مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای یک توافق تجاری و پیروزی ژئوپولتیک چین

پس از سی‌ویک دور مذاکره دشوار در طول هشت سال، 15 کشور منطقه آسیا و اقیانوسیه- استرالیا، برونئی، کامبوج، چین، اندونزی، ژاپن، لائوس، مالزی، میانمار، نیوزیلند، فیلیپین، سنگاپور، کره جنوبی، تایلند و ویتنام – سرانجام درباره توافق تجارت آزادی که به ابتکار اندونزی طرح شده بود، به توافق رسیدند. زمانی که موافقت‌نامه مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای (RCEP) که به‌صورت مجازی در هانوی ویتنام به امضا رسید که توسط 15 عضو آن تصویب گردد، بزرگ‌ترین بلوک تجاری جهان با حدود 30% از جمعیت جهان (2.3 میلیارد نفر) و 30% از تجارت جهانی را شکل خواهد داد.

پس از سی‌ و یک دور مذاکره دشوار در طول هشت سال، 15 کشور منطقه آسیا و اقیانوسیه- استرالیا، برونئی، کامبوج، چین، اندونزی، ژاپن، لائوس، مالزی، میانمار، نیوزیلند، فیلیپین، سنگاپور، کره جنوبی، تایلند و ویتنام – سرانجام درباره توافق تجارت آزادی که به ابتکار اندونزی طرح شده بود، به توافق رسیدند. زمانی که موافقت‌نامه مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای  (RCEP)که به‌صورت مجازی در هانوی ویتنام به امضا رسید، توسط 15 عضو آن تصویب گردد، بزرگ‌ترین بلوک تجاری جهان با حدود 30% از جمعیت جهان (2.3 میلیارد نفر) و 30% از تجارت جهانی را شکل خواهد داد.

این توافق براساس آنچه ازسوی اعضای آن معرفی شده، با هدف برقراری مشارکتی اقتصادی مدرن، جامع و چندجانبه برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری میان اعضا ایجاد و درهمین‎راستا با تأسیس سیستم تجارت چندجانبه باز، فراگیر و مبتنی‎بر قوانین، با آن نیز کار خواهد کرد. این موافقت‌نامه، با در نظر گرفتن واقعیت‌های تجاری درحال‎تغییر و درحال‎ظهور، توافق‌نامه‌های موجود مناطق تجارت آزاد (FTA) آ.سه.آن پلاس را پوشش داده و به‌روز کرده، تعرفه‌ها را کاهش و قوانین اعضا را یکپارچه می‌کند؛ اما برغم اقدامات انجام‌شده برای تسهیل تجارت، تأثیر مستقیم و کوتاه‌مدت اقتصادی این توافق بر اقتصاد اعضای آن محدود خواهد بود؛ زیرا این موافقت‌نامه در منطقه‌ای اجرایی می‌شود که پیش‌ از این با گستره‌ای از توافق‌های تجاری و اقتصادی، اقتصادهای آن درهم ادغام و سازگار شده‌اند. 83٪ تجارت کالاهای جریان یافته در کشورهایی که به RCEP پیوسته‌اند میان اقتصادهایی جابه‌جا می‌شوند که پیش‌ ازا ین یک توافق تجاری میان آنها منعقد شده است.

در میان همه طرف‌ها، چین، ژاپن و کره جنوبی ممکن است با پیوندهای اقتصادی و مقررات جدید ایجادشده در این توافق‌نامه از دسترسی به بازارهای یکدیگر و سایر اعضا، بهره بیشتری نسبت‎به کشورهای آ.سه.آن‌ که پیش‌ازاین با توافق‌نامه‌های تجاری دیگری به یکدیگر متصل شده‌اند، ببرند؛ اما در قیاس با تأثیر اقتصادی این توافق، پیامدهای ژئوپلتیک آن در بلندمدت می‌تواند نه‌تنها در این منطقه، بلکه فراتر از مرزهای اعضای RCEP به‌عنوان یک تغییردهنده بازی  به شمار آمده و در این زمینه باید بر نقش چین در این منطقه تمرکز کرد. درحالی‌که آسیا به‌عنوان یک مرکز قدرت جهانی درحال ظهور است، پکن بر گسترش قدرت و نفوذ خود در آسیا و جهان تمرکز دارد. چین دومین اقتصاد بزرگ جهان است و با توجه به اندازه و جمعیت خود، در تلاش است تا جایگاه خود را به‌عنوان موتور اصلی رشد در آسیا حفظ کند. حتی در لحظه‌ای که اقتصاد جهان با چالش‌های ناشی از طوفان بحران بهداشت عمومی روبه‎رو است، اقتصاد چین آماده است تا احیای خود از جهان‎گیری کووید19 ادامه داده و تنها اقتصاد بزرگی است که انتظار می‎رود در سال جاری رشد کند. این می‌تواند در قیاس با همسایگان و رقبا برتری ویژه‌ای در دهه آینده بدان بخشد. چین به‌عنوان یک قدرت درحال‎ظهور، هیچ راهی برای ایفای نقشی بین‌المللی بدون پیشرفت قدرت و گسترش نفوذ خود در آسیا و فراتر از آن ندارد. در این رابطه، روابط اقتصادی و دیپلماتیک چین در آسیا، دو اهرم کلیدی برای اعمال‌نفوذ این کشور در این منطقه است. چین به تقویت ریشه‌های اقتصادی خود در آسیا ادامه داده و روابط نزدیک‌تر اقتصادی با آ.سه.آن می‌تواند نقطه عطفی برای تعمیق روابط کلی این کشور با آنها باشد. از این زاویه و با نگاهی از منظر راهبردی می‌توان دریافت که RCEP می‌تواند پیوندهای اقتصادی در آسیا را تغییر شکل داده و محیط مساعدی برای وابستگی هرچه‎بیشتر در حوزه اقتصادی و فراتر از آن ایجاد کند. در این زمینه چند نکته مطرح است. نخست، این توافق‌نامه به پکن توانایی و فرصت تأثیرگذاری و تنظیم استانداردها و مقررات تجاری منطقه‌ای چندجانبه را می‌دهد که می‌تواند یک مزیت رقابتی قدرتمند را به شرکت‌ها و مشاغل چینی ارائه دهد.

دوم، RCEP روابط تجاری و سرمایه‌گذاری میان کشورهای عضو را عمدتاً ازطریق کاهش موانع غیرتعرفه‌ای (NTB) در تجارت کالاها و خدمات تعمیق می‌بخشد. با در نظر گرفتن این اقدامات برای سهولت دسترسی به بازارهای طرفین، موقعیت چین در زنجیره تأمین منطقه‌ای و جهانی تقویت شده و راه چین را برای صعود در زنجیره ارزش جهانی تسهیل کند. سوم، یکپارچگی و هماهنگی بیشتر در این منطقه موجب ایجاد بازار بزرگ‌تر و افزایش جذابیت چین و همچنین جذابیت کل منطقه برای سرمایه‌گذاری خواهد شد. همه اینها بدان معناست که این توافق‌نامه می‌تواند ارتباط همه اعضا با چین را تقویت کند و به‎سبب اندازه و ظرفیت نامتقارن اقتصادی در آسیا، می‌تواند اطراف این توافق را در مدار اقتصادی- و به‌تدریج- سیاسی چین ادغام کند.

ایفای نقش اصلی در آسیا تنها یک‌سو از داستان RCEP  برای چین است، در قیاس با آن تأثیر جهانی آن می‌تواند بسیار قابل‌توجه باشد. ترکیبی از ابتکار عمل کمربند- راه با توافقات چندجانبه همچون RCEP ممکن است چشم‌انداز اقتصاد جهانی ادغام‌شده با چین را به تصویر کشد. کمربند- راه مجموعه‌ای از ارتباطات زمینی و دریایی و هوایی را به‌منظور ایجاد شبکه‌هایی از بزرگ‎راه‌ها، خطوط آهن، بندرها متصل‌به‌هم را پشتیبانی می‌کند. این زیرساخت‌ها جریان کالاهای چینی ازطریق این شبکه‌ها را تسهیل کرده و در بلندمدت به‌تدریج بازار جهانی برای محصولات چین را توسعه می‌دهد. RCEP نیز به چین بستری برای توسعه گونه‌ای مطلوب از منطقه‌گرایی دولت‌محور ارائه می‌دهد و از اهمیت نمادین در آغاز گفت‎وگوها در مناطقی که چین مایل است نقشی جدید در آنها داشته و دیدگاه‌ها و راه‌حل‌های خود را ارائه دهد برخوردار است. این ترکیب، قدرت و مشروعیت را برای کمربند- راه به ارمغان می‌آورد.

فراتر از ارتباط با کمربند- راه توافق RCEP زمانی حاصل ‌شده که ‌موج ضدجهانی‌شدن، جهان را آشفته کرده و ایالات‌متحده رویکردی حمایت‎گرایانه را دربرابر تجارت بین‌الملل و اقتصاد جهانی اتخاذ کرده است. برخلاف این رویکرد، RCEP اولین توافق‎نامه تجارت چندجانبه مبتنی‎بر قواعد منطقه‌ای است که چین به آن پیوسته است. این نه‌تنها تعهد پکن به تعامل در بازار آسیا و اقیانوسیه را نشان داده، بلکه نقطه عطفی در روابط تجاری چندجانبه در جهان است. این به چین موقعیت پیشرو در باشگاه حامیان جهانی‌شدن و تنظیم ثبات اقتصاد جهانی را می‌دهد.

با نگاه به پیش و به‌عنوان بخشی از واقعیت، براساس روندهای فعلی، آسیا در آینده بر اقتصاد جهانی تسلط خواهد یافت و با این شرایط، با توجه به ظرفیت و منابع، چین در مرکز تحولات منطقه‌ای و جهانی قرار خواهد گرفت. چین به حمایت از تمام تلاش‌ها برای ادغام کشورهای منطقه در زنجیره تأمین و ارزش چین ادامه خواهد داد و RCEP به‌عنوان یک بلوک تجاری به چین این امتیاز را می‌دهد تا منطقه را به مدار اقتصادی خود نزدیک کند. براین‎اساس RCEP یک پیروزی ژئوپلتیک قابل‌توجه برای چین است.