کنترل تولید و بررسی برای اصلاح عیوب با پیشرفت چرخه تولید هم ضروری خواهد بود.

دولت سنگال طی یک دهه اخیر با حمایت سازمانهای بین المللی اقدامات مطلوبی در رابطه با رشد و توسعه صنعت شیلات و آبزیان بعنوان یکی از منابع مهم در جهت امنیت غذایی مردم برداشته است. از سوی دیگر، با توجه به اینکه بسیاری از مردم سنگال برای امرار معاش به ماهیگیری می‌پردازند، اهتمام به اشتغال مولد در این بخش نیز می‌تواند تا حدی از شدت بیکاری در این کشور بکاهد.

یکی از تکنیک‌های مورد نیاز ماهیگیران سنگالی روش پرورش ماهی در قفس است. با توجه به اینکه پرورش ماهی در قفس یکی از روش‌های صنعتی کم هزینه و پرسود در پرورش آبزیان به شمار می‌رود و شرکت شیلات ایران در این زمینه تبحر دارد، امکان مذاکره برای سرمایه گذاری در این بخش وجود دارد.