معرفی بانک ملی توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی برزیل (BNDES)

BNDES (بانک ملی توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی) یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های توسعه در جهان می‌باشد که در تلاش است برای ارتقای اقتصادی و اجتماعی برزیل، در تمام بخش‌های اقتصاد این کشور حضور داشته باشد. بانک ملی توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی، دو شرکت تابعه‌ی کاملاً متعلق به خود دارد (FINAME و BNDESPAR) که این سه با هم اصطلاحاً سیستم BNDES را تشکیل می‌دهند.

معرفی کلی:

بانک ملی توسعه­ ی اقتصادی و اجتماعی[1] برزیل (BNDES) به عنوان یکی از بزرگ­ترین بانک‌­های توسعه‌ای جهان در سال 1952 تأسیس شد تا ابزار اصلی دولت فدرال برای تأمین مالی و سرمایه­‌گذاری بلندمدت در تمام بخش­‌ها‌ی اقتصاد برزیل باشد. BNDES از کارآفرینان در هر اندازه ­ای - از جمله افراد- در انجام برنامه­‌های نوسازی، گسترش و راه­‌اندازی کسب و کارهای جدید، با در نظر داشتن پتانسیل ایجاد شغل، درآمد و منافع اجتماعی برای برزیل پشتیبانی می­کند.

پشتیبانی BNDES بیشتر از طریق تأمین مالی، سرمایه­‌گذاری، خرید اوراق بهادار، ارائه­ ی ضمانت و اعطای منابع به پروژه‌ها صورت می­گیرد. تأمین مالی بانک در قالب اعطای وام­هایی است که حداکثر تا 35 سال قابل بازپرداخت هستند. BNDES به عنوان یک شرکت دولتی و نه یک بانک تجاری، حمایت­ های خود را با تمرکز بر تأثیرات اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی پروژه‌ها در برزیل ارزیابی و ارائه می­کند. تشویق به نوآوری و توسعه‌ی منطقه­‌ای، اجتماعی و زیست‌محیطی از اولویت­‌های این نهاد است.

با این کارویژه BNDES بانکی نیست که به روی عموم مردم باز باشد، بلکه یک بانک سرمایه­‌گذاری برای دولت است که با هدف کمک به شرکت­ها فعالیت می­کند و شرایط ویژه‌ای را به خصوص برای شرکت­های خرد­، کوچک و متوسط و همچنین مجموعه ای از سرمایه­‌گذاری‌های اجتماعی، با هدف آموزش، کشاورزیِ خانواده، بهداشت عمومی و حمل و نقل شهری فراهم می­سازد. بانک با کمک به تدوین راه‌­حل‌هایی برای از سرگیری رشد اقتصادی، در مدیریت شرایط بحرانی نیز دارای نقش اساسی است. به طوری کلی، BNDES برای حمایت از رشد کشور در جاهای مورد نیاز حضور دارد.

قانون برزیل (قطعنامه ی 394/1976) بانک­‌های توسعه را به عنوان "موسسات مالی عمومی غیرفدرال، تشکیل شده در قالب یک شرکت، با دفتر مرکزی در پایتخت فدرال که کنترل سهام آن را در اختیار دارد" تعریف کرده است.  BNDES نه یک شرکت عمومی و نه یک شرکت دولتی است و بنابراین، اگرچه به عنوان یک بانک به وجود آمده، به مانند آن عمل می­کند و حتی واژه‌ی"توسعه" را هم در نام خود دارد، در طبقه­ بندی قانونی بانک­‌های توسعه ­ی برزیل قرار نمی­گیرد.

طبقه ­بندی صحیح BNDES یک شرکت عمومی و یک نهاد مستقل از دولت فدرال است. به عبارت دیگر این بانک، یک نهاد دولتی می­باشد که برای ایفای نقش خاصی ایجاد شده، اما در واقع مانند یک شرکت خصوصی عمل کند که به دلیل برخورداری دولت فدرال از سهام طلایی توسط آن مدیریت، کنترل و تأمین مالی می­شود.[2]

BNDES عمدتاً در زمینه‌ی تأمین مالی شرکت‌ها یا کارآفرینان فردی -که براساس بررسی‌های بانک عملکرد یا پروژه‌های آنها نتایج اقتصادی و اجتماعی خوبی برای برزیل به همراه دارد-  کار می‌کند. این بانک سازوکارهایی دارد که از طریق آنها تأثیرات اجتماعی و زیست‌محیطی پروژه‌های تحت حمایت مالی خود را تجزیه و تحلیل می‌کند و بر اساس نتایج بدست آمده، آنهایی که تاثیر مستقیم بر افزایش کیفیت محیط زیست دارند و یا باعث کاهش نابرابری‌های اجتماعی و منطقه‌ای می‌شوند را از طریق خطوط و برنامه‌های خاص‌، تامین مالی می‌کند.
تأمین مالی از طریق دو شرکت زیر مجموعه‌ی BNDESPAR و FINAME صورت می‌گیرد و ممکن است در قالب کمک به خرید ماشین آلات، بهبود ساختار، گسترش یا نوسازی تجارت، ورود به بازار خارجی، عرضه‌ی محصولات جدید و غیره تجلی یابد. نکته اینجاست که اعتبار یا وام دریافتی از BNDES صرفاً باید در زمینه‌ی توافق شده و با تأیید بانک هزینه شود. برای این منظور BNDES شبکه‌ای از بانک‌ها و مؤسسات مالی همکار و مورد تأیید را به کار می‌گیرد.
در حال حاضر 122 پروژه در حال اجرا هستند که توسط بانک در 18 بخش با سرمایه‌ای معادل 228 میلیارد رئال (حدود 38 میلیارد دلار) تأمین مالی می‌شوند.
در شرایط جاری جذب سرمایه‌های خارجی از مهمترین اولویت‌های بانک است که در این رابطه مذاکرات و گفتگوهایی با سرمایه‌گذاران عمده از جمله اعراب در جریان می‌باشد.

علاوه برBNDES ، برزیل 5 بانک توسعه­‌ی دیگر نیز دارد که عبارتند از  بانک توسعه‌ی میناس جرایس (BDMG)، بانک توسعه­‌ی اسپیریتو سانتو (Bandes)، بانک توسعه­‌ی منطقه­‌ای جنوب دور (BRDE)، بانک آمازونیا (BASA) و بانک شمال شرقی برزیل (BNB)[3]. در میان این­ها BNDES تنها بانکی است که توسط دولت فدرال کنترل می­شود و حوزه­‌ی عملی به وسعت کل کشور دارد. بانک­های دیگر توسط ایالت‌­های برزیل مدیریت می­شوند و فعالیت‌­های خود را در منطقه‌ای که در آن واقع شده‌اند، انجام می‌دهند.

تاریخچه بانک:

• ایجاد و سال­‌های اول فعالیت:

قانون شماره ­ی 1.628 در 20 ژوئن 1952 «بانک ملی توسعه­ ی اقتصادی برزیل» (BNDE)[4] را ایجاد کرد. هدف دولت فدرال تأسیس نهادی بود که سیاست‌­های توسعه­ ی اقتصادیِ ملی را تدوین و اجرا کند.

در مرحله اول، BNDE  سرمایه‌­گذاری زیادی در زیرساخت­ها انجام داد، اما ایجاد دیگر شرکت­های دولتی به تدریج به بانک آزادی عمل بیشتری داد تا در صنعت و سایر بخش­های تولیدی – اقتصادی خصوصی هم سرمایه­‌گذاری نماید. طی دهه­ ی1960، بخش­های کشاورزی و شرکت­های کوچک و متوسط از خطوط مالی BNDE برخوردار شدند.

در سال 1964، بانک با هدف تمرکززدایی از فعالیت­ها، دفاتر منطقه­‌ای خویش در سان­پائولو، رسیف و برازیلیا را افتتاح نمود و مشارکت با شبکه­ ای از عوامل مالی معتبر که در سراسر برزیل فعال بودند، را آغاز کرد.

• نقش اساسی در صنعتی شدن:

تحول مهمی در سال 1971 رخ داد و بانک به یک شرکت عمومی تبدیل گشت. این تحول، انعطاف­‌پذیری بیشتر در استخدام پرسنل، آزادی در جمع­‌آوری سرمایه و عملیات سرمایه­ گذاری و کاهش دخالت­‌های سیاسی را به بار آورد. این بانک در دهه­ ی 1970 نقش اصلی را در سیاست جایگزینی واردات داشت. بخش کالاهای سرمایه‌­ای و نهاده­‌های اساسی با سرمایه­ گذاری بیشتری شروع به کار کردند که منجر به شکل­‌گیری کامل‌­ترین پارک صنعتی در آمریکای لاتین شد.سرمایه­‌گذاری­‌هایی نیز در بخش­های فناوری اطلاعات و میکروالکترونیک آغاز شد که در آن دوران شاید چندان شناخته شده و در نتیجه خوشایند نبودند. در سال 1974، بانک سه شرکت زیرمجموعه را برای فعالیت در بازار سرمایه تأسیس کرد تا سرمایه­‌گذاری در شرکت­‌های برزیلی و سرمایه‌‌گذاری آنان را گسترش دهد. آنها در سال 1982 در BNDESPAR ادغام شدند. 

• زمینه‌های جدید اقدام:

اوایل دهه­‌ی 1980در برزیل، با ورود نگرانی­‌های اجتماعی به سیاست­های توسعه‌ای مشخص می­‌شود. بازتاب این نگرانی­‌ها در نام بانک که در سال 1982 به بانک ملی توسعه­‌ی اقتصادی و اجتماعی (BNDES) تغییر یافت، منعکس شد. در طول دهه­ ی 1980، مفهوم «ادغام رقابتی»، با هدف گسترش بازار داخلی و در عین حال رقابتی کردن اقتصاد برزیل در خارج، قوت گرفت. این بانک نه تنها شرکت­ های برزیلی را به رقابت با محصولات وارداتی تشویق می­کرد، بلکه تحریک صادرات را نیز دنبال می­نمود. در همان زمان، BNDES با تدوین سناریوهایی برای آینده، برنامه­ ریزی استراتژیک را در پیش گرفت؛ این تلفیقی از عملکرد بانکی با مطالعه، تحلیل و تدوین سیاست­های توسعه‌­ی اقتصادی و اجتماعی بود.

• مشارکت در خصوصی­ سازی:

در دهه­ی 1990، BNDES نقش مهمی در خصوصی­‌سازی شرکت­‌های بزرگ دولتی ایفا کرد. در این دوره بانک ارگان مسئول پشتیبانی اداری، مالی و فنی برنامه­‌ی ملی خصوصی‌­سازی بود که از سال 1991 آغاز شد. این وظیفه تا کنون ادامه دارد.

• حوزه­‌های جدید فعالیت:

با آغاز دهه­‌ی 1990 BNDES فعالیت در حوزه­‌ها و زمینه­‌های جدید را آغاز کرد و در سال  1993 سرمایه گذاری در پروژه­‌های مناطق شمالی، شمال شرقی و مرکزی - غربی را با هدف تشویق به عدم تمرکز منطقه‌­ای افزایش داد، برنامه­‌ی تشویق صادرات شرکت­های خرد، کوچک و متوسط را در پیش گرفت و ارائه‌­ی سرمایه برای بخش تجارت و خدمات را آغاز نمود. در این دوره، توجه به محیط‌زیست با طبقه­‌بندی ریسک­های زیست محیطی پروژه­‌ها قوت گرفت و حوزه­‌های اجتماعی نیز قادر به دریافت اعتبارات خرد شدند.

در سال 1995، بانک با سرمایه­‌گذاری در تولید فیلم و پروژه­‌های حفاظت از میراث تاریخی و هنری ملی، حمایت از بخش فرهنگی را آغاز نمود و تأمین مالی تمام مراحل زنجیره­‌یِ تولید اقتصادِ فرهنگ از سال 2006 در دستور کار قرار گرفت.

• ورود به قرن جدید:

قرن بیست و یکم با تثبیت جنبه‌­ی اجتماعی در مأموریت بانک آغاز شد که هدف از آن ارتقای قدرت رقابت اقتصاد برزیل با روش‌های جامعِ پایداری، ایجاد شغل، درآمد و کاهش نابرابری­های اجتماعی و منطقه­‌ای بود. در قرن جاری BNDES در تلاش است با پشتیبانی از پروژه­‌های مربوط به توسعه­‌ی محلی و منطقه­‌ای، اجتماعی- زیست­‌محیطی و نوآوری، وضعیت برزیل را در مقابل چالش­‌های جهانِ پویا و مدام در حال تغییر، ارتقا دهد.

در حال حاضر کلیه­‌ی بخش­های اقتصادی، کشاورزی، صنعت، تجارت، خدمات و زیرساخت­ها با نگاه ویژه به شرکت­های خرد، کوچک و متوسط، تحت پوشش بانک قرار دارند. تشویق صادرات و تقویت بازار سرمایه همچنان جزو اولویت­های استراتژیک بانک هستند. در همه­‌ی بخش­ها، BNDES دنبال افزایش توان رقابت و تقویت اقتصاد ملی است، از پیشرفت­های اجتماعی و فرهنگی حمایت می­کند و به توسعه­‌ی دسترسی همه­‌ی شهروندان به زندگی بهتر، آموزش، بهداشت، اشتغال و شهروندی کمک می­کند.

• طرح و برنامه ­ی استراتژیک سه ساله‌ی بانک (2020 الی 2022):

همان گونه که ذکر شد، دستور کار و اولویت BNDES طی چند سال آینده، در بخش­های زیرساخت، زنجیره­‌ی تولید، آموزش، بهداشت عمومی، نوآوری فن­آورانه، بازارهای اعتبار و سرمایه؛ پایداری، نوسازی دولت، توسعه­‌ی منطقه‌­ای و خصوصی­‌سازی متمرکز خواهد بود. در همین راستا، برنامه­‌ی استراتژیک سه ساله‌­ای (2022-2020)، برای حمایت از تحول جامعه و بهبود زندگی برزیلی‌­ها تهیه شده­ و طی آن، بانک تحقق دستاوردهای عمده­‌ای را برای جامعه­‌ی برزیل وعده داده است. در این مسیر BNDES با اذعان به این که هیچ نهادی به تنهایی قادر به ارتقا­ی سطح توسعه نیست، بر تعهد خود برای مشارکت در توسعه­‌ی پایدار برزیل و تعامل جمعی با اهداف ذکر شده تأکید می­کند.

15 حوزه­ ی این طرح که براساس برآورد چالش­های اصلی توسعه و اقتصاد برزیل تهیه شده است و هر کدام به بخشی از اهداف توسعه پایدار (SDG) مرتبط هستند، عبارتند از:

• حوزه خدمات:

1. پروژه­هایی که افراد دارای دسترسی به سیستم فاضلاب را 20 میلیون نفر افزایش می­دهند؛
2. پروژه­هایی که مدیریت خصوصی در بنادر عمومیِ سازمان­یافته - محل انجام سی درصد مبادلات تجاری ملی - و 20 هزار کیلومتر بزرگراه را ارتقا می­دهند؛
3. پروژه­هایی که خدمات کارآمد روشنایی عمومی را برای 14 میلیون نفر به ارمغان می­آورند؛
4. فروش 15 شرکت دولتی ایالتی و 15 شرکت دولتی فدرال؛
5. ایجاد پنج صندوق املاک و مستغلات.

• تأمین اعتبار:

1. افزایش ظرفیت تولید انرژی­های تجدیدپذیر به میزان 2.0 گیگاوات و گسترش شبکه­ی توزیع گاز طبیعی به میزان 1600کیلومتر؛
2. پیاده­سازی، گسترش یا نوسازی 2500 کیلومتر راه آهن و 5000 کیلومتر جاده؛
3. راه­اندازی سیستم­های جدید حمل و نقل شهری با ظرفیت متوسط به بالا که می­توانند به 1 میلیون کاربر خدمات رسانی کنند؛
4. گسترش دسترسی 5.5 میلیون نفری به شبکه­ی فاضلاب و 900 هزار نفر به شبکه­ی آب؛
5. گسترش خدمات اینترنت پهن باند ثابت به 2.5 میلیون خانوار، معادل 8 میلیون نفر؛
6. حمایت از آموزش مقدماتی و یا حرفه­ای 1 میلیون دانش آموز از طریق ابزارهای مالی؛
7. ساخت یا نوسازی 150 واحد بهداشت عمومی SUS؛
8. بیست پروژه با هدف بهبود کارایی سرویس­های اطلاعاتی امنیت عمومی در خشن­ترین شهرهای برزیل؛
9. ایجاد یا نگهداری سالانه 1.2 میلیون شغل مستقیم و غیرمستقیم به طور متوسط؛
10. پشتیبانی از 450 هزار شرکت خرد، کوچک و متوسط و اشخاص.

• مسئولیت اجتماعی و زیست محیطی در کانون توجه بانک:

تعهد به توسعه­‌ی پایدار، به بخشی از جهت­‌گیری استراتژیک BNDES در انجام ماموریت­های خود تبدیل شده است. با گذشت سال­ها، جنبه­‌های زیست‌­محیطی و اجتماعی در عملکرد BNDES اهمیت فزاینده‌­ای پیدا کرده و دستاوردهای خوبی در این رابطه حاصل گشته‌­است. بخشی از این پیشرفت­ها را می­توان حاصل تغییرات ساختار سازمانی بانک، تقویت عملکرد نهادی آن، توسعه و بهبود سیاست­ها و شیوه­‌های مدیریت و همچنین در راه‌­اندازی و ارتقای ابزارهای مالی با هدف توسعه‌­ی اجتماعی- زیست محیطی دانست.

برای هدایت اقدامات مربوط به حوزه­‌های زیست­‌محیطی و اجتماعی، سیاست­ها و ساختار حاکمیتی مشخص ایجاد شده است. BNDES یک سری سازوکارهایی دارد که از طریق آنها تأثیرات اجتماعی و زیست­‌محیطی پروژه­‌های تحت حمایت مالی خود را تجزیه و تحلیل می­کند و بر اساس نتایج بدست آمده، آنهایی که تاثیر مستقیم بر افزایش کیفیت محیط زیست دارند و یا باعث کاهش نابرابری­های اجتماعی و منطقه­‌ای می­شوند را از طریق خطوط و برنامه­‌های خاص­، تامین مالی می­کند. به عنوان مثال، در ماشین‌­آلات و تجهیزات کارآمد سرمایه‌­گذاری می­کند و از این طریق مصرف انرژی و نهاده‌­ها را کاهش می­دهد، یا با سرمایه‌­گذاری­های مکمل، که به نفع جوامعی پیرامون پروژه­‌ها هستند، منافع اجتماعی را تأمین می­نماید.

در واقع برای تحقق نقش خود به عنوان پیش­برنده‌­ی توسعه‌­ی پایدار، بانک به دنبال انتشار و القای اصول و روش­های مسئولیت­پذیری اجتماعی و زیست­‌محیطی در میان مشتریان، تأمین­‌کنندگان، موسسات معتبر و سایر شرکای خود است. 

• ساختار سیستم بانک BNDES:

بانک ملی توسعه­‌ی اقتصادی و اجتماعی، دو شرکت تابعه کاملاً متعلق به خود دارد: FINAME و BNDESPAR. این سه با هم اصطلاحاً سیستم BNDES را تشکیل می­دهند:

الف: BNDESPAR:

شرکت تابعه­‌ی BNDESPAR به سرمایه­‌گذاری در اوراق بهادار اختصاص یافته است و هدف آن حمایت از شرکت­های با بازده اقتصادی خوب و دارای سیستم مدیریت و فناوری جدید است. BNDESPAR از کارآفرینانی که فعالیت آنها مبتنی بر فناوری­های نوین است نیز حمایت می­کند. مهمترین اهداف BNDESPAR عبارتند از:

• تأمین مالی مشاغل تحت مالکیت گروه­های خصوصی، بر اساس برنامه­‌ها و سیاست­های BNDES؛
• پشتیبانی از شرکت­های برخوردار از بهره‌­وری اقتصادی، فناوری و استانداردهای مدیریت و همچنین چشم‌­انداز مناسب برای بازگشت سرمایه، تحت شرایط سازگار با مدیریت ریسک و ماهیت فعالیت­‌های آنها؛
• پشتیبانی از توسعه­‌ی سرمایه­‌گذاری­های جدید که در فعالیت­های آنها فن­آوری­های نو گنجانده شده است؛
• کمک به تقویت بازار سرمایه از طریق پیشنهاد اوراق بهادار و دموکراتیزه­‌سازی مالکیت سرمایه­‌ی شرکت­ها؛
• مدیریت سبد سهام اوراق بهادار بانک و طرف­های ثالث.

سرمایه­ی مشترک این شرکت با یک سهم واحد و بدون ارزش اسمی متعلق به BNDES می­باشد.

ب: FINAME:

این شرکت به تأمین مالی تولید و خرید ماشین­‌آ‌‌لات و تجهیزات اختصاص یافته است. عملیات FINAME به طور غیرمستقیم، از طریق موسسات مالی معتبر انجام می­شود. پشتیبانی این خط اعتباری در بخش ماشین­‌آ‌‌لات صنعتی، کشاورزی و لیزینگ، هم برای شرکتی که محصول را خریداری می­کند و هم برای شرکت تولیدکننده و فروشنده در نظر گرفته شده است[5].

سرمایه­‌ی مشترک FINAME دارای 589580236 سهم است که بدون ارزش اسمی‌کاملاً متعلق به BNDES می­باشد.

• BNDES چگونه کار می­کند:

BNDES عمدتاً در زمینه­‌ی تأمین مالی کار می­کند؛ تأمین مالی ممکن است در قالب کمک به خرید ماشین آلات، بهبود ساختار، گسترش یا نوسازی تجارت، ورود به بازار خارجی، عرضه­‌ی محصولات جدید و غیره تجلی یابد. نکته اینجاست که اعتبار یا وام دریافتی از BNDES صرفاً باید در زمینه­‌ی توافق شده و با تأیید بانک هزینه شود.

فرآیند تأمین مالی با درخواست مشتری و از مرحله­‌ی صلاحیت­‌سنجی آغاز می­شود که در آن بانک اعتبار و وضعیت حقوقی مشتری را بررسی می­کند. سپس درخواست ثبت شده برای تجزیه و تحلیل به بخش­های تخصصی­‌تر ارسال می­شود، مرحله­ای که BNDES با بررسی دقیق­تر کسب و کار، نکاتی مانند دوام اقتصادی، تضمین­های مالی، اهداف پروژه و تأثیرات زیست‌­محیطی آن را مورد ارزیابی قرار می­دهد. اگر همه چیز توسط کمیته­‌ی تجزیه و تحلیل تأیید شود، در مرحله­ی بعدی قرارداد تأمین مالی رسمیت یافته و پول در دسترس قرار می­گیرد. سرانجام، پس از ورود پول به حساب مشتری،BNDES  پروژه را رصد می­کند و استفاده از مبالغ در زمینه­‌ی تعیین شده و مطابقت پروژه با تمام الزامات توافق شده را کنترل و تأیید می­نماید[6].

علاوه بر این، BNDES اشکال دیگری از فعالیت­ها را هم انجام می­دهد: به عنوان مثال، بانک می­تواند بدهی­‌های شرکت­ها را خریداری و آنها را تبدیل به اوراق قرضه­‌ی کارفرمایان خصوصی نماید. در این حالت، BNDES به نوعی سرمایه­‌گذار تبدیل می­شود که به کسب و کارها برای تأمین سرمایه جهت انجام تعهدات خود کمک می­کند. در برخی موارد نیز، بانک منابع بی‌­نیاز از استرداد ارائه می­دهد که نیازی به بازپرداخت ندارند. این منابع در زمینه­‌هایی مانند فرهنگ، علم و فناوری و پروژه­‌های دربرگیری اجتماعی اعطا می­شوند.

از آنجا که BNDES شعبه و پرسنلی برای فعالیت در تمام شهرهای برزیل ندارد، به مؤسسات مالی شریک (بانک­ها) اجازه می­دهد تا به عنوان واسطه‌­های مالی عمل کنند. این مؤسسات باید از سوی BNDES معتبر شناخته شوند. اگرچه تنها بخشی از سودی که مشتریان برای تأمین مالی پرداخت می­کنند، به این مؤسسات می­رسد، اما کل خطر و ریسک قرارداد بر عهده­‌ی آنهاست. به عبارت دیگر اگر مشتری بدهی را پرداخت نکرد و اعلام ورشکستگی نمود، این مؤسسه­‌ی مالی است که ضرر را متحمل می­شود و باید به دنبال وصول آن باشد، زیرا موظف است خود همه­‌ی مبالغ را به BNDES پرداخت نماید.

تمام دارایی و ارزش BNDES از پول عمومی است که عمدتا از طریق مالیات­های پرداخت شده توسط شهروندان فراهم می­شود: یکی از بزرگترین منابع مالی این بانک، از خزانه­­‌ی ملی است، در رتبه­‌ی بعدی صندوق کمک کارگران[7] (FAT)، برنامه­‌ی ادغام اجتماعی و برنامه­‌ی تشکیل دارایی کارمندان دولت (PIS-PASEP)[8] قرار دارند.

• تأمین مالی برای تشویق صادرات و ارز آوری:

یکی از مهمترین اقدامات BNDES تأمین مالی تولید و صادرات محصولات (عمدتاً صنعتی) برزیلی در قالب قراردادهای مشخص و دریافت اقساط یا تمام مبلغ اعطایی از خریدار خارجی در قالب دلاری یا ارزی می­باشد. یکی از آخرین نمونه­‌های این اقدام، تأمین مالی صادرات هواپیماهای برزیلی تولید شده توسط شرکت امبرائر و فروش آنها به شرکت هواپیمایی آمریکایی United Airlines و به شرکت اجاره کننده­ی هواپیماAerCap Holdings NV  می­باشد که در دسامبر 2020 صورت گرفت. کل مبلغ تقریبی این دو وام 3 میلیارد رئال است که از طریق خط اعتباری BNDES Exim Post-Shipping اعطا می­شود.

در این نوع عملیات، وجوه BNDES در برزیل، به طور واقعی به شرکت صادر کننده­‌ی برزیلی، در این نمونه امبرائر پرداخت می­شود و بازپرداخت آن به بانک، توسط شرکت­های خارجی که کالا را خریداری می­کنند به دلار صورت می­گیرد. این به معنای ورود ارز به کشور، بر اساس حمایت از توسعه­‌ی صنعتی و صادرات محصولات ملی با ارزش افزوده­‌ی بالا است.

حمایت از تولیدکنندگانِ با محتوای بالای فن­آوری در محصولات، مانند امبرائر، از دهه­‌ی1990 در دستور کار BNDES قرار گرفت تا ضمن تأمین منابع مورد نیاز برای رقابت­‌پذیر ساختن آنها در مقابل رقبای بین­‌ا‌لمللی، به حفظ سطح تولید و مشاغل شرکت­ها کمک کند.  

• اقدامات جاری:

در حال حاضر 122 پروژه در حال اجرا هستند که توسط بانک در 18 بخش با سرمایه‌­ای معادل  228 میلیارد رئال (حدود 38 میلیارد دلار) تأمین مالی می­شوند. بزرگترین مزایده­‌های برنامه‌­ریزی شده، علاوه بر خصوصی­‌سازی Eletrobras (شرکت برق برزیل) و Correios (پست برزیل)، در حوزه­‌ی امتیازات بوده و مربوط به بزرگراه­‌ها، بهداشت و بنادر می­شوند. بانک قصد دارد با فروش سهام به سرمایه­‌گذاران خصوصی، خود در شرکت­های دولتی مانند التروبراس[9]، والی[10] و پتروبراس[11] سرمایه‌­گذاری کند. دولت همچنین پروژه‌­ای برای خصوصی‌­سازی 36 پارک ایالتی و یک پارک فدرال دارد که با هدف بوم­گردی توسط BNDES انجام خواهد شد. بانک اقدامات مختلف دیگری را در حوزه­‌های انرژی­های تجدیدپذیر، بهداشت، سرمایه­‌گذاری اجتماعی، بازیابی و حفظ زیستگاه‌­ها و توسعه­‌ی شهری در دست اجرا دارد[12].

BNDES ظرف چند ماه آینده در زمینه‌­ی تأمین مالی اعلامیه‌­ای صادر خواهد کرد که عمدتاً بر بخش محصولات صنعتی و دفاعی تأثیر خواهد گذاشت. این علامیه نتیجه­‌ی کار نزدیک با وزارت اقتصاد، وزارت امور خارجه و وزارت دفاع در هجده ماه گذشته است. هدف از این همکاری و هماهنگی­‌ها اصلاح کامل بخش تأمین مالی بانک است. به گفته­ی گوستاوو مُنچزانو[13] رئیس بانک، BNDES قصد دارد خود را به یک بانک واردات صادرات برای جامعه­‌ی برزیل مانند «بانک واردات و صادرات آمریکا» با نام اختصاری EX-IM Bank تبدیل نماید. این موضوع هنوز قطعی و نهایی نیست و بانک در حال مذاکره با وزارت­خانه‌­های مربوطه برای تصمیم­گیری درباره­‌ی آن می­باشد.

از دیگر اولویت­های بانک در شرایط جاری جذب سرمایه‌­های خارجی است که در این رابطه مذاکرات و گفتگوهایی با سرمایه­‌گذاران عمده از جمله اعراب در جریان می­باشد. BNDES این ایده را ترویج می­کند که سرمایه­‌گذاران نا آشنا به برزیل برای تضمین سود و منافع خود باید در قدم اول با BNDES همکاری نمایند. در این روش به جای سرمایه­‌گذاری­های مستقیم از سوی سرمایه­‌گذاران، این کار توسط صندوق­های محلی انجام می­شود. برای این منظور BNDES مجموعه­ای از صندوق­های دارای اعتبار و دارایی خصوصی را برای همکاری پیشنهاد می­دهد. بانک BNDES 20 یا 30 درصد از این صندوق­ها را تأمین مالی می­کند و 70 درصد دیگر را از سرمایه­‌گذاران مختلف جذب می­نماید. این ایده‌­ای است که در حال حاضر به سرمایه­‌گذاران مالی ارائه می­شود، اما برای صنایع خاص توافق نامه‌­های همکاری به صورت موردی بحث می­شود.

• وضعیت عملکرد مالی:

در سال 2020 BNDES توانست درآمد خالص 20.7 میلیارد رئالی را ثبت کند که بیشتر ناشی از عرضه­‌ی عمومی سهام پتروبراس در ماه فوریه، فروش سهام در والی و سوزانو[14] و نیز سود سهام دیگر شرکت­هایی که در آنها سرمایه‌­گذاری کرده­ است، بود. این مقدار نشان دهنده­‌ی افزایش 17 درصدی نسبت به سود سال 2019 است که  17.7 میلیارد رئال بود[15].

با وجود این عملکرد مثبت، وزیر خزانه­‌داری، برونو فونشال[16]، اخیراً اعلام کرده است که خزانه باید طلب خود را از بانک ملی توسعه­‌ی اقتصادی و اجتماعی دریافت کند. این بدهی از سوی وی 190 میلیارد رئال برآورد شده است که باید بین سال­های 2021 و 2022 بازپرداخت شود[17]. بر همین اساس BNDES با وزارت اقتصاد توافق کرده است که تا دسامبر 2021 حدود 62 میلیارد رئال از بدهی خود را به خزانه­‌داری ملی بازگرداند. علت این درخواست از BNDES اعلام خزانه­‌داری مبنی بر مغایرت پرداخت­های صورت گرفته به بانک از سال 2008 تا 2014 با قانون اساسی بود که BNDES را  مجبور کرده مبالغ را در اسرع وقت بازگرداند. در ماه­های نخست امسال 38 میلیارد رئال از سوی بانک به عنوان اولین قسط به خزانه پرداخت شده است.

در همین رابطه رئیس BNDES، مُنچزانو، اعلام کرده است که 54.2 میلیارد رئال دیگر هم تا دسامبر سال آینده پرداخت می­شود تا دولت بتواند از این پول برای کاهش بدهی­های خود که به 5.2 تریلیون رئال رسیده است، استفاده کند. بدهی باقی مانده BNDES به خزانه داری 116.2 میلیارد رئال[18] است.

• حواشی و انتقادات:

یک شرکت دولتی که وظیفه آن سرمایه‌­گذاری در مشاغل خصوصی (یا حتی دولتی) است هرگز به دور از انتقاد و حتی سوء­ظن مالی نخواهد بود. BNDES نیز همیشه متهم است که چون رئیس بانک از سوی رئیس جمهور معرفی می­شود، از ذهنیت دولت­‌ها پیروی می­کند: یک دولت ممکن است به بنگاه­‌های اقتصادی در بخش کشاورزی اولویت دهد، در حالی که دولت دیگر امکان دارد این بخش را انکار کرده و تصمیم بگیرد که مثلاً به طور کامل در پروژه­‌های حفاظت از محیط­زیست سرمایه­‌گذاری کند، گفته می­شود که این رویکردها از طریق شخص رئیس به بانک تزریق می­گردد.

همانگونه که پیشتر ذکر شد، در حال حاضر ریاست بانک بر عهده­‌ی گوستاوو مُنچزانو می­باشد که توسط رئیس جمهور بولسونارو منصوب شده است. بولسونارو زمانی که مُنچزانو را معرفی کرد، قول داد «جعبه­‌ی سیاه» این مؤسسه را باز کند تا بی­قانونی‌­های دولت­های گذشته را نشان دهد.

از همین رو موضوع جت­‌ها و هواپیماهای خصوص به میان کشیده شد: BNDES لیستی از اسامی افرادی که به دنبال تأمین مالی هواپیماهای خصوصی با سرمایه‌­ی بانک بودند، منتشر کرد که نام برخی از سیاستمداران برزیلی هم در آن به چشم می­خورد. داستان از این قرار بود که در سال 2008، زمانی که بزرگترین شرکت هواپیماسازی برزیلی، Embraer، از اثرات بحران اقتصادی در رنج بود و به کمک دولت نیاز داشت، BNDES به کمک می­آید و برنامه­‌ی ویژه­‌ای را برای تأمین مالی هواپیماهای جت و افزایش دارایی مالی شرکت ارائه می­کند.

در این رابطه برخی می­گویند که دولت نباید برای کمک به یک شرکت خصوصی در آستانه­‌ی ورشکستگی مداخله می­کرد، یا هرگز نباید پول عمومی را برای تأمین مالی هواپیماهایی که مصرف خصوصی دارند، صرف می­نمود. در مقابل برخی دیگر معتقدند که دولت برای حفظ معاش کارمندان باید به شرکت­های خصوصی در معرض ورشکستگی کمک کند. به هر حال این اتفاق رخ داد و طبق بیانیه­‌ی رسمی ‌بانک، BNDES در این پروژه 693 میلیون رئال (تخمینی) ضرر کرد: زیرا سود دریافتی، زیر نرخ سود پایه‌­ی تعیین شده توسط بانک مرکزی بوده است. به این معنی که در نتیجه­‌ی تورم، وقتی وام­‌گیرندگان پرداخت وام را به پایان رساندند، ارزش مبلغ پرداختی، کمتر از زمان ارائه­‌ی آن بود.

یکی از انتقادات اصلی دیگر، این است که بانک تمایل دارد در مقایسه با شرکت­های خرد، کوچک و متوسط، وام بیشتری به شرکت‌های بزرگ ارائه دهد: به عنوان مثال، در سال 2014، از 187 میلیارد رئال کل اعتبار تخصیصی 64 درصد به شرکت‌­های بزرگ اختصاص یافته بود. به همین ترتیب در سال 2015، از 135 میلیارد رئال 72 درصد و در سال 2016 ، از 88.2 میلیارد رئال 69 درصد سهم شرکت­‌های بزرگ بود و این اختلاف برای سال­‌های قبل و بعد از این برهه نیز ثابت است[19].

همچنین بحث‌­هایی در مورد ماهیت BNDES وجود دارد که نفع آن برای اقتصاد برزیل را زیر سوال می­برند.

• با توجه به نقشی که این بانک در حمایت از دو حوزه ­ی بهداشت و شرکت­‌های خرد، کوچک و متوسط برای خود تعریف کرده و با در نظر گرفتن تأثیرات مستقیمی‌که همه­‌گیری کوید 19 در حوزه‌­های مذکور برجا گذاشته است، انتظار می­رود در سال جاری تمرکز اصلی اعطای اعتبارات معطوف به این بخش­‌ها باشد.
• علی­رغم سود حاصله در سال گذشته که 17 درصد نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته است، ضرورت بازپرداخت بدهی‌ها به خزانه احتمالاً عملکرد تأمین کنندگی منابع توسط بانک را در سال مالی جاری و سال آینده تحت تأثیر قرار خواهد داد.
• پیش­‌بینی افزایش نیاز به حمایت بانک در شرایط ناشی از همه­‌گیری کرونا و صرف بخشی از منابع برای بازپرداخت بدهی­‌ها، بانک را در وضعیتی قرار داده که بیش از همیشه به دنبال جذب سرمایه و سرمایه­‌گذار خارجی باشد. در همین راستا طی وبیناری که توسط اتاق بازرگانی عرب برزیل و با حضور بازرگانان و مقامات عرب برگزار شد، رئیس BNDES مزایای مشارکت با بانک را شرح داده و به نوعی درخواست دسترسی به سرمایه­‌های اعراب را مطرح نمود.
• ایده­ی تبدیل BNDES به یک بانک واردات و صادرات هنوز به طور جدی در محافل اقتصادی و مالی برزیل مطرح نشده است، اما به نظر می­رسد حتی در صورت طی کردن مراحل لازم، اجرایی شدن آن حداقل به دو سال زمان نیاز داشته باشد.

پی نوشت :

[1]. (Banco Nacional de Desenvolvimento Econômico e Social (BNDES

[2] . https://www.politize.com.br/bndes/

[3]. Banco de Desenvolvimento de Minas Gerais (BDMG), Banco de Desenvolvimento do Espírito Santo (Bandes), Banco de Desenvolvimento Regional do Extremo Sul (BRDE), Banco da Amazônia (BASA) e Banco do Nordeste do Brasil (BNB)

[4]. (Banco Nacional de Desenvolvimento Econômico (BNDE

[5]. http://marcelotoledo.com/voce-sabe-o-que-e-bndes-des-cubra-aqui/

[6]. https://www.politize.com.br/bndes/

[7]. Fundo de Amparo ao Trabalhador

[8] . (Programa de Integração Social e Programa de Formação do Patrimônio do Servidor Público) برنامه­‌ی مشارکت‌­های اجتماعی بر مبنای مالیات اشخاص حقوقی که برای تأمین مالی پرداخت­های بیمه بیکاری، کمک هزینه­‌ها و مشارکت در درآمد آژانس­ها و نهادها به نفع کارگران دولتی و خصوصی استفاده می­شود..

[9]. Eletrobras

[10]    (Vale) یک شرکت استخراج معدن چند ملیتی در برزیل و یکی از بزرگترین اپراتورهای تدارکات در این کشور است. این شرکت بزرگترین تولید کننده‌­ی سنگ آهن، گندله­‌ها و نیکل است. همچنین منگنز، فروآلیاژ، مس، بوکسیت، پتاسیم، کائولن، آلومینا و آلومینیوم تولید می‌کند.

[11]. Petrobra

[12]. https://anba.com.br/presidente-do-bndes-apresenta-oportunidades-aos-arabes/

[13]. Gustavo Montezano

[14] . (Suzano)یک شرکت تولید کاغذ و سلولز در برزیل و بزرگ‌ترین تولید کننده­‌ی خمیر کاغذ اکالیپتوس و یکی از 10 شرکت بزرگ خمیر کاغذ در جهان است.

[15]. http://www.paranacooperativo.coop.br/ppc/index.php/sistema-ocepar/comunicacao/2011-12-07-11-06-29/ultimas-noticias/133271-bndes-banco-anuncia-lucro-recorde-de-r-207-bilhoes-em-2020

[16].  Bruno Funchal

[17]. https://economia.uol.com.br/noticias/reuters/2021/03/19/maior-parte-de-divida-de-r190-bi-do-bndes-com-tesouro-deve-ser-paga-ate-2022-diz-funchal.htm

[18]. https://www.poder360.com.br/economia/bndes-devolvera-r-62-bilhoes-ao-tesouro/

[19]. https://www.politize.com.br/bndes/