تجربه موفق فنلاند در جمع آوری بطری و قوطی نوشیدنی ها

فنلاند با چند دهه سابقه در روش جمع آوری بطری‌های حاوی محصولات نوشیدنی با استفاده از دستگاه بازیافت اتوماتیک، امروزه تجربه موفقی در جمع آوری و بازیافت انواع بطری نوشیدنی بدست آورده است. در سال گذشته 93 درصد از کل بطری ها و قوطی‌های نوشیدنی خریداری شده به این دستگاه‌ها تحویل داده شد.

 در بحث تفکیک زباله از مبدا از جمله روش های جمع آوری و بازیافت بطری‌های محصولات نوشیدنی که مورد تاکید مدیران شهری و مسئولین سازمان حفاظت محیط زیست کشورمان می‌باشد، استفاده از تجربیات سایر کشورها می‌تواند در اجرای موفق این طرح تاثیر بسزایی داشته باشد.

فنلاند و سایر کشورهای اسکاندیناوی در این زمینه بسیار موفق عمل کرده اند. نرخ بازیافت بطری‌ها و قوطی‌های مصرف شده در فنلاند با استفاده از دستگاه‌های باز خرید به بیش از 90 درصد می رسد. در سراسر فنلاند، حدود 5000 دستگاه بازخرید اتوماتیک وجود دارد و بیشتر آنها در فروشگاه‌های مواد غذایی، پمپ بنزین‌ها و کیوسک ها قرار داده شده اند. شهروندان فنلاندی همگام خرید نوشیدنی‌ها، مبلغ اندکی که روی بطری و قوطی درج شده است را پرداخت می‌کنند. پس از مصرف ، بطری‌ها و قوطی‌ها را داخل این دستگاه‌ها گذاشته و معادل مبلغ پرداخت شده ، از دستگاه رسید دریافت می‌کنند که می‌توانند معادل آن از فروشگاه خرید نموده یا آن را به صندوقدار فروشگاه عودت و  مبلغ آن را دریافت نمایند. امروزه بازگشت این ظروف به بخشی از کارهای روزمره مردم فنلاند تبدیل شده است و صاحبان هتل ها، رستوران‌ها، ادارات، مدارس و سازمان دهندگان مراسم عمومی ظروف مصرف شده را با این روش برمی‌گردانند.

این سیستم در فنلاند از دهه 1950 بکار گرفته شده است و امروزه تقریباً همه بطری‌ها و قوطی‌ها بازیافت می‌شوند که حاکی از موفقیت این روش در بازیافت این ظروف است. مردم فنلاند در سال 2020 بیش از دو میلیارد بطری و قوطی استفاده شده یعنی 93 درصد از کل قوطی‌های خریداری شده را به این دستگاه‌ها تحویل دادند. یکی از دلایلی که این امر را ممکن کرد تولید دستگاه‌های بازیافت اتوماتیک در چند دهه قبل و توسعه آن به دستگاه‌های اتوماتیک برای بطری‌های پلاستیکی در دهه 2000  بود.

دستورالعمل اتحادیه اروپا در مورد ظرف های پلاستیکی یکبار مصرف توجه بیشتر اعضا را به بازیافت این بطری‌ها معطوف کرده است. این بخشنامه که توسط اکثریت قریب به اتفاق پارلمان اروپا در سال 2019 تأیید شد، تصریح دارد بر اینکه تا سال 2029، 90 درصد بطری‌های نوشیدنی پلاستیکی باید بازیافت شوند. از آنجایی که فنلاند سالها پیش به راحتی از این میزان عبور کرده، روش مورد استفاده این کشور به عنوان یک راه حل ممکن برای استفاده در سایر کشورهای عضو اتحادیه مورد توجه قرار گرفته است.

بازیافت بطری‌ها و قوطی‌ها باعث صرفه جویی در انرژی و مواد اولیه می‌شود و زباله‌ها را در شهرها و مناطق بیابانی کاهش می دهد. ظروف نوشیدنی بخشی از اقتصاد دایره ای هستند زیرا مواد آنها برای تولید ظروف جدید بازیافت می‌شوند یا در محصولات دیگر مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرند.

تولید قوطی‌های جدید از آلومینیوم بازیافتی تنها به 5 درصد انرژی مورد نیاز برای ساخت قوطی نیاز دارد و ساخت قوطی‌های شیشه ای جدید از شیشه‌های بازیافتی 30 درصد کمتر از تولید شیشه انرژی مصرف می‌کند.  

مردم فنلاند با تحویل هر بطری به این دستگاه‌ها و ارائه رسید آن به صندوقدار فروشگاه، بسته به نوع بطری، بین 15 تا 40 سنت دریافت می‌کنند. قوطی‌ها شامل ظروف محتوی انواع نوشیدنی‌ها از جمله نوشابه و آب معدنی است که در قوطی‌های آلومینیومی، شیشه ای و پلاستیکی قرار دارند.

استفاده از این دستگاه‌ها هم آسان است. افراد بطری را روی تسمه جلوی دستگاه قرار می دهد. دستگاه بطری‌ها و قوطی‌ها را اسکن و مرتب می‌کند. پس از اتمام کار، با فشار دادن یک کلید دستگاه رسید ارائه می دهد. بطری‌های پلاستیکی بسته به اندازه آنها بین 20 تا 40 سنت ارزش دارند و بطری‌های شیشه ای بین 10 تا 40 سنت و قوطی‌های آلومینیومی 15 سنت ارزش دارند. ارزش بازیافتی بطری در برچسب روی آن درج شده است. ظروف برگشتی بازیافت می‌شوند تا مجدداً مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وقتی رسید به صندوقدار فروشگاه ارائه می‌شود، صندوقدار به وی پول نقد می دهد یا پول برگشت بطری را از اجناس خریداری شده در فروشگاه کسر می‌کند. حجم عملیات پردازش شرکت Palpa (متصدی این سیستم) سالانه حدود 360 میلیون یورو است که این میزان به تحویل دهندگان این بطری‌ها ارائه می‌شود. به موجب اطلاعات سامانه Palpa از ابتدای سال جاری  1.456.118.183 بطری از سوی افراد تحویل این دستگاه‌ها شده است.

در سال 1969، این فروشگاه در شهر کووولا در جنوب فنلاند مبلغ دو پنی در ازای هر بطری پس می داد.

در سراسر فنلاند، قوطی‌ها با نرخ متوسط 44 قوطی در ثانیه، بازگردانده می‌شوند که تعداد بطری‌های پلاستیکی 17 قوطی در هر ثانیه و بطری‌های شیشه ای چهار قوطی در ثانیه است. نرخ بازگشت قوطی‌ها در سال 2020 عبارتند از: قوطی‌های آلومینیومی 94 درصد (از 1.4 میلیارد فروخته شده) ، بطری‌های پلاستیکی 92 درصد (از 530 میلیون عدد فروخته شده) و بطری‌های شیشه ای 87 درصد (از 133 میلیون عدد فروخته شده) بود. به طور متوسط، هر فنلاندی در سال 373  انواع قوطی را برمی‌گرداند که شامل: 251 قوطی آلومینیومی، 98 بطری پلاستیکی و 24 بطری شیشه ای.

دولت فنلاند مسئولیت این کار را به بخش خصوصی واگذار کرده است. آقای Tommi Vihavainen ، مدیر خدمات تولیدکنندگان و ارتباطات شرکت Palpa می‌گوید: "Palpa کاملاً غیر انتفاعی است و هیچگونه بودجه دولتی دریافت نمی‌کند. صاحبان شرکت تولیدکنندگان عمده محصولات نوشیدنی مانند Olvi ، Sinebrychoff و Hartwall هستند. حدود 200 شرکت دیگر حق عضویت خود را پرداخت می‌کنند.

بنابراین، سهم مالکیت صنایع نوشیدنی و خرده فروشان محصولات نوشیدنی در Palpa هر کدام 50 درصد است. تولیدکنندگان و واردکنندگان محصولات نوشیدنی عضو Palpa هستند و بر اساس نوع و حجم محصولات حق عضویت پرداخت می‌کنند و بر همین اساس هم از معافیت مالیاتی دولت برخوردار می‌شوند.

گردش مالی  شرکت Palpa حدود 80 میلیون یورو است که از فروش محصولات، هزینه بازیافت و هزینه بسته بندی‌های غیرقابل بازگشت بدست می آید. از این پول برای حفظ عملکرد سیستم استفاده می‌شود.

تاکنون روسیه، بریتانیا و چند کشور دیگر علاقه مندی خود را به این سیستم نشان داده اند. آقای ویهاواینن می‌گوید: اکثر بازدیدکنندگان می خواهند نحوه عملکرد سیستم در فنلاند را ببینند. ما به عنوان مشاور عمل نمی‌کنیم اما مفتخریم که سیستم خود را ارائه می دهیم.

اول ماه مه هر سال جشن سراسری در پارک های عمومی فنلاند برگزار می‌شود و تعداد زیادی بطری در این مراسم استفاده می‌گردد. با این سیستم، در طول این جشن و دیگر جشن‌های بزرگ، بار مسئولیت سازمانهای متولی نظافت و پاکیزگی شهرها سبک شده است. هر بطری که توسط شخص در خیابان یا پارک رها شده، شخص دیگر آن را برمی دارد و با تحویل دادن به دستگاه پول آن را دریافت می‌کند.