سیاست‌های چین در کاهش فاصله توسعه میان مناطق شرقی و غربی این کشور

گروه راهبری توسعه غرب چین به ریاست نخست وزیر این کشور از سال 2000 میلادی آغاز بکار کرده است. این گروه چگونگی اجرای سیاست‌های کلان در زمینه توسعه غرب این کشور را زیرنظر دارد و تصمیمات لازم را اتخاذ می‌نماید. تفاوت در تولید ناخالص داخلی، تجارت خارجی و سرمایه خارجی جذب شده بین مناطق غربی و مناطق ساحلی در شرق این کشور قابل توجه بوده و دولت چین تلاش دارد با استفاده از مشوق‌های لازم و استفاده از ظرفیت ایده پهنه- راه توسعه متوازن را در چین برقرار کند.

نشست گروه راهبری توسعه غرب چین (زیر نظر شورای دولتی این کشور) به ریاست نخست وزیر و با حضور معاون اجرایی و برخی از معاونین وی (مانند آقای هو چون هوآ)  به منظور بررسی روندهای طی شده در توسعه مناطق غربی برگزار شد. مناطق غربی چین شامل استان‌ها و مناطق خودمختار گوانگ شی، چونگ چینگ، سیچوان، گوئی جو، یون نان، تبت، شآن شی، گنسو، چینگ های، نینگ شیا و سین کیانگ است که از نظر وسعت 70 درصد و از لحاظ جمعیت یک سوم جمعیت چین را در خود جای داده است. این مناطق به نسبت مناطق ساحلی شرقی شامل پکن، تیان جین، هوبی، شاندونگ، جیانگسو، شانگهای، جه جیانگ، فوجین، گوانگدونگ و های نان از توسعه کمتری برخوردار هستند. تولید ناخالص داخلی در منطقه غرب در سال 2020، در مجموع 21,329 میلیارد یوان (بالغ بر 3,280 میلیارد دلار) بوده درحالی که این رقم در مناطق شرقی 52,575.2 میلیارد یوان (نزدیک به 8,100 میلیارد دلار) اعلام شده است. مناطق مرکزی شامل استان‌های شان شی، هه نان، هوبی، آنهویی، جیانگ شی و هونان در این سال تولید ناخالص داخلی 12,224.6 میلیارد یوان را تجربه کرده‌اند.

نقشه جغرافیایی و تقسیم بندی مناطق در چین

 

با اتخاذ سیاست درهای باز و اصلاحات مناطق ساحلی در شرق نفع بسیاری از این سیاست و حضور شرکت‌های غربی برده و به پیشرفت قابل توجهی دست یافتند. توجه به توسعه غرب از سال 1999 میلادی و در دوره اقای جیانگ زمین کلید خورد و گروه فوق‌الاشاره از ژانویه 2000 به ریاست نخست وزیر چین آغاز بکار کرده است. توسعه زیربنایی (حمل و نقل، انرژی و ارتباطات)، جذب سرمایه خارجی و بهبود شرایط آموزشی از جمله اولویت‌های دولت چین برای مناطق غربی است و سیاست‌های تشویقی مانند کاهش مالیات و حمایت از کسب و کارهای کوچک در دستور کار دولت قرار دارد. با محوریت یافتن تکنولوژی‌های جدید در برنامه پنج ساله چهاردهم (از سال 2021 تا 2025) نوآوری و تکنولوژی یکی از تکالیف دولت مرکزی برای استان‌های غربی است. بر همین اساس، نخست وزیر چین از این مناطق خواسته است که نوآوری علمی و فناوری را اولویت اصلی قرار داده و صنایع درحال ظهور را گسترش دهند.

رونق تجارت خارجی و جذب سرمایه برای مناطق غربی

دولت چین طی بیش از 20 سال گذشته تلاش داشته است که با استفاده از دو راهکار رونق تجارت خارجی و جذب سرمایه خارجی و داخلی توسعه مناطق غربی را به پیش ببرد. در رونق تجارت خارجی، ادغام و فعالیت در چارچوب ایده پهنه- راه (BRI) به عنوان یک دستورالعمل مهم به این مناطق ابلاغ شده است. در می 2020، دستورالعمل ارتقا توسعه مناطق غربی از سوی کمیته مرکزی حزب کمونیست و شورای دولتی این کشور صادر شد که به عنوان یک سند بالادستی برای توسعه غرب شناخته می‌شود. در این سند به استفاده از ظرفیت ایده پهنه-راه به مواردی مانند حمل و نقل ترکیبی، اتصال مناطق شرقی به غربی، افزایش حمل و نقل مرزی، ساخت بنادر در خشکی، توجه ویژه به ارتباطات با منطقه آسه‌آن و موارد مشابه اشاره شده است. در برنامه پنج ساله چهاردهم نیز به کریدور غربی زمینی- دریایی و راه آهن سیچوان- تبت به طور ویژه اشاره شده است.

آمارها از تفاوت فاحش تجارت خارجی بین مناطق شرقی و غربی چین خبر می‌دهند. براساس اطلاعات جدول شماره یک که دربرگیرنده حجم تجارت خارجی (مجموع صادرات و واردات) استان‌های چین در سال 2020 است، مجموع تجارت خارجی مناطق 12 گانه غربی 397.1 میلیارد دلار است که تنها 50 میلیارد دلار از تجارت خارجی شهر پکن بیشتر و تقریباً نصف تجارت خارجی استان جیانگسو است.

همچنین جدول شماره 1 بزرگترین شرکای تجاری مناطق غربی در سال 2019 و مرزهای بین‌المللی هر یک از استان‌های غربی را نشان می‌دهد. همان طور که در جدول مشخص شده است، کشورهای حوزه آسه‌آن، آمریکا و اتحادیه اروپا بزرگترین شرکای این منطقه هستند و استان سین کیانگ بیشترین مرز بین‌المللی با کشورهای دیگر را دارد.

جدول شماره 1: بزرگترین شرکای خارجی منطقه غربی چین در سال 2019

نام استان	بزرگترین شریک تجاری	مرزهای بین‌المللی	حجم تجارت با بزرگترین شرکا (دلار)
چونگ چینگ	اروپا- آسه‌آن	ندارد	24.8 میلیارد
گوی جو	آسه‌آن	ندارد	7.4 میلیارد
گوانگ شی	آسه‌آن	ویتنام	32.8 میلیارد
یون نان	آسه‌آن	میانمار- ویتنام- لائوس	12.8 میلیارد
تبت	نپال- هند	نپال- هند- بوتان- میانمار	400 میلیون
گنسو	آسه‌آن	مغولستان	2.2 میلیارد
چینگ های	نپال	ندارد	500 میلیون
نینگ شیا	آمریکا- کره جنوبی	ندارد	2.7 میلیارد
شآن شی	آمریکا- کره جنوبی- ژاپن	ندارد	31.6 میلیارد
سیچوان	آمریکا- اروپا- آسه‌آن- ژاپن	ندارد	22.8 میلیارد
مغولستان داخلی	مغولستان- روسیه- کره جنوبی	روسیه- مغولستان	5.8 میلیارد
سین کیانگ	خاورمیانه- آسیای مرکزی	قزاقستان- قرقیزستان- تاجیکستان- مغولستان- روسیه- هند- پاکستان	16.4 میلیارد

جدول شماره 2  که حاصل نتایج آمایش سرزمینی در کشور چین است، لیست اختصاری صنایعی است که در مناطق غربی (به تفکیک استان) تشویق به سرمایه‌گذاری شده است. تکنولوژی‌های جدید، محصولات کشاورزی، انرژی (تجدید و تجدیدناپذیر) و محافظت از محیط زیست، داروسازی و مواد مورد نیاز صنایع سنگین پنج گروه اصلی در این دسته بندی هستند.علاوه بر رونق تجارت خارجی، جذب سرمایه خارجی و داخلی در مناطق غربی نیز در دستور کار دولت مرکزی قرار دارد. در ژانویه 2021، کمیسیون ملی توسعه و اصلاحات چین دسته بندی از صنایع تشویقی در مناطق غربی را منتشر کرد که لیستی بروز شده از صنایع تشویقی در سال 2014 است. براساس این لیست، شرکت‌های سرمایه‌گذار داخلی و خارجی به حضور در مناطق غربی با استفاده از مزایایی مانند لغو تعرفه برای واردات تجهیزات، تسهیل خرید و اجاره زمین و یا کاهش 15 درصدی مالیات دعوت می‌شوند. این مشوق‌ها برخلاف سطح ملی، شامل شرکت‌های داخل و خارجی هستند.

جدول شماره 2- صنایع تشویقی در مناطق غربی به تفکیک استان‌ها

نام استان	صنایع مورد نظر و تشویق شده
چونگ چینگ	اتومبیل و موتورسازی- تحقیق و توسعه و تولید لپ تاپ و گوشی هوشمند- صنایع شیمیایی جدید- داروهای بیولوژیکی- تکنولوژی- تجهیزات محافظت از محیط زیست
سیچوان	تکنولوژی استفاده از فلز واندیوم و تیتانیوم- مواد کربنی جدید- تجهیزات های تک- اتومبیل سازی- کلان داده
گوی جو	تولید چای- اتومبیل سازی- تجارت مرزی- خدمات لجستیکی بین‌المللی- تجارت الکترونیک- پوشاک و نساجی- تولید منسوجات
یون نان	قهوه- چای- غذاهای سالم- داروهای بیولوژیکی- سوخت مایع- گردشگری- طعم دهنده‌ها- تولید لاستیک طبیعی
تبت	گردشگری- محصولات فرهنگی- تولید نمک- سلامت
شآن شی	تجهیزات پژشکی- اتومبیل‌سازی- مدارهای مجتمع- ساخت لپ تاپ و گوشی هوشمند- آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ایآموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای
گنسو	تجهیزات پزشکی- مواد جدید- داروهای چینی و طب سنتی- تجهیزات پیشرفته- صنایع حفاظت از انرژی و محیط زیست
چینگ های	تولید نمک شیمیایی- منسوجات- آب اشامیدنی- گیاهان دارویی- گردشگری- فرهنگ قومی
نینگ شیا	مواد جدید- منسوجات- دارو- حفاظت از محیط زیست و انرژی
سین کیانگ	گردشگری- مواد شیمیایی- محصولات نفتی، پتروشیمی و ذغال سنگ- انرژی‌های جدید- مواد جدید- تجهیزات پیشرفته- دارو- سلامت
مغولستان داخلی	ذغال سنگ- محصولات غیر آهنی- باطری لیتیومی- تولید آهن ربا- تجهیزات صنعتی
گوانگ شی	تولید شکر- آلومینیوم- تکنولوژی اطلاعات

در زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز اختلاف فاحشی بین مناطق غربی و شرقی وجود دارد. در سال 2019، مناطق شرقی 36613 شرکت خارجی با سرمایه بالغ بر 119 میلیارد دلار جذب کرده‌اند و این درحالی است که در مناطق غربی 2137 شرکت با رقمی در حدود 9.3 میلیارد دلار جذب شده‌اند. جدول شماره 3 تعداد شرکت‌های خارجی و سرمایه جذب شده از آنان در سال 2019 را نشان می‌دهد.

جدول شماره 3- تعداد شرکت‌های خارجی و سرمایه آنان در چین در سال 2019

مناطق	تعداد شرکت خارجی	سرمایه خارجی جذب شده (100 میلیون دلار)
شرقی	36613	1191.1
مرکزی	2138	97.3
غربی	2137	92.9
سایر (شمال شرقی)	22	30.9

ایجاد ارتباط بین صنایع، توانمندی‌ها و مناطق جغرافیایی در چین یکی از مهم‌ترین نکات مورد توجه مسئولین چین است که در توسعه این کشور نقش مهمی ایفا نموده‌اند. ادغام توانمندی‌های نظامی در صنایع چین، تشکیل مناطق مشترک بین شهرها و استان‌ها و برنامه‌ریزی مشترک توسط دو استان و یا دو شهر از جمله مواردی است که در چین بسیار پر تکرار مشاهده می‌شود.

علاوه بر آن از تابستان گذشته، سیاست چرخه دوگانه از سوی رئیس جمهور چین مطرح شد که براساس آن اتکا به توان داخلی همراه با ادامه سیاست درهای باز و اصلاحات (جذب سرمایه، فناوری و تجهیزات داخلی) در دستور کار قرار دارد. این سیاست هم اینک همچون روحی به کالبد تمامی‌برنامه‌ها و طرح‌های چین دمیده شده است. این سیاست حلقه مفقوده بین مناطق شرقی و غربی و ادغام توانمندی‌ها را به وجود خواهد آورد. در برنامه پنج ساله چهاردهم نیز به نقش مناطق شرقی و به ویژه دلتای رود یانگ تسه برای فراهم آوردن زمینه‌های توسعه مناطق داخلی چین (مرکزی و غربی) به ویژه در حوزه تکنولوژی‌های جدید و نوآوری تأکید شده است.

در مجموع می‌توان گفت ادغام توانمندی‌ها، اجرای دقیق برنامه‌ها و رفع موانع سه عامل مهم و اصلی در برنامه‌های توسعه‌ای چین است. در سند مربوط به توسعه مناطق غربی که در می 2020 منتشر شده است، رفع موانع در بخش‌های مختلف بسیار مورد تأکید مقامات و اسناد بالادستی قرار دارد.

همچنین میتوان به این نکته اشاره نمود که بازار غرب چین، یک بازار بکر است که توجه به آن منافع بلندمدتی در پی خواهد داشت. برقراری پرواز مستقیم با یکی از شهرهای غربی چین- حتی با یکی از شرکت‌های هواپیمایی چینی- می‌تواند زمینه ساز حضور پررنگ‌تر اقتصادی  در مناطق غربی باشد. بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی مرکز استان سیچوان را به عنوان یکی از مقاصد پروازی در چین انتخاب کرده‌اند. همین استان میزبان بسیاری از سرکنسولگری‌های کشورهای خارجی نیز می‌باشد.