ارزهای دیجیتال در کوبا: نوآوری‌ها و فرصت ها

گزارش حاضر که نگاهی دارد به چگونگی مواجهه کوبا با پدیده رمز ارزها به شرح زیر ارائه می گردد.

پدیده استفاده گسترده و متنوع از ارزهای رمزنگاری شده در کوبا نیازمند بحثی عمیق تر در مورد ظرفیت ها و پیامدهای آن است. اخبار مربوط به استفاده از ارزهای دیجیتال در کوبا را می‌توان در شبکه‌هایی دنبال کرد که به پیشگامانی اشاره می‌کنند که از اوایل سال 2015 (شش سال پس از ظهور بیت‌کوین)، شروع به استفاده از این رمز ارزها کردند و برخی از آن‌ها نیز شاید از قبل از این تاریخ فعالیت خود را آغاز کرده بودند. اما از سال 2019 رسانه‌های مختلف و مطبوعات شروع به ضبط اخباری می‌کنند که نشان دهنده تعامل پویای کوبایی‌ها با دنیای دارایی‌های دیجیتال است.

در طول سال 2021، هجوم اطلاعات بسیار شدید بوده و صرفا به حوزه مطبوعات محدود نشده است. دستورالعمل های حاصل از هشتمین کنگره حزب کمونیست کوبا (CCP) بر تعمیق مطالعات مربوط به "رمزنگاری"[1] دلالت داشت. دولت کوبا و بانک مرکزی این کشور به عنوان یک نهاد نظارتی در زمینه پولی، هشدارها، اعلامیه‌های اصولی و اولین مقررات را برای استفاده از دارایی‌های دیجیتال صادر نمودند. تعداد کوبایی‌هایی که از ارزهای دیجیتال برای اهداف گوناگون استفاده می‌کنند و نوآوری‌ها، فرصت‌ها و اثرات مخاطره‌ای که رویه‌های روزمره ایجاد می‌کند، به حدی است که این پدیده از سطح شخصی فراتر رفته و مستلزم مباحث عمیق‌تری در خصوص پیامدهای آن در کوبا است.

• ایجاد بستر مجازی لازم برای فعالیت رمزارزها

به منظور گسترش استفاده بومی از ارزهای دیجیتال، گزینه‌های دسترسی به اینترنت در وهله اول عاملی تعیین کننده بوده است و از سال 2013 با ایجاد اولین شرکت مخابراتی تلفن همراه در کشور موسوم به  ETECSA و بعد از آن مناطق تحت پوشش WiFi در فضاهای عمومی و متعاقب آن توسعه انواع مختلف شبکه‌های اینترنت در منازل یا از طریق داده‌های تلفن همراه، آشنایی جمعیت کوبا نسبت به استفاده از فناوری‌ها و شبکه‌های مجازی افزایش یافته است.

اما در این خصوص تعداد قابل توجهی از نیازها تاکنون برآورده نشده: خلا حضور عاملین رسمی محلی برای انجام سرمایه گذاری‌های مالی، دسترسی محدود کوبایی‌ها به حساب‌های بانکی و محصولات در خارج از کشور، مکانیسم‌های جمع‌آوری و پرداخت های بین‌المللی، کانال‌های تجارت الکترونیک و پلتفرم‌های بازار ارز، گزینه‌های محدود برای توسعه پروژه‌های شخصی در بخش خصوصی (محدود به فهرست فعالیت های مجاز خود اشتغالی که از سال 2010 در کوبا رواج یافت)و مصرف ناچیز ارزهای دیجیتال که میزان رضایت از آن به تعداد فزاینده گردش غیررسمی انحصاری یا ارز قابل تبدیل آزاد بستگی دارد.

به موارد فوق، اثر مخرب کووید-19 در سال 2020 اضافه شده است، که در نهایت منجر به تشدید بحران اقتصادی و اجتماعی شد که مدتی است بر دوش کوبایی‌ها سنگینی می‌کند. اقدامات برای مهار این بیماری همه گیر، گزینه‌های کسب درآمد را در سطوح شخصی و دولتی به حداقل رساند. توقف فعالیت های اقتصادی به معنای کاهش تولید محصولات به میزان 10.9 درصد در طول سال بوده است. با وجود این کمبودها، بخش رو به رشدی از جمعیت علاقه‌مندی خود را به ورود به پلتفرم‌های مدیریت دارایی‌های رمزنگاری در خارج از کوبا که در سال‌های گذشته به صورت محلی شناخته شده بودند، نشان داده اند.

• ارزهای دیجیتال و فعالیت های غیرقانونی مجازی و کلاه برداری‌ها

بسیاری از این پلتفرم‌ها کلاهبرداری‌های آشکار بودند و خیلی زودی ناپدید شدند (همراه با سرمایه سرمایه‌گذاران)، برخی دیگر نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند و روابط خود را با بازگرداندن اصل مشارکت خاتمه دادند. بسیاری دیگر از آن‌ها برای ماه‌ها یا سال ها فعالیت داشتند و مناقصه گران جدید به طور مداوم با پیشنهادات کم و بیش مشابه ظاهر می‌شدند. شناخته شده ترین این شرکت ها، "تراست اینوستینگ"[2]، حدود دو سال به پرداخت بازدهی 20 درصدی به صورت ماهانه ادامه داد و در سال 2021 به سوی پرداخت جریمه به سرمایه گذاران کوبایی حرکت کرد که این امر احتمالاً به فروپاشی این شرکت کمک خواهد کرد.

• ارزهای دیجیتال ابزاری برای سرمایه گذاری در شرایط خاص پولی-مالی کوبا

علاوه بر ریسک بالای کلاهبرداری یا ناپایداری این صندوق‌های سرمایه‌گذاری پربازده، محبوبیت آنها منبع درآمدی برای بسیاری از افراد بوده و منجر به دستاوردهایی نیز در زمینه آموزش مالی و مدیریت عملیاتی فناوری شده است. استفاده از رمزنگاری به ایجاد شبکه‌هایی منتهی شد که با تمرکز بر فعالیت‌های مختلف و انتشار دانش، به ایجاد سرمایه کمک می‌کنند. بنابراین، چنین پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری، نیروی جذب عظیمی را در زمینه ارزهای دیجیتال تشکیل می‌دهند (بیش از 230 هزار کوبایی به تنهایی در تراست اینوستینگ، TI ، شرکت کردند) و به درک روزافزون مزایای استفاده از رمزارزها به‌عنوان وسیله ای برای پرداخت و حفظ ارزش ارز، وسیله ای برای کسب درآمد و در نهایت ابزاری برای سرمایه گذاری در شرایط خاص پولی-مالی کوبا کمک کرده اند.

به همین دلیل، استفاده‌ محلی از ارزهای دیجیتال به سرعت به سمت کاربردهایی فراتر از سرمایه‌گذاری غیرفعال در پلتفرم‌های مدیریتی حرکت کرده است. کریپتو در کیف پول های شخصی به عنوان یک ارزش افزوده همراه با نقدینگی مناسب ذخیره می‌شود که هم درآمدزایی محسوب می‌شود و هم به عنوان وسیله ای برای پرداخت مستقیم نوسانات مبادلاتی نیز از طریق استفاده از "استیبل کوین‌ها"[3] مانند "تتر"[4] کنترل می‌شود و در شرایطی که قیمت‌ها پایین و فروش آنها در حال افزایش است، حتی برای به دست آوردن "بیت‌کوین، اتریوم، و لایت‌کوین"[5] استفاده می‌شود.

آشنایی روزافزون با کریپتو، به نوبه خود، راه‌های جدیدی را باز کرده که محدودیت‌های ارسال حواله‌های پولی کوبائی‌های مقیم خارج به داخل کشور از طریق انتقال های بانکی یا صرافی‌ها و یا گزینه‌ ورود بهمراه مسافران که بدلائل تشدید تحریم های آمریکا بر علیه کوبا با مشکل روبرو شده است را دور می‌زند. در گروه‌های قابل اعتماد در واتس اپ یا تلگرام نیز کسب درآمد صورت می‌گیرد، اما تعداد قابل توجهی شرکت های "فین تکس"[6] نیز تولید شده (به عنوان مثال، DUC، Qbita، Criptopagoscuba، Qvapay)، که برخی از آنها تبدیل ارزهای رمزنگاری شده (حواله یا بازگشت سرمایه) به ارز را ممکن می‌کنند. Tropipay، به عنوان یکی از مهمترین اپراتورهای حواله ارز به کوبا، یک سرویس سپرده گذاری را از طریق ارزهای رمزنگاری شده طراحی و پیاده سازی کرد، اگرچه در حال حاضر"به طور موقت غیرفعال" شده است.

• ارزهای دیجیتال منبع ارزشمند دسترسی به ارز خارجی

این نقل و انتقالات نه تنها منبع ارزشمندی برای دسترسی به ارز خارجی است، بلکه منابعی را نیز تحت شرایط قابل قبول برای مقامات کوبایی ارائه می‌کند. در عین حال، پویایی‌های جالبی در این زمینه‌ها ایجاد شده است، مانند استقلال مالی برای بسیاری از کوبایی‌ها در مصرف کالاها و خدمات در اینترنت، شارژ تلفن همراه، خرید نرم افزار حرفه ای، دسترسی به آمازون، نتفلیکس، انبار محصولات و همچنین رزرو در Airbnb، با کمک پلتفرم هایی مانند Bitrefill.com. همچنین در حال حاضر آگاهی رو به رشدی نسبت به فین‌تک در میان کاربران کوبائی وجود دارد که به مکانیزم‌های پرداخت قدیمی نزدیک‌تر است. ارزهای رمزنگاری شده می‌توانند با استفاده از مکانیسم‌های مختلف برای تامین مالی ارز در کارت‌های نقدی که به صورت آنلاین و فیزیکی در کوبا و سایر نقاط جهان فعال هستند، استفاده شوند. اکثریت جمعیت کوبا به طور کلی و بخش خصوصی به طور خاص، خواستار این استفاده از نوع مکانیسم پرداخت با دامنه محلی و بین المللی هستند که در حال حاضر بدلیل تحریم های آمریکا بسیار دست نیافتنی است.

از دیگر کاربردهای حاصل از پویایی ارزهای دیجیتال در کوبا می‌توان به استفاده از بازارهای هنری که در آن هنرمندان محلی و سایر علاقه مندان از فروش آثار خود از طریق صدور NFT (توکن‌های غیرقابل تعویض) بهره برده و پروژه‌های جالبی را توسعه داده اند، اشاره نمود.

حقیقت این است که دسترسی و استفاده از ارزهای رمزنگاری شده باعث ایجاد شبکه‌ها و فضاهای یادگیری مشارکتی شده که طی آن امکان گذار از سرمایه‌گذاری غیرفعال و حرکت به سمت متنوع‌سازی منابع درآمد فراهم آمده است. در عوض، این موضوع فرصت‌هایی را برای دسترسی رسمی‌به ارز خارجی (از طریق کسب درآمد رسمی‌با ارز قابل تبدیل آزاد و استفاده از ابزارهای پرداخت آنلاین و فیزیکی جدید) و همچنین توانمندسازی افراد کم‌درآمد را از طریق ایجاد مهارت‌ها و سرمایه‌گذاری در شبکه‌ها فراهم نموده است.

لازم به ذکر است که این گونه فعالیت ها نیز از چشم مسئولان کوبایی دور نمانده است. مشارکت انبوه در پلتفرم‌های مدیریت دارایی‌های رمزنگاری  ‌شده و ریسک بسیار بالای آن، صدور هشدارهایی را از سوی دولت و بانک مرکزی کوبا مبنی بر توصیه به مردم برای عدم مشارکت در این طرح‌ها، به همراه داشته است. با این حال مقامات کوبا می‌توانند اقدامات نظارتی را با هدف تقویت جنبه‌های مثبت و به حداقل رساندن اثرات نامطلوب استفاده از ارزهای دیجیتال در این جزیره ایجاد نمایند.

• قوانین و مقررات دولتی در زمینه استفاده از رمزارزها

در آگوست 2021، اولین مقررات برای استفاده از دارایی‌های رمزنگاری شده در کوبا توسط روزنامه رسمی   Gaceta و با ارائه قانون 215/2021 بانک مرکزی کوبا (BCC)، منتشر شد که موجب حفظ سلطه موسسه مذکور برای اعطای مجوز به ارائه دهندگان خدمات دارایی‌های مجازی در داخل شد و همچنین اجازه استفاده نهایی از رمزارزها در معاملات تجاری را ایجاد کرد. استفاده از دارایی‌های رمزنگاری شده توسط موسسات مالی و اشخاص حقوقی به طور کلی برای انجام عملیات پولی-تجاری نیز منوط به کسب مجوز قبلی از BCC خواهد بود.

این موضوع به نوبه خود، نشان می‌دهد که «واحدهای سازمانی بانک مرکزی کوبا با اهداف پیشگیرانه، خطرات ذاتی استفاده غیرمجاز از دارایی‌های مجازی و همچنین پیامدهای قانونی ناشی از آن در امور مدنی، اجرایی و کیفری را افشا می‌کنند و اینکه اگر چه انجام تراکنش ها و معاملات با دارایی‌های مجازی توسط افراد منع نشده، اما آنها "خطرات و مسئولیت های ناشی از هر گونه بی نظمی مدنی و کیفری ناشی از فعالیت با دارایی‌های مجازی و ارائه دهندگان این خدمات مجازی را که خارج از سیستم بانکی و مالی فعالیت می‌کنند را بر عهده می‌گیرند."

• عواقب و چالش های استفاده از رمز ارزها در کوبا

عواقب استفاده از ارائه دهندگان خدمات غیرمجاز در سند مذکور ذکر نشده است. کاربرد عملی و مکمل‌های احتمالی از جمله مقررات اجرائی آینده منجر به روشن شدن مضامین بخشی از محتوای قانون مورد اشاره خواهد شد.

در هر صورت چالش‌ها ، فراتر از حوزه‌های پولی و مالی است و موجب تحمیل چالش‌های نظارتی مرتبط با کنترل فرار مالیاتی، مبارزه با پولشویی، فرار ارز خارجی، مشکلات انتخاب نامطلوب و ریسک های شخصی در انتخاب تامین‌کنندگان می‌شود. برای افراد، شرکت ها و سیاست گذاران نیز، بازتولید نابرابری‌ها و محرومیت ناشی از آموزش مالی نادرست و دانش نامطلوب فنی وجود دارد. با این حال، مشکلات ذکر شده صرفا مختص استفاده از ارزهای دیجیتال نیست، اگرچه ماهیت آنها نیازمند تحلیل، مقررات و سیاست‌های خاصی است.

• تعارض منافع در زمینه ارزهای دیجیتال

نکته بسیار مهم، شناسایی حوزه‌های تلاقی منافع بین گروه‌های اجتماعی و کارآفرینی مختلف در زمینه استفاده از ارزهای دیجیتال در بافت و جامعه کوبا است که توسط مقامات دنبال می‌شود. تجزیه و تحلیل شیوه‌های روزمره نشان می دهد که این حوزه‌ها می‌توانند بسیار متنوع و به هم مرتبط باشند:

• حواله‌ها و نقل و انتقالات از طریق سرمایه گذاری در دارایی‌های رمزنگاری شده؛
• افزایش درآمد؛
• تامین مالی برای فعال سازی مجدد مولد ثروت؛
• مکانیزم های تنوع بخشی به جمع آوری و پرداخت؛
• توسعه فین تک: حفظ ارز های معتبر خارجی برای اولویت های ملی؛

 در حال حاضر کارایی و استفاده از ارزهای دیجیتال از شرایط صرفا ضروری که باعث ظهور آنها در کوبا شد، فراتر رفته است. طی پژوهشی که کرتین، در سال 2021 انجام داده است از پاسخ‌دهندگان پرسیده شده که آیا آن‌ها استفاده از دارایی‌های کریپتو و چشم‌انداز غیر گسترده که منجر به سرمایه‌گذاری آن‌ها برای اولین بار در این عرصه شده بود را متوقف می‌کنند؟ باید توجه داشت که کوبایی‌ها در حال حاضر در شرایط دسترسی به گزینه‌های قدیمی سرمایه‌گذاری مالی، محلی و رسمی، گزینه‌های اعتباری گسترده در بخش بانکی، گسترش بی‌سابقه فعالیت‌های موجود برای شرکت‌های خصوصی، عادی‌سازی جریان‌های حواله و در نهایت دسترسی بی سابقه به بازارهای مبتنی بر ارز بین‌المللی قرار نگرفته اند. در نتیجه همه مشارکت  کنندگان در پژوهش فوق، به طور قطعی پاسخ دادند که به استفاده از ارزهای دیجیتال ادامه خواهند داد.

[1] Crypto

[2] Trust Investing (TI)

[3] stablecoins

[4] Tether

[5] Bitcoin, Ethereum, Litecoin

[6] Fintechs