ازبکستان و کریدورهای حمل و نقلی و ترانزیتی منطقه ای
ازبکستان در سال 2017 برنامة 5 ساله ارتقا زیرساخت های حمل و نقلی و تنوع سازی مسیرهای تجارت خارجی را تصویب نموده است. بر اساس این برنامه اجرای عملی و فعال سازی کریدور بین المللی حمل و نقلی از قبیل ازبکستان – ترکمنستان – ایران – عمان، ازبکستان – قرقیزستان – چین، کریدور افغانستان جهت دسترسی به بنادر دریایی ایران (بندر عباس و چابهار) و پاکستان (گوادر و کراچی)، کریدور حمل و نقل و ارتباطات ازبکستان – ترکمنستان – دریای خزر – قفقاز جنوبی با دسترسی به بنادر دریای سیاه ترکیه، رومانی و کشورهای دیگر را در دستور کار قرار گرفته است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی و محصور در خشکی بودن ازبکستان، این کشور جهت دسترسی به آب های آزاد، استراتژی متنوع سازی مسیرهای حمل و نقلی و ترانزیتی را در پیش گرفته است. در همین راستا این کشور طی سال های اخیر اقدامات و ابتکارات مختلفی جهت فعال سازی کریدورهای حمل و نقلی منطقه ای و بین المللی درچارچوب کریدورهای «شمال و جنوب» و «شرق و غرب» داشته است.
کریدورهای ریلی و جاده ای فعال و بالقوه ازبکستان:
کریدورهای مسیر شمال - جنوب
- ازبکستان- ترکمنستان- ایران(تاشکند- بخارا، مرو- سرخس- بندرعباس) با قابلیت دسترسی به بنادر کشورهای حوزه خلیج فارس، هند پاکستان و کشورهای جنوب شرق آسیا، به طول 3065 کیلومتر
- طرح احداث کریدور ازبکستان- افغانستان- ایران(تاشکند- مزارشریف- هرات – خواف- بندرعباس / چابهار)
- طرح احداث کریدور ازبکستان- افغانستان- پاکستان(تاشکند- مزارشریف- کابل- پیشاور- کراچی/گوادر)
کریدورهای شرق به غرب
- کریدور ازبکستان، قزاقستان، روسیه به کشورهای حوزه بالتیک4800 کیلومتر / لهستان4800/اوکراین 4140،
- کریدور ازبکستان- قزاقستان- روسیه- گرجستان- ترکیه به کشورهای اروپایی ازجمله بلغارستان 5500 کیلومتر/بخارست 5600 کیلومتر
- کریدرو ازبکستان- قزاقستان- جمهوری آذربایجان- گرجستان به ترکیه / بلغارستان / رومانی (جمهوری قره قالپاقستان- بندر آکائو قزاقستان- مسیر دریای خزر- باکو- تفلیس- بندر مرسین و استانبول ترکیه به طول 4400 کیلومتر)
- ازبکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان به ترکیه
- ازبکستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه(تاشکند- بخارا، مرو- سرخس- بندرمرسین/ استانبول ترکیه)
کریدورهای غرب به شرق
- کریدور ازبکستان، قزاقستان، چین،(تاشکند- چیمکنت، آزار، خورگاس، ارومچی) 1850 کیلومتر
- ازبکستان – قرقیزستان- چین،
نقشه کریدورهای ریلی موجود و بالقوه ازبکستان
نقشه کریدورهای جاده ای ازبکستان
بررسی وضعیت و جایگاه کریدورهای موجود و بالقوه:
کریدورهای شمال - جنوب
ازبکستان به طور سنتی برای دسترسی به بازارهای کشورهای حوزه خلیج فارس، هند و پاکستان و همچنین کشورهای جنوب شرق آسیا از کریدور ریلی و جاده ای تاشکند- بخارا- مرو- سرخس- بندرعباس استفاده نموده است. کریدور فوق یکی از کوتاهترین و مقرون به صرفه ترین مسیرها برای دسترسی ازبکستان به بازارهای بین المللی میباشد.
این کشور در راستای سیاست متنوع سازی مسیرهای دسترسی به بازارهای بین المللی بر روی مسیرهای دیگر از جمله کریدور ترانس افغان جهت دسترسی به بنادر اقیانوس هند و خلیج فارس توجه نموده است. این موضوع برای ازبکستان بسیار مهم است زیرا در بلند مدت فرصتی برای دسترسی به دریا از طریق افغانستان به بندرهای گوادر و کراچی پاکستان و بندرعباس و چابهار در ایران را فراهم می سازد.
در این زمینه ازبکستان سیاست اجرای دو مسیر ریلی از مزار شریف- به هرات و اتصال به بندر چابهار و همچنین مسیر ریلی مزارشریف- کابل- پیشاور را در دستور کار قرار دارد.
در کریدور ریلی ازبکستان- افغانستان و ایران، از یک طرف خط آهن ازبکستان به مزار شریف متصل گردیده و از سوی دیگر با تکمیل فاز چهارم راه آهن خواف – هرات، راه آهن ایران به هرات متصل می‌گردد. با احداث راه اهن هرات – مزار شریف راه اهن دو کشور از طریق افغانستان به هم متصل می‌گردد. بر اساس مطالعات اولیه صورت گرفته، هزینه احداث خط آهن حدودا 650 کیلومتری هرات – مزار شریف بین 1.7 تا 2.7 میلیارد دلار برآورد گردیده است.
پروژه دوم یعنی مسیر افغانستان، کریدور مزار شریف- کابل- پیشاور پاکستان است که 573 کیلومتر طول دارد. بر اساس برآوردهای اولیه هزینه احداث این مسیر 4.8 میلیارد دلار خواهد بود. برای ازبکستان به دلایل مختلفی اجرای پروژه انتقال سرخان – پل خمری در امتداد این کریدور و همچنین نحوه تامین مالی، احداث این پروژه در اولویت قرار گرفته است. تاکنون در این زمینه نشست های مختلفی با سران و مقامات دو کشور افغانستان، پاکستان و همچنین نهادهای مالی و بین المللی جهت اجرا و تامین مالی 4.8 میلیاد دلاری پروژه برگزار نموده است. اخیرا از سوی مقامات سه کشور در تاشکند با حضور نمایندگان نهادهای مالی بین المللی از جمله بانک جهانی، بانک توسعه آسیایی، موسسه مالی توسعه بین المللی آمریکا و...نشستی در خصوص اجرایی شدن کریدور مذکور برگزار گردیده و نقشه راه احداث آن به تصویب رسیده است.
کریدورهای غرب به شرق
کریدور ازبکستان- قرقیزستان- چین؛ ابتکار ایجاد کریدور حمل و نقل میان ازبکستان، قرقیزستان و چین(تاشکند- اندیجان- اوش- ایرکشتام- کاشغر) توسط شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان در ماه مه 2017 ارائه شده است. طول مسیر مذکور 915 کیلومتر است که393 کیلومتر از طریق خاک ازبکستان، 280 کیلومتر قرقیزستان (اوش - ایرکشتام) و 242 کیلومتر چین (ایرکشتام - کاشغر) است.
اجرای این پروژه شرکت های حمل و نقل جاده ای را قادر می سازد تا 2 روز محموله را به مقصد برسانند. در مسیر فوق، ازبکستان علاقه مند است راه آهن چین-قرقیزستان-ازبکستان رانیز راه اندازی کند که با توجه به اینکه بازارهای فروش جدیدی را برای تولید کنندگان سه کشور باز می‌کند، می‌تواند به یکی از حلقه‌های مهم در کریدورهای «شرق- غرب» و «شمال – جنوب» تبدیل شود. کریدور مذکور این امکان را می دهد که کالا از چین از طریق قرقیزستان و ازبکستان به کشورهای اروپای شرقی و خاورمیانه حمل نقل گردد، برای کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی امکان دسترسی به بنادر بین المللی را فراهم می نماید. در اکتبر سال 2020 اولین قطار باری از استان هبی چین به تاشکند راه اندازی شد. برقراری حمل بار منظم در این مسیر به کشورهای آسیای مرکزی این امکان را می دهد که از یک طرف، عرضه کالاها را به اروپا و آسیا افزایش دهند و از طرف دیگر از طریق چین وارد بازارهای کشورهای حوزه آ.سه.آن شوند. لازم به ذکر است که مسافت حمل کالا از چین به اروپا از طریق آسیای مرکزی نسبت به حمل آن از طریق دریا دو برابر کمتر است و 2.5 برابر کوتاهتر از کریدور حمل و نقلی از طریق روسیه است.
کریدورهای شرق به غرب
ازبکستان در راستای متنوع سازی مسیرهای حمل و نقلی و اتصال آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، ترکیه و اروپا نیز به دنبال استفاده از پتانسیل ترانزیت راه آهن «باکو-تفلیس-کارس» میباشد. این کشور پیوستن به کریدور حمل و نقلی «باکو-تفلیس-کارس»را در برنامه جامع ارتقا زیرساخت های این کشور و متنوع سازی مسیرهای تجارت خارجی برای حمل و نقل کالا برای سالهای 2017-2021 گنجانده است. کریدور راه آهن نوایی – ترکمن باشی/ آکتائو - باکو - تفلیس - کارس که به صورت ترکیبی راه آهن ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان را با شبکه حمل و نقل ترکیه متصل می‌کند، امکان ارسال کالاهای ازبکی به سواحل مدیترانه را فراهم می سازد.
در سال گذشته و با شیوع ویروس کرونا استفاده از این مسیر از سوی ازبکستان و کشورهای آسیای مرکزی اهمیت دوچندانی یافت. این مسیر امکان حمل و نقل منظم از ترکیه و اروپا به آسیای مرکزی و چین و بالعکس را فراهم می‌کند. اتصال آسیای مرکزی از طریق خزر با اروپا مسیر کوتاه تری را برای حمل بار فراهم می‌کند. خط راه آهن «باکو-تفلیس-کارس» در آینده به بخشی از "جاده جدید ابریشم" تبدیل می‌شود و چین را به اروپا متصل می‌کند.