بررسی مواضع چین در حوزه همکاریهای توسعه‌ای
دولت چین آخرین سند همکاریهای بین المللی توسعه ای خود را منتشر نمود. این سند که در راستای شفاف سازی رفتارهای این کشور در حوزه کمک های توسعه ای بشمار می آید، از یک سو، به بسیاری از سوالات ناظران بین المللی در خصوص اقدامات دولت چین در حوزه همکاریهای توسعه ای پاسخ می دهد و هم اینکه بیانگر نوعی از خط‌مشی‌های دولت چین در ارتباط با نحوه بکارگیری ابزارهای رایج برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی و یا شاید بتوان گفت آماده سازی این کشور برای مدیریت جهانی باشد .
چین به تازگی سند همکاریهای بین المللی توسعه ای خود را منتشر نمود. براساس اعلام دولت چین، این سند در راستای حمایت از چشم انداز آینده ای مشترک برای جامعه جهانی و پیروی از اصول منافع مشترک و مناسب با هدف "اجرای هرچیزی درچارچوب ابزار مناسب"، ارتقای همکاریهای بین المللی توسعه‌ای و تزریق توان چین به توسعه بین الملل منتشر شده است. عنوان این سند "همکاریهای توسعه ای بین المللی چین در عصر جدید" و از سوی "کمیته ملی شورای دولتی ( کابینه ) " منتشر گردید که شامل هشت بخش، یک مقدمه و یک نتیجه گیری بوده و افق همکاریهای توسعه‌ای این کشور در عصر جدید، اقدامات لازم و برنامه‌های آینده اش را منعکس نموده و همچنین سند مزبور، سومین سند از این دست میباشد که در رابطه با فعالیت های توسعه‌ای چین تاکنون منتشر گردیده است . ( اولین سند مربوط به سال 2014 میباشد) .
محتوای سند همکاریهای توسعه‌ای بین المللی چین:
براساس این سند، چین در میزان همکاریهای توسعه‌ای بین الملل خود یک افزایش ثابت داشته و به کشورهای کمتر توسعه یافته در آسیا، آفریقا و کشورهای درحال توسعه که درابتکار کمربند، راه مشارکت داشته اند، اولویت داده است. همچنین این سند بیانگر آن است که این کشور بعنوان یک مشارکت کننده فعال در اجرای اهداف توسعه 2030، کمک فراوانی به سایر کشورها برای کاهش فقر، ارتقاء توسعه کشاورزی، حمایت از دسترسی مساوی به آموزش، ارتقاء زیرساخت و سرعت بخشیدن به صنعتی شدن اعطاء نموده است. همچنین کمک هدفمند خود را به کشورهای درحال توسعه از طریق توسعه نیروی انسانی و همکاریهای فنی برای به مشارکت گذاشتن تجربیات، برای رفع چالش های اصلی جهانی و ارتقاء نظام حاکمیت جهانی ارائه می‌دهد. این کشور گفتگوها و تبادلات با نهادهای بین‌المللی و اعطاء‌کنندگان دوجانبه را برای شناسائی و اجرای همکاری سه جانبه با یک رویکرد عملیاتی و باز به اجرا درآورده و انگیزه‌های جدید را برای همکاریهای توسعه بین الملل ایجاد کرده است.
در این سند با نگاهی به آینده اشاره می‌کند که چین حمایت از رویکرد جامعه جهانی نسبت به آینده مشترک را مورد حمایت قرار داده و اصول منافع مشترک را براساس "اجرای هرچیزی با ابزار مناسب" برای ارتقاء همکاریهای توسعه ای بین المللی وتزریق قابلیت چین به توسعه جهانی را مورد پیگیری قرار می دهد.
در سند مزبور ضمن تاکید بر همکاریهای توسعه ای بین المللی جنوب – جنوب، ارتقاء جامعه بشری را بعنوان یک ماموریت درچارچوب همکاریهای توسعه بین‌المللی برشمرده و این همکاری‌ها را در مرکز توجه ابتکار کمربند – راه معرفی و آن را بعنوان پلتفورمی برای اجرای همکاریهای جنوب – جنوب قلمداد نمود. همچنین در این سند تاکید شده که همکاریهای توسعه ای چین یک بستری برای کمک دوجانبه کشورهای درحال توسعه فراهم می‌کند و آنرا درچارچوب طبقه بندی همکاری جنوب- جنوب قرار می دهد، بنابراین یک فرق اساسی بین این پلتفورم و پلتفورم همکاری شمال – جنوب وجود دارد. همچنین تصریح گردید که اصول مرکز همکاری بین المللی توسعه ای چین بر مبنای احترام به یکدیگر، مساوات و اعمال بیشترین تلاش ها از سوی این کشور برای کمک و ارائه ابزارهایی برای رشد اقتصادی مستقل فعالیت می نماید.
بازتاب غربی انتشار سند:
براساس تحلیل سایت "The Diplomat "، سند همکاریهای توسعه ای چین مباحث مربوط به کمک‌های چین را مجددا مطرح کرده است. این سند به تحولات و دستاوردهای جدیدی از عملکرد چین در حوزه همکاریهای توسعه ای و به ابتکارات جدید رهبران چین طی سالهای گذشته شامل "آینده مشترک جهانی" و "ابتکار کمربند و راه" و حتی به سه نکته ویژه به شرح ذیل توجه داده است.
- "بودجه اختصاصی کمک های چین به میزان متوسط بوده و الگوی آن درحال تکامل است". چین از سال 2013 تا 2018 حدود 270.2 میلیارد یوآن در ارتباط با برنامه‌های کمک، هزینه کرده است. اگرچه این کشور جزئیاتی از کمک های خود را منتشر ننموده، اما، یک محاسبه ساده نشان می دهد که بصورت سالانه به میزان هفت میلیارد دلار هزینه صورت گرفته که با این رقم، این کشور درمیان اعطاء کنندگان، هفتمین اعطاء کننده بزرگ، بعد از آمریکا، آلمان، انگلیس، ژاپن، فرانسه و ترکیه بشمار می آید. این رقم در حدد یک پنجم کمک های آمریکا میباشد که در سال 2019 بالغ بر 34.6 میلیارد دلار بوده است.
- "موضوعات و حوزه‌های مورد تمرکز کمک چین افزایش پیدا کرده است". چین بصورت سنتی در هشت حوزه کمک اعطاء می‌کرد، تکمیل پروژه‌ها، کالا و مواد اولیه، همکاریهای فنی، همکاری در زمینه توسعه منابع انسانی، گروه‌های پزشکی، اعزام داوطلب، کمک های بشردوستانه اضطراری، بخشش بدهی، اما در سند جدید، صندوق همکاریهای توسعه‌ای جنوب – جنوب که در سال 2015 از سوی رئیس جمهور چین مطرح شد، بعنوان یک ابزار جدید کمک مورد استفاده قرار گرفته است. چین با یک کمک مقدماتی دو میلیارد دلاری و یک کمک یک میلیارد دلاری اضافه در سال 2017، این صندوق را برای اجرای پروژه با همکاری سازمان‌های بین المللی بکار گرفته است. علاوه برآن، برخی حوزه‌های کمک که در دو سند گذشته دیده نشده، در این سند درج گردید، مانند کمک به حوزه‌هایی نظیر برابری جنسیتی، رشد اقتصادی نوآوری و پایدار محور و بهبود حاکمیت در کشورهای درحال توسعه، این تغییرات نشان می دهد که ظرفیت چین رشد کرده و درحال حاضر وارد روش های پیچیده‌تری شده است.
- "به موضوع کمک بشر دوستانه توجه ویژه ای شده است". چین کمک بشردوستانه را بعنوان یک جزئی از پروژه کلی توسعه درنظر گرفته است. این کمک ها ذیل عنوان "کمک به ارتقاء زندگی مردم" در سند سال 2014 تعریف گردید. مشخصا چین دلایل خوبی برای توجه ویژه به کمک های انسان دوستانه دارد، چراکه، درطول ماه‌های کرونا، چین بواسطه اهداء صدها تن تجهیزات حفاظتی، اعزام 35 گروه پزشکی به خارج از کشور و اختصاص صد میلیون دلار به WTO و به برنامه بشردوستانه کوید 19 سازمان ملل بیشترین کمک بشردوستانه خود را در طول تاریخ بعمل آورده است. درواقع این پاندمی چین را به اهمیت کمک بشردوستانه در تعامل با چالش های جهانی و ایجاد روابطش با جهان خارج توجه بیشتری داده است. همچنین باتوجه به اینکه تخمین زده می‌شود که بخاطر کرونا، درحدود 235 میلیون نفر در سال 2021 به کمک های بشردوستانه نیاز دارند، لذا چین ممکن است برای سال بعد نیز در این حوزه بیشتر فعال شود.
براساس تحلیل این سایت، کمک های چین طی دهه گذشته به تکامل رسیده و آخرین سند بیانگر این معنا میباشد. این سند می‌تواند پاسخ سوالات زیادی را پیرامون کمک های چین بدهد. هرچند برخی از سوالات کلیدی هنوز آشکار نشده است، بعنوان مثال، این سند اطلاعاتی در مورد هزینه کرد کمک ها ارائه نداده و نمی‌تواند به ناظران کمک کند تا بفهمند که چطور سیستم بروکراتیک این کمک ها عمل می‌کند. کمک های چین هم در داخل و هم در خارج همواره مورد انتقاد بوده و شفافیت تنها یکی از موضوعات آن است. فعالان چینی در حوزه کمک در یک نظام جدای کمک و بدون مقررات کامل و منابع انسانی کافی فعالیت می‌کنند. هرچند سازمان‌های جامعه مدنی چین بصورت رسمی برای مشارکت در پروژه‌های کمک تشویق می‌شوند، اما هنوز این نهادها در حاشیه قرار دارند. برکسی پوشیده نیست که چین به مانند سایر کشورها درنظر دارد تا از عنصر همکاریهای توسعه ای برای خدمت به سیاست خارجی خود بهره بگیرد و هرچند انتشار این سند تشویق کننده است، اما این تنها یک گام ساده و کوچک بوده و این کشور باید گام های بیشتری بردارد.
موضوع کمک های توسعه ای چین، برای چندین دهه، در هاله ای از ابهام و محل مباحث انتقادی فراوانی در بین کشورهای عمدتا غربی بوده و سند فعلی تا حدی به برخی از سوالات پاسخ داده است.
در شرح ذیل به کلیاتی از مباحثات و ملاحظات مرتبط با کمک توسعه ای چین اشاره می‌گردد:
میزان کمک های اعطائی چین و نحوه تعامل با کشورهای مختلف تا حدی برای کشورهای غربی حائز اهمیت بود که یک موسسه آمریکائی بنام «کالج ویلیام و مری» با تشکیل یک گروه بزرگ اقدام به رصد کمک های خارجی چین ظرف پانزده سال یعنی از سال های 2000 تا 2014 نموده که براساس تحقیقات این گروه میزان احتمالی کمک چین را رقمی معادل 354.3 میلیارد دلار طی چهارده سال یاد شده برآورد نمود. ضمن اینکه، همواره پیشتازی آمریکا در بخش کمک های توسعه ای رسمی (ODA) برای آنان حائز اهمیت بوده و در مقایسه میزان کمک های آمریکا طی این دوره را معادل 394.6 میلیارد دلار برشمرده اند. همچنین براساس این بررسی، چین رقم مورد اشاره را برای 4300 پروژه در 140 کشور جهان صرف نموده است. کشورهائی که از این کمک بهره مند شده اند یک گستره جغرافیائی وسیعی را پوشش می دهد که از آنگولا و پاکستان تا روسیه را شامل می‌شود. بیشتر این بودجه‌ها به سمت سرمایه گذاری بخش خصوصی و موافقتنامه‌های وام جهت دهی شده است. برای مثال اگزیم بانک چین تا 11.5 میلیارد دلار به دولت آنگولا از 2000 تا 2014 وام اعطاء نموده، روسیه، آنگولا و پاکستان در صدر لیست این کمک ها بوده اند. چراکه این کشورها، دارنده نفت و شرکای مهم تجاری چین محسوب می‌شوند. همچنین پاکستان که با چین هم مرز است و شریک اقتصادی مهمی‌برای این کشور محسوب می‌شود نیز می‌تواند دسترسی جغرافیائی به کشورهای زیادی از خاورمیانه و آسیا را ایجاد کند.
از دیدگاه غربی‌ها ، ماهیت غیر شفاف هزینه‌کرد توسعه ای چین، موجب شده بود که طی سالهای گذشته، به این کشور برچسب‌هایی نظیر "اعطاء کننده ناقلا" (بدلیل تلفیق روش های اهداء و تامین مالی) و یا "اعطاء کننده نامرغوب" بزنند و یا اینکه، چین کمک های خود را بیشتر برای کشورهای غیردموکراتیک صرف می‌کند و این نگرانی افزایش پیدا کرده بود که سرمایه گذاری چین در آفریقا در راستای رقابت با آمریکا باشد و یا اینکه، چین با تامین مالی به کشورهای آفریقائی، درصدد اجرای روش "استعمار نو" یا اجرای "دیپلماسی تله بدهی" است. از سوی دیگر، افزایش بودجه توسعه ای چین با آغاز "ابتکار کمربند، راه" همراه بود که این کشور برای تحقق این ایده به کشورهای مسیر برای رسیدن به توسعه اقتصادی کمک می‌کند و برنامه چین حمایت از توسعه کشورهای در طول این مسیر و ارتقاء زیرساخت آنان بمنظور بهبود تجارت با اروپاست.
رفتار تدریجی دولت چین در حوزه کمک ها یا همکاریهای توسعه‌ای نشان از چند پیام دارد و آن اینکه، دولت چین به دنبال پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود که در راس آن ایجاد تصویر ابرقدرت خیرخواه است، میباشد. همچنین دولت چین به این نتیجه رسیده که یکی از الزامات ابرقدرتی ، دراختیار گرفتن ابزارهای قدرت نرم برای رهبری جهان است. تاجائیکه در سال 2018 ، این کشور اقدام به تاسیس آژانس همکاریهای بین المللی توسعه ای چین(CIDCA) نموده است. البته، افزایش کمک‌های بهداشتی و پزشکی چین بدلیل شیوع کرونا یکی از دلایل اصلی انتشار این سند بشمار می‌آید. اما، شاید برای پیدا کردن دلایل اصلی اقدامات دولت چین بایستی به سوالاتی نظیر دلایل پایبندی دولت چین به اهداف توسعه پایدار (بعنوان آموزه‌های غربی) بخصوص در حوزه سیاست داخلی و در امر آموزش پاسخ داد.